سهم‌خواهی یا ایجاد انحصار؟

مهدیه اسماعیلی: با گذشت دو ماه از فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی، مسئولان بر مهاجرت روزافزون کاربران به پلتفرم‌های داخلی خبر می‌دهند. تاجایی‌که برای تشویق کسب‌وکارهای اینترنتی به بردن کسب‌وکارشان به پلتفرم‌های داخلی، مواردی مثل اعطای مجوز و معافیت‌های مالیاتی، در نظر گرفته شد. خبری که چندان از سوی عامه مردم تأیید نمی‌شود اما چند روز پیش وزیر ارتباطات افزایش ترافیک داخلی را نشانه اعتماد مردم به پلتفرم‌های داخلی دانسته است. این اظهارنظر وزیر در حالی مطرح شد که با وجود طرح‌های تشویقی نشانه‌های دقیقی از جلب اعتماد عمومی به این پلتفرم‌ها دیده نشده و هنوز بسیاری از کاربران از فیلترشکن برای اتصال به پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند.

نگاه متفاوت

یکی از توجیهاتی که همواره مسئولان بر آن تأکید دارند، استفاده کشورهایی مانند چین و روسیه از پلتفرم‌های بومی است. اگرچه در کشور چین پلتفرم‌ها با این هدف توسعه پیدا کردند که جایگزین پلتفرم‌های خارجی شوند اما حتی این کشور نیز در بحث اقتصاد دیجیتال نگاهی فرامرزی داشته و سعی می‌کند با گسترش پلتفرم‌های چینی در دنیا از بازار بین‌المللی سهم بگیرد.

حامد بیدی، کارشناس فناوری، با اشاره به اینکه محصولات شرکت متا یعنی فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ از پلتفرم‌های فراگیر در سراسر جهان هستند، به تجارت‌نیوز گفت: «در کشورهای توسعه‌یافته هم استارت‌آپ‌هایی هستند که تلاش می‌کنند پلتفرم‌های داخلی را طراحی کنند و آنها را توسعه بدهند، اما این‌گونه نیست که بخواهند این پلتفرم‌ها را به‌عنوان گزینه‌های جایگزین برای پلتفرم‌های بین‌المللی در نظر بگیرند. همه کشورها بالاخره نگاهی به بازار بین‌المللی دارند تا بتوانند در بازار جهانی با سایر پلتفرم‌ها رقابت کرده و به نوعی از این بازار سهم داشته باشند. اگر بخواهم مثال بزنم در کشورهای توسعه‌یافته کمتر کشوری خودرو تولید می‌کند تا آن را جایگزین خودروهای داخلی کند».

بیدی ضمن تأکید بر اینکه در این مسئله نگاه کشورهای چین و روسیه اندکی متفاوت است، بیان کرد: «در کشور چین پلتفرم‌ها با این هدف توسعه پیدا کردند که جایگزین پلتفرم‌های آمریکایی شوند. اگرچه در این کشور هم نگاه فرامرزی وجود دارد اما معمولا نسخه محصولات بین‌المللی‌شان با نسخه محصولات داخلی‌ چین متفاوت است؛ مثلا خدماتی که پلتفرم وی‌چت در چین ارائه می‌دهد، خیلی گسترده‌تر از نسخه‌ای است که در دنیا استفاده می‌شود. کشور روسیه رویکرد بین‌المللی بیشتری دارد کما‌اینکه محصولاتی را هم به بازار جهانی ارائه کرده است». او افزود: «نگاهی که تمام کشورهای دنیا اعم از چین و روسیه یا کشورهای اروپایی دارند این است که تلاش می‌کنند با حمایت از شرکت‌های استارت‌آپی و سرمایه‌گذاری در این زمینه بتوانند دنیای دیجیتال آینده را از آن خود کنند».

تبعات اینترنت ملی

مدیرعامل پلتفرم کارزار با بیان اینکه نگاه مسئولان به پدیده اینترنت ملی نگاه درستی نیست، گفت: «‌بازتاب نگاه مسئولان در فرایند بحث‌ و گفت‌وگوهایی که در رابطه با طرح صیانت انجام می‌شد، نمود پیدا کرده و از نتایج گفت‌وگوها مشخص است که تبعات خوبی ندارد».

او با اشاره به اینکه این نوع نگاه بر جدایی مرزهای دیجیتال ایران از جهان تأکید دارد، ادامه داد: «چنین نگاهی بازار دیجیتال را به سمت انحصار می‌برد؛ مانند حوزه رسانه که شاهد ایجاد انحصار توسط صداوسیما هستیم یا انحصاری که در صنعت خودروسازی دیده می‌شود. با این تفاسیر همچنان پدیده اجرای طرح شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی در هاله‌ای از ابهام است. با اینکه گمانه‌‌زنی‌هایی از رفع محدودیت‌های اینترنت به گوش می‌رسد، اما همچنان موج نگرانی‌ها درباره اجرای این طرح وجود دارد. به‌علاوه اینکه زیستن در دنیای دیجیتال نیاز شدیدی به تعامل با دنیا دارد. محدودسازی پلتفرم‌های خارجی، بستن عرصه رقابت و در کنار آن اجبار مردم به استفاده از پلتفرم‌های بومی نه‌تنها موجب مهاجرت مردم به این پلتفرم‌ها نمی‌شود، بلکه بی‌اعتمادی آنها را نیز به دنبال خواهد داشت».

بی‌اعتمادی

چندی پیش، نیما نامداری، عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، درباره اعتماد مردم به دولت و پلتفرم‌ها تأکید کرده بود: «در کشورهای توسعه‌یافته مردم به پلتفرم‌ها اعتماد می‌کنند تا داده‌های آنها را نگهداری کنند و از طرفی دیگر، به دولت اعتماد می‌کنند که از داده‌های آنها استفاده غیرمتعارف نکند. به‌علاوه، دولت پلتفرم‌ها را نیز کنترل می‌کند که آنها نیز از داده‌های مردم استفاده غیرمتعارف نکنند. اما متأسفانه در جامعه ما اعتماد بین مردم و دولت به میزانی نیست که جامعه به ایفای این نقش توسط نهادهای رسمی اعتماد داشته باشد. همین موارد باعث می‌شود مردم حکمرانی دیجیتال را به رسمیت نشناسند». او با اشاره به اینکه دنیای دیجیتال، مرز جغرافیای ندارد و قواعد حکمرانی که در فضای فیزیکی وجود دارد در جهان دیجیتال قابل اعمال نیست، گفت: «در جهان دیجیتال، نیاز به تعامل دوسویه است یعنی دولت‌ها می‌پذیرند که به ضوابط و قواعد پلتفرم‌ها احترام بگذارند و بالعکس. اما وقتی پلتفرمی فیلتر می‌شود، دیگر تعامل معنایی ندارد».

این کارشناس فناوری ضمن تأکید بر اینکه دولت ایران به‌طور مکرر با اعمال فیلترینگ پلتفرم‌ها، بی‌اعتمادی خود را به پلتفرم‌های خارجی نشان داده است، گفت: «به‌طور طبیعی چنین امری مسیر را یک‌طرفه می‌کند و پلتفرم‌های خارجی نمی‌توانند تعاملی با دولت داشته باشند».