نگاهی به تغییر و تحولات صنعت سینمای سرزمین آفتاب تابان در گفت و گو با محمد اطبایی؛
درآمدزایی خیره‌کننده سینمای ژاپن
بهناز شیربانی: نمی توان به راحتی منکر شهرت و اعتبار سینمای ژاپن شد. از گذشته های دور تا به امروز سینمای ژاپن محبوب ترین و خلاق ترین فیلمسازان را به دنیا معرفی کرده است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ رضا درستکار از منتقدان سینمای ایران معتقد است سماجت و سخت کوشی و ایمان، فصل مشترک تمام فیلمسازان ژاپنی است.
او در نشستی که به منظورتحلیل و بررسی سینمای امروز ژاپن برگزار شد گفت:« سینمای کلاسیک ژاپن را بیشتر ترجیح می‌دهم. هویت سازی بخشی از سینمای ژاپن است.ژاپنی ها از خیلی چیزها شناسنامه و هویت ساختند. اگر ما از طریق سینمای کیارستمی در سینمای دنیا نفوذ کردیم در سینمای ژاپن نیز سینمای کلاسیک و فیلمسازان ژاپنی همچون کوروساوا اثرگذار بوده اند.»
وقتی به تاریخ سینمای ژاپن نگاه می کنیم نام های معتبری می بینیم که اثر و نگاه شان تا سالیان سال جریان ساز بوده است و همچنان به عنوانی سینمایی اصیل و قدرتمند به حرکتش ادامه می دهد. برای بررسی جایگاه و اثرگذاری سینمای ژاپن با محمد اطبایی یکی از پخش کنندگان بین المللی سینما هم صحبت شدیم و از نگاه او تحولات سینمای ژاپن را مررو کردیم.
-اگر نگاهی کلی به تغییر و تحولات سینمای ژاپن داشته باشیم،چه دوره هایی را به عنوان دوران طلایی سینمای ژاپن می توان اشاره کرد و اساسا سیر تغییر سینمای ژاپن را چطور می بینید؟
ژاپن از جمله کشورهایی است که سینما خیلی زود به آنجا صادر شد. هرچند سنت نمایش در ژاپن بسیار قوی و قدیمی است. ژاپنی ها هیچگاه با تصویر و نمایش بیگانه نبودند. به هر حال با ورود سینما به ژاپن همه چیز تغییرکرد. نکته جالبی که درمورد ژاپن می توان گفت این است که تقریبا مثل آمریکا از معدود کشورهایی است که استودیو تولید فیلم درآنجا خیلی زود پا گرفت. معمولا همه از دهه 50 میلادی به عنوان دوران طلایی سینمای ژاپن نام می برند. فیلم های مطرحی درآن دوران ساخته شده است که معروف ترین آن «راشومون» به کارگردانی آکیرا کوروساوا است. فیلمی که توانست جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز را ببرد و همچنین جایزه اسکار افتخاری را در بیست و چهارمین دوره جایزه اسکاررا از آن خود کند. این فیلم به نوعی درها را برای سینمای ژاپن درعرصه بین المللی باز کرد. می توان گفت خود کورو ساوا نقش موثری در معرفی سینمای ژاپن به دنیا داشت. درهمان دهه 50 به هر حال سه شاهکار از سینمای ژاپن، توانست نگاه بسیاری به سمت سینمای این کشور به خود جلب کند. «راشامون» و«هفت سامورایی» که هر دو ساخته آکیرا کوروساوا است و«داستان توکیو» به کارگردانی یاسوجیرو اوزو. این سه فیلم در رای گیری های متعددی که تا سالیان سال در دنیا انجام می شد، به عنوان بهترین فیلم های تاریخ سینما شناخته می شوند و عباس کیارستمی بارها در گفت و گوهایش از تاثیر سینمایی اوزو صحبت می کرد.
