نام کدام برندگان صلح نوبل در یادمان ماند؟

چند روز از اعلام اسامی برندگان جایزه صلح نوبل گذشته است. هر سال همین حوالی در کنفرانس خبری که توسط کمیته انتخاب جایزه نوبل صلح در اسلو برگزار می‌شود، اسامی برندگان اعلام می‌شود. اما نکته‌ای که بارها درباره این جایزه اعلام شده، عدم تأثیرگذاری آن است. وقتی به نام برندگان آن در این سال‌ها توجه می‌کنیم به نظر می‌رسد در سال‌های اولیه بیشتر یک جایزه منطقه اسکاندیناوی و آمریکا بوده است؛ غیر از 1917 که به صلیب سرخ اهدا شد. صلیب سرخ 1963، کمیساریای عالی پناهندگان 1954، یونیسف 1965 و سازمان عفو بین‌الملل 1977 سازمان‌های حقوق‌بشری جهانی بودند که این جایزه را دریافت کردند. در سال 1921 نیز «جین آدامز» به عنوان اولین زن برای فعالیت در زمینه اصلاحات اجتماعی و رهبری اتحادیه بین‌المللی زنان برای صلح و آزادی آمریکا توانست این جایزه را دریافت کند. مارتین لوترکینگ به عنوان کنشگر حقوق مدنی و سیاسی انتخاب شد. او وقت خود را برای شاخه‌های مختلف حقوق مدنی صرف کرد؛ از برابری در تحصیل تا تبعیض اقتصادی اقلیت‌ها. کینگ همچنین راهپیمایی واشنگتن را سازماندهی کرد و در آنجا سخنرانی معروف «من یک رؤیا دارم» را انجام داد. «مادر ترزا» به عنوان بنیان‌گذار جمعیت مبلغان خیریه، «لخ والسا» به عنوان کنشگر حقوق بشر و «میخائیل گورباچف» رئیس‌جمهور شوروی برای رهبری‌کردن رویه صلح‌آمیزی که امروزه نقش مهمی در جامعه بین‌الملل دارد، از‌جمله برندگان این جایزه بودند. همین‌طور «دالایی‌لاما» برای مبارزه بدون خشونت اما مصرانه برای آزادی و ایستادگی و استفاده از راه‌حل‌های مبتنی بر رواداری و احترام متقابل به منظور حفظ میراث تاریخی و فرهنگی مردمش و «نلسون ماندلا» برای تلاشش در جهت نابودی صلح‌آمیز رژیم آپارتاید و برای بنیان‌گذاری نهادهایی برای یک آفریقای جنوبی دموکراتیک جدید، این جایزه را دریافت کردند. در عین حال یاسر عرفات، شیمون پرز، اسحاق رابین، آنگ سان سوچی، ال گور و باراک اوباما از دیگر برندگان جایزه نوبل هستند که به نظر می‌رسد در ادامه فعالیت‌های خود چندان موفق نبودند.

توجه به اوکراین از موسیقی تا نوبل

امسال این جایزه به یک فرد و دو سازمان حقوق بشر تعلق گرفت. به گفته بریت ریس اندرسن، رئیس کمیته انتخاب جایزه صلح نوبل، امسال این جایزه به آلس بیالیاتسکی، یک مدافع حقوق بشر از بلاروس و سازمان حقوق بشر مموریال روسیه و مرکز آزادی‌های مدنی اوکراین که یک سازمان حقوق بشر اوکراینی است، تعلق گرفت که به خاطر تلاش در حمایت از حقوق شهروندی و توجه به «اهمیت حق انتقاد از قدرت و حمایت از حقوق اساسی شهروندان» انتخاب شده‌اند و همچنین از آنها برای مستندسازی «جنایات جنگی، نقض حقوق بشر و سوء‌استفاده از قدرت» تقدیر شده است. از نظر کمیته انتخاب، این افراد «قهرمانان برجسته حقوق بشر، دموکراسی و همزیستی مسالمت‌آمیز» در کشورهای خود هستند.

