واقعیت توهمی

مهم‌ترین تفاوت روابط در محیط واقعی با محیط مجازی چیست؟ به گمان من مهم‌ترین تفاوت در انتخابی‌بودن این روابط است. مثلا ما در محیط واقعی نمی‌توانیم پدر و مادر و فامیل و اقوام خود را انتخاب کنیم. چه بخواهیم و چه نخواهیم، عده‌ای اقوام ما هستند و عده‌ای نیستند. همکارانمان را هم انتخاب نمی‌کنیم. اهالی محل و همسایگانمان را هم انتخاب نمی‌کنیم یا اگر هم بشود همکار یا همسایه را انتخاب کرد (که خیلی دور از ذهن است)، این انتخاب بسیار بسیار محدود است. شاید تنها جایی که در جهان واقعی امکان انتخاب داریم، دوستان‌مان و تا حدی همسرمان باشد که در این دو مورد هم زمانی که دست به انتخاب زدیم و با کسی دوست شدیم یا ازدواج کردیم، دیگر به این راحتی، قطع ارتباط میسر نخواهد بود، به‌خصوص در امر ازدواج.

در فضای مجازی اما این‌چنین نیست. به راحتی یک نفر را به فهرست دوستان می‌آوریم و بیرون می‌کنیم. تصمیم‌گیری در آنجا و انجامش به اندازه یک کلیک طول می‌کشد و تمام. حتی در فضای مجازی می‌توان محیطی را برای خود ساخت که خانواده، اقوام و دوستان چندین و چند‌ساله هم به آن راهی نیابند. می‌توان همکاران را کلا از آن بیرون گذاشت. بسیارند کسانی که در فضای مجازی، هیچ ارتباطی با خانواده و فامیل ندارند. آنجا فقط و فقط یک محیط انتخابی است و البته به همین دلیل انتخابی‌بودن، تنها روابطی که دوست داریم و فقط با کسانی که خوشمان می‌آید برقرار می‌شود.

این شکل از روابط هم تبعاتی دارد؛ اینکه فقط چیزهایی را می‌شنویم و می‌بینیم که خوشمان می‌آید و از آنچه ناخوش می‌داریم پرهیز می‌کنیم و طبیعتا وقتی فقط چیزهایی را می‌بینیم و می‌شنویم که دوست داریم بشنویم و ببینیم، هر‌چه بیشتر به رنگ آن چیزی که دوست داریم، درمی‌آییم. شاید شما هم این را تجربه کرده باشید که شب خوابیده‌اید و صبح بیدار می‌شوید و می‌بینید تعداد کسانی که شما را در فضای مجازی دنبال می‌کنند، کم یا زیاد شده‌اند و اصلا هم متوجه نمی‌شوید که چه کسانی، کی رفته و کی آمده‌اند و حتی متوجه نمی‌شوید آن که رفته، چه کسی بوده و چرا رفته است. برای خود شما هم چنین است. یعنی روزی تصمیم می‌گیرید که دیگر مطالب و وضعیت یک نفر را دنبال نکنید و با یک کلیک به همه چیز خاتمه می‌دهید و دیگر هیچ خبری از آن فرد در فضای مجازی نخواهید داشت. این اتفاقی نیست که در فضای واقعی بتواند رخ دهد. در فضای واقعی روابط به این راحتی قابل قطع‌شدن نیست. همسایه‌تان، تا در همان محل هست و هستید، همسایه‌تان است. هر روز هم که نه، بالاخره در هفته از او باخبر می‌شوید. اگر یکی از نزدیکان هر‌کدامتان فوت کند، از این اتفاق باخبر می‌شوید. به او تسلیت می‌گویید یا به شما تسلیت می‌گوید.

 اگر یک صبح زمستان، اتومبیل شما یا او روشن نشود، اتومبیل همدیگر را هل می‌دهید و برای هم سرسلامتی آرزو می‌کنید و این اتفاقات کوچک، به پیوندهایی ظریف تبدیل می‌شود. ‌در فضای مجازی هیچ‌کدام از اینها نیست. به کوچک‌ترین اتفاق، پیوندها برقرار و قطع می‌شود. نمونه‌اش همین رخدادهای اخیر که چه‌بسا کسانی که حتی در فضای واقعی می‌شناسید اما شما را حذف و کسانی که اصلا نمی‌دانید کیستند، به دنبال‌کنندگان شما افزوده می‌شوند. شما هم همین کار را می‌کنید و این همان نتیجه پیش‌گفته را به دنبال خواهد داشت. فقط آنچه را دوست دارید خواهید دید و خواهید شنید و حاصل چه خواهد شد؟ جهان را همان‌طور خواهید دید که دوست دارید ببینید و این روزها بسیار چنین است. چه در بین دولتمردان و چه در بین معترضان، جهان همان است که دوست دارند باشد. دولتمردان خود را در موضوع اعتراضات محق می‌بینند و پیشرو، معترضان هم خود را محق می‌بینند و پیشرو. وقتی فقط آن چیز را که دوست داشته باشی ببینی و بشنوی و همان را می‌بینی و می‌شنوی، مگر نتیجه‌ای غیر از این حاصل می‌شود؟ این یک پرده از چاپلوسی جلوتر است. در چاپلوسی این دیگران هستند که برای خوشایند شما، حرف‌هایی می‌زنند که به دل شما خوش بیاید. اما در وضعیت انتخابی فضای مجازی، این شما هستید که برای خوشایند خود، آنچه را دوست دارید انتخاب می‌کنید و می‌شنوید و در نتیجه آنکه چاپلوسی‌مان را می‌کند، خودمان هستیم و اگر این اتفاق درباره آنچه در بیرون می‌گذرد باشد، تصورمان از آنچه در بیرون می‌گذرد، مطابق واقعیت بیرونی نیست، بلکه منطبق بر خواسته‌های ماست و نتیجه آنکه هر‌چه می‌گوییم و انجام می‌دهیم، ربطی به آنچه در بیرون می‌گذرد ندارد، بلکه محصول تصورات خودمان است. تصوری که گمان می‌کنیم واقعی است ولی متوهمانه است، یک واقعیت توهمی است.