خدا را شکر اویل انقلاب این شانس را داشتیم که تقریبا تمام فیلم های بزرگان سینمای ژاپن را در تلویزیون می دیدیم. آن سالها سن و سال زیادی نداشتم، اما خاطرم هست تمام کارهای کوروساوا، کوبایاشی، اوزو را درتلویزیون می دیدم. فیلمی که هرگز خاطره دیدنش در تلویزیون را فراموش نمی کنم و متاسفانه خیلی کم به آن پرداخته شده فیلم«ریش قرمز» است. چرا که معمولا ازکوروساوا بیشتر فیلم های«راشامون» یا «هفت سامورایی» را بخاطر داریم. اما «ریش قرمز» برای من فیلم ویژ ه ای است و یکی از شاهکار های سینمای ژاپن است.
همزمان با این نسل ویژه، کارگردانی به نام ایشیرو هوندا با ساخت مجموعه «گودزیلا » بسیار محبوب شد و در آن دهه همزمان با آن سینمای پر قدرت، نوعی دیگر از سینما با فیلم هایی از جنس آثار «هوندا» هم شکل گرفت. وقتی نسل های مختلف کارگردان های ژاپن را مرور می کنیم، در هر دوره به شگفتی های عجیبی در صنعت سینمای آنها می رسیم که به واقع هر کدام تاثیر ویژه ای در سینمای این کشور داشتند و دارند. «ناگیسا اوشیما» کارگردان جنجالی ژاپن از دیگر نوابغ سینمای این کشور است. او را اغلب با ساخت فیلم های رادیکال و پیشرو می شناسیم. فیلم هایی که بسیاری از مخاطبان نمی توانستند با آن ها ارتباط برقرار کنند. «ایمامورا» دیگر فیلم ساز مهم و تاثیر گذار ژاپن است که آثار درخشانی ساخته. سعی می کنم پاسخ به سوال های شما را شخصی نکنم و از علاقه ام به سینمای ژاپن و فیلم سازانی که اشاره کردم تعریف زیادی نکنم. اما نمی توان به هیچ عنوان این اسامی و فیلم های آنها را از تاریخ سینمای دنیا حذف کرد و از یاد برد. در نسل بعد باز فیلم سازان تاثیرگذاری مثل «کانتو شیندو» را می بینیم و او یکی از کارگردان های حیرت انگیزی است که سینما به خود دیده است. فیلم های او عجیب و جذاب است.
-فکر می کنم یکی از ویژگی های مهم سینمای ژاپن تنوع ژانر است.
بله دقیقا. مثلا ژانر انیمه که انیمشن ژاپنی است که «هایائو میازاکی» استاد بزرگش است، تو فیلمسازجریان ساز شده است. مثلا مجموعه فیلم های «گودزیلا» از سینمای ژاپن به بازارهای دنیا راه پیدا کرد و سینمای دنیا را تسخیر کرد. سینمای وحشت ژاپن فوق العاده است. دراین ژانرکارگردانی دارند به نام «تاکاشی میکه» که به معنای واقعی پدیده است و فیلم های جذابی در ژانر وحشت ساخته است. در سینمای ژاپن همچنان فیلم هایی که مربوط به یاکوزا هست را می بینیم که بی نظیر ساخته می شود و طرفدارن زیادی دارد. مجموعه فیلم های «نینجاها» از دیگر آثاری است که راه به بازارهای جهانی پیدا کردند. باز در نسل جدید کارگردان های درخشانی مثل «تاکشی کیتانو» را می بینیم که به نوعی به سمت ساخت فیلم هایی درباره یاکوزا رفت. اما یک طنز خاصی را در عین خشونت وارد کارش می کند که آن را ویژه می کند. یا «هیروکازو کورئیدا» هم کارگردان ویژه ای است که با فیلم «دزدان فروشگاه» برنده جایزه نخل طلای کن شد.