آلس بیالیاتسکی یکی از برندگان جایزه صلح نوبل امسال از سال 2020 و پس از برگزاری یک تظاهرات گسترده علیه «الکساندر لوکاشنکو» در زندان است. او در سال 2011 تا 2014 نیز به اتهام فرار مالیاتی در زندان بود، هرچند همواره این اتهام را رد می‌کرد. این مرد 60ساله به عنوان بنیان‌گذار مرکز حقوق بشر ویاسنا (بهار) در بلاروس شناخته می‌شود. به گفته کمیته جایزه صلح نوبل او «زندگی خود را وقف ترویج دموکراسی و توسعه صلح‌آمیز در کشور خود کرده و حتی یک ذره در مبارزه‌اش برای حقوق بشر عقب‌نشینی نکرده است».

مرکز آزادی‌های مدنی اوکراین یکی از برندگان مشترک جایزه صلح نوبل امسال است که در سال ۲۰۰۷ و با هدف تشکیل یک سازمان فرامرزی در کی‌یف فعالیت خود را آغاز کرده است. در واقع پس از فروپاشی شوروی رهبران سازمان‌های حقوق بشر ۹ کشور عضو این اتحادیه آن را تأسیس کردند. این مرکز از زمان تأسیس خود، آزار و شکنجه‌های سیاسی در کریمه اشغال‌شده توسط روسیه را زیر نظر داشته است و همچنین «جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت» را در طول جنگ در دونباس مستند کرده و کمپین‌های بین‌المللی را برای آزادی زندانیان سیاسی کرملین سازماندهی کرده است. اکنون نیز در تلاش برای شناسایی و مستندسازی جنایات جنگی روسیه علیه غیرنظامیان اوکراینی است. از سوی دیگر کمیته انتخاب برنده صلح نوبل سازمان حقوق‌بشری مموریال در روسیه را نیز به عنوان برنده انتخاب کرده است. این سازمان راه سخت‌تری نسبت به همتای اوکراینی خود پیموده؛ چراکه مشغول جمع‌آوری مدرک درباره نقض حقوق بشر در روسیه حتی قبل از فروپاشی شوروی بوده است. این سازمان برای بیش از ۳۰ سال، برای بازیابی خاطرات میلیون‌ها انسان بی‌گناهی که در دوران شوروی اعدام، زندانی یا تحت تعقیب قرار گرفتند، تلاش کرده و همواره با چالش از سوی دولت روبه‌رو بوده است و در نهایت در دسامبر ۲۰۲۱ دادگاه عالی روسیه دستور تعطیلی مموریال و شعبه‌های منطقه‌ای آن را صادر کرد. البته علاقه‌مندی کمیته انتخاب به روسیه زیاد است به طوری که سال پیش جایزه نوبل مشترکا به ماریا رسا، روزنامه‌نگار فیلیپینی‌-آمریکایی و دیمیتری مراتف، روزنامه‌نگار روس رسید. مراتف سردبیر روزنامه نووایا گازت روسیه بوده که به عنوان یکی از معدود رسانه‌های انتقادی و مستقل روسیه شناخته می‌شود. «ماریا رسا» به عنوان مدیر و بنیان‌گذار سایت فیلیپینی رپلر است که از‌جمله به نقد حکومت دست راستی رودریگو دوترته پرداخته و استفاده هدفمند از اخبار جعلی در جهت اهداف سیاسی را فاش کرده است.

10 میلیون کرون

اما نکته مهم در زمینه انتخاب برنده صلح نوبل که با دیگر برندگان فرق دارد در مورد نحوه برگزاری آن است که برخلاف پنج جایزه دیگر که در سوئد انتخاب می‌شود، این جایزه توسط کمیته نوبل نروژ انتخاب می‌شود و انتخاب پنج عضو این کمیته توسط پارلمان نروژ صورت می‌گیرد تا بتوانند جایزه 10 میلیون کرونی را اهدا کنند. آنها از بین اسامی‌ای که پیش‌تر توسط دانشگاهیان، استادان دانشگاه، دانشمندان، برندگان قبلی و اعضای دولت‌های ملی ارائه شده، سعی می‌کنند بهترین انتخاب را داشته باشند. سالانه حدود 300 نامزد برای احراز این عنوان ارائه می‌شود. امسال این انتخاب‌ها از میان ۲۵۱ نفر افراد حقیقی و ۹۲ سازمان صورت گرفته و 10 دسامبر در سالروز تولد آلفرد نوبل این جایزه اهدا می‌شود.