قبح‌شکنی سیگار در تولیدات هنری
روزگاری استعمال دخانیات در فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی نهایتا به نمایش فندکی ختم می‌شد که خراب بود و سیگاری روشن نمی‌شد؛ اما امروزه پخش صحنه‌ها و تصاویر مربوط به استعمال دخانیات در فیلم‌های سینمایی و سریال‌های پربیننده شبکه خانگی بیداد می‌کند.
کیان پارسا: روزگاری استعمال دخانیات در فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی نهایتا به نمایش فندکی ختم می‌شد که خراب بود و سیگاری روشن نمی‌شد؛ اما امروزه پخش صحنه‌ها و تصاویر مربوط به استعمال دخانیات در فیلم‌های سینمایی و سریال‌های پربیننده شبکه خانگی بیداد می‌کند.
در آن روزگار نه‌چندان دور، اگر هم اپیزودی از استعمال دخانیات به تصویر کشیده می‌شد، مربوط به شخصیت‌های منفی و شاید خاکستری داستان بود؛ اما امروزه حتی قهرمان‌های داستان که غالبا سلبریتی‌های محبوب نوجوانان و جوانان هستند، نه‌تنها سیگار می‌کشند بلکه پا را از این هم فراتر می‌گذارند.
در جهان در سال 1970 میلادی برای نخستین بار رئیس‌جمهوری وقت آمریکا قانون رسمی ممنوعیت تبلیغات سیگار را در تلویزیون اعلام کرد؛ قانونی که مصرف دخانیات را در فیلم‌های مختلف کاهش داد ولی آن را متوقف نکرد. اصلی‌ترین دلیل آن هم سرمایه‌گذارهای شرکت‌های دخانی برای تبلیغات غیرمستقیم و پرداخت رقم‌های سرسام‌آور به هنرپیشه‌های هالیوودی بود.
نمونه آن یک برند آمریکایی بود که محصولات دخانی خود را در 74 فیلم پرفروش آمریکایی به نمایش گذاشت و همچنان در حوزه تبلیغات بی‌نهایت فعال است. طبق بررسی‌ها جهانی، هر‌چه سکانس‌های سیگارکشیدن کاراکترهای فیلم تأثیرگذارتر باشد، فروش محصولات دخانی تا 70 درصد افزایش می‌یابد.
تبلیغات پنهان شرکت‌های دخانی حتی به انیمیشن‌ها و فیلم‌های کارتونی هم سرایت کرده و شخصیت‌های دوست‌داشتنی مانند پلنگ صورتی، ملوان زبل یا پدر پسر شجاع هم سیگار و پیپ می‌کشند. در گزارش‌های جهانی آمده است که 79 درصد از برنامه‌هایی که میان جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله پربیننده هستند، سیگارکشیدن و استفاده از مواد مخدر را لذت‌بخش به تصویر می‌کشند.
در ایران نیز حدودا 12 سال قبل صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس مصوبه ستاد کشوری کنترل دخانیات، موظف به انجام اقدامات لازم برای عدم نمایش مصرف دخانیات توسط هنرپیشگان در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی شدند. این قانون تا مدتی هم رعایت شد ولی به‌تدریج مانند بسیاری از قوانین دیگر به دست فراموشی سپرده شد. در آخرین گزارش از سوی مقامات وزارت بهداشت آمده است که پس از بررسی ٣٠٠ فیلم برتر کشور در دهه سوم بعد از انقلاب، متوجه شده‌اند که میزان تبلیغ سیگار در بازیگران مرد چهار برابر و بازیگران زن ١٠ برابر بیشتر شده است. جعفر جندقی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت می‌گوید: باعث تأسف است که برخی از همین فیلم‌ها و سریال‌های نمایش خانگی حتی روش استعمال دخانیات و مواد مخدر را هم به جوانان و نوجوانان آموزش می‌دهند. پژوهشگران می‌گویند زمانی که یک فرد صحنه‌های مربوط به مصرف مواد دخانی را تماشا می‌کند، برای کشیدن سیگار تمایل بیشتری دارد و شیوع استعمال دخانیات و عادت‌های بد مصرف سیگار در 60 سال گذشته با تأثیرپذیری از تصاویر تلویزیونی روند رو به رشدی داشته است.
در این میان، مخاطبان رده سنی نوجوان و جوان -آنهایی که حتی تجربه کشیدن سیگار را هم ندارند- زمانی که با صحنه‌های جذاب سیگارکشیدن هنرپیشه‌های عموما معروف روبه‌رو می‌شوند، به دلیل همذات‌پنداری با قهرمان داستان و به تقلید از او، دست به تجربه استعمال مواد دخانی می‌زنند.
این در حالی است که مطالعات جمعیتی نشان می‌دهد پویش‌ها در رسانه‌های جمعی برای جلوگیری از استعمال دخانیات می‌تواند نگرش جوانان را در مورد مصرف دخانیات تغییر دهد، شروع مصرف را مهار کند و حتی بزرگسالان را برای ترک مواد دخانی ترغیب کند.
اما باید پرسید آیا می‌توان جوان و نوجوانی را که به تکرار در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی می‌بینید که هنرپیشه محبوبش در هنگام عصبانیت، غم یا شادی و برای کنترل هیجاناتش سیگار می‌کشد، قانع کرد که یکی از اصلی‌ترین دلایل مرگ‌ومیر در جهان همان استعمال دخانیات است؟ آیا در روزگاری که سیگارکشیدن دیگر برای زن و مرد، دختر و پسر تابو نیست، می‌توان امید داشت که فعالان اجتماعی بر مافیای مواد دخانی پیروز شوند؟
آیا می‌توان نوجوان و جوان امروزی را قانع کرد که اعتیاد به سیگار، مقدمه ورود به دنیای اعتیاد به مواد افیونی است؟ آیا اکنون که همگان هشدار می‌دهند که سن مصرف دخانیات در کشور کاهش یافته و به 13 سال رسیده، بهتر نیست به‌‌جای قبح‌شکنی مصرف سیگار در فیلم‌ها و سریال‌های خانوادگی، سکانس‌هایی تولید کنیم تا در آینده با جامعه‌ای افسرده همراه با آسیب‌های اجتماعی فراوان روبه‌رو نباشیم.
آیا تهیه‌کنندگان، کارگردانان و حتی خود بازیگران به این نکته فکر نمی‌کنند که این تبلیغات غیرمستقیم، فرزندان و عزیزان خودشان را هم هدف قرار می‌دهد و بهتر نیست برای داشتن جامعه‌ای سالم‌تر از خودمان شروع کنیم؟ آن‌هم در دورانی که هزاران ساعت آموزش هدف‌دار با چند ثانیه نمایش کشیدن سیگار توسط هنرپیشگان محبوب سینما و تلویزیون به باد می‌رود.