نکته جالب در مورد سینمای ژاپن این است که یک تعداد فیلمساز بزرگ دنیا مثل استیون اسپیلبرگ یا مارتین اسکورسیزی تا ویم وندرس به شدت تحت تاثیر سینمای ژاپن بودند. مثل «هفت مرد دلاور» که بر اساس «هفت سامورایی» ساخته شد. نکته جالبی که می توان در مورد سینمای ژاپن گفت این است که این سینما خیلی خوب توسط یک تعداد منتقد غربی به دنیا معرفی شد. بسیاری از منتقدان مطرح دنیا با یادداشت ها و کتاب ها، خیلی خوب سینمای ژاپن را به غرب نشان دادند. سینمای ژاپن هنوز صنعت سینمای بزرگی است. سینمای ژاپن بعد از آمریکا و چین سومین بازار بزرگ دنیا را با یک میلیارد و پانصد و هشتاد میلیون دلار فروش در اختیار دارد. یا از نظر تعداد تماشاگر باز سال 2023 رقم 56 میلیون تماشاگر را داشته است و ششمین بازار بزرگ دنیا از نظر تماشاگر بوده. یا حتی از نظر تعداد سالن سینما، نهمین کشوردنیا است. از نظر تولید، سومین کشور دنیا است. ژاپنی ها خیلی سینما بین هستند و جمعیت شان زیاد است. نکته قابل توجه دیگر در مورد سینمای ژاپن این است که در باکس افیس و فروش، 67 درصد گیشه سینمای ژاپن تولیدات ملی آنها است. فیلم های ژاپنی خیلی خوب توسط مردمانشان دیده می شود. همانطور که پیش تر اشاره شد سینمای ژاپن تنوع ژانری بی نظیری دارد و مردم با هر سلیقه ای می توانند فیلم ببینند. نهادهای حمایتی خوبی جهت درعرصه های بین المللی دارند و علاوه بر آن نظام استودیویی قوی دارند.
-ارتباط سینمای ایران و ژاپن را از سالیان گذشته تا امروز چطور ارزیابی می کنید؟
در حال حاضر ذهنیتی درباره اینکه به جزئیات ارتباط سینمای ژاپن و ایران اشاره کنم ندارم. اینکه چه فیلم هایی پیش از انقلاب در سینمای های ایران نمایش داده می شد، اطلاعاتی است که من در مورد آنها دقیق نمی دانم. اما همانطور که اشاره کردم اوایل انقلاب تعداد زیادی از فیلم های ژاپنی در سینما و به ویژه در تلویزیون ایران به نمایش گذاشته می شد و تمامی شاهکارهای سینمای ژاپن دهه 50 ،60 و70 را می دیدیم. همزمان سریال های ژاپنی هم پخش می شد و طرفداران بسیار زیادی داشت. مثل سریال«اوشین». سریال هایی که بازار تلویزیون و سینمای ایران را گرفته بود و حتی مستندهایی مثل جاده ابریشم هم طرفداران زیادی داشت. مثال هایی که به آن اشاره کردم تاثیرزیدی روی سلیقه سینمای ایران وسینماگران ایرانی داشته و دارد. بحث جدی و تحلیلی از این باب که تاثیر سینمای ایران را مصداقی روی چه فیلم هایی از سینمای ایران می توان دید بحث مفصلی است. قطعا تاثیر سینمای ژاپن بر روی برخی سینماگران و فیلم های ما مشخص است. سینمای ژاپن همواره یک سینمای قابل ارجاع برای سینماگران ایرانی بوده. متاسفانه بعد از ممنوعیت نمایش فیلم های خارجی و بیشتر شدن سانسور در شبکه های تلویزیونی کمترشاهد نمایش فیلم های ژاپنی هستیم و کمتر به بازار ایران راه پیدا کردند. اما به هر حال علاقه مندان سینما بخصوص سینمای ژاپن، این سینمای محبوب را دنبال می کنند. مثلا می دانم «هایائو میازاکی» یکی از سینماگران محبوب میان نسل جوان است. سینما دوستان ایرانی خیلی خوب فیلم های سینماگران ژاپن را دنبال می کنند. از سویی دیگر ژاپنی ها خیلی خوب پذیرای سینمای نوین ایران شدند.از فیلم های آقای عباس کیارستمی در دهه 60 و دهه 70 تا فیلم های محسن مخلباف، ابوالفضل جلیلی، محمد علی طالبی و داریوش مهرجویی. فیلم های این سینما گران خیلی خوب در ژاپن به نمایش درآمد. بعدها فیلمسازی مثل اصغر فرهادی هم به این لیست اضافه شد. ولی خب خاطرم هست آقا و خانم ساتو از عاشقانه سینمای ایران بودند و مدیر هنری جشنواره فیلم «فوکوئوکا» بودند. نخستین دوره این جشنواره را خاطرم هست.
