به احترام دکتر موحد

هر خسی از رنگ گفتاری بدین ره کی رسد 

درد باید عمرسوز و مرد باید گام‌زن

سال‌ها باید که تا یک سنگ اصلی ز آفتاب 

لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن

«سنایی»

این روزها، زادروز استاد یگانه دکتر محمدعلی موحد است. در آستانه قرن و صدسالگی عمر بابرکتش به بهاران. گاه حجاب هم‌زمانی و معاصربودن سبب می‌شود که منزلت دانشی‌مردان روزگار را درنیابیم. علامه دهخدا به روزگار خویش، یک‌تنه امثال و حکم و لغت‌نامه را آفرید؛ اما پس از کودتای 28 مرداد به جرم ارادتش به زنده‌یاد دکتر مصدق به خانه‌اش ریختند، پیرمرد را به‌شدت مضروب کردند و در صبح سردی بی‌هیچ بالاپوشی با پیکری لرزان به بازجویی کشاندند. سرانجام او غریبانه درگذشت و جز چند نفر از ارادتمندانش کسی در تشییع او شرکت نکرد. همان روز خاکسپاری‌اش... در تشییع جنازه «مهوش» خواننده مبتذل «کی میگه کجه» هزاران نفر شرکت کردند... .

به عذر عدم بودجه! چاپ لغت‌نامه متوقف شد. نماینده‌ای در مجلس گفت با فروش پهن اسب‌های پادگان‌ها می‌توان بودجه چاپ لغت‌نامه را تأمین کرد. اکنون هم من نمی‌دانم آیا کوی و برزن و خانه و خیابانی به نام علامه دهخدا هست؟ در شهر رم، در کنار زیباترین و شهره‌ترین نماد رم، «میدان اسپانیا» آپارتمان شاعر انگلیسی «کیتس شلی» که در 26سالگی به سال 1821 درگذشت، به گونه موزه‌ای درآمده... .

در همان نزدیکی، در خیابان نامی «کوندوتی» کافه «گرکو» یونانی قرار دارد، بازمانده از سال 1875. در این کافه تاریخی میز تحریر هانس کریستین آندرسن و مبلی که بر آن می‌نشست و قصه‌هایش را می‌نوشت، برجاست. نزدیک این کافه... تابلویی سنگی نصب شده که در آن آمده: در این خانه پدر ادبیات کودکان، «هانس کریستین آندرسن» چندی اقامت داشته.

بگذریم... .

دکتر موحد چونان رنگین‌کمانی است که در آسمان ایران می‌درخشد. حقوق‌دانی یگانه، پژوهنده‌ای ممتاز، عارفی و جهانی بنشسته در گوشه‌ای، مورخی منصف، مترجمی متبحر، شاعری شیرین‌سخن. جمع همه اینها در آینه وجودش متجلی است. بیش از همه اینها دکتر موحد، عارفی است فروتن، مهربانی است سایه‌گستر.

تنوع عمیق آثارش حیرت‌انگیز است. هم گنجینه «خواب آشفته نفت» و هم «کشاکش دین و دولت» او خواندنی است. مهرش به زنده‌یاد دکتر مصدق او را بر آن داشت که سال‌ها اسناد را بکاود و ماجرای نهضت ملی ایران و چهره پاک زنده‌یاد دکتر مصدق را برای نسل نو بنمایاند. پرده‌ها کنار زند، ابرها براند و خورشید حقیقت را رویاروی دل و دیده ما و آیندگان به تماشا نشاند.

چهره تابناک دیگر دکتر موحد ترجمه‌های او و چیرگی‌اش بر زبان‌های فارسی و انگلیسی است. در کارنامه آثار ماندگارش هم ترجمه‌هایی از زبان انگلیسی از آرتور کستلر، آیزیا برلین و دانیل دنت به چشم می‌خورد و هم برگردان‌هایی از عربی از ابن عربی و ابن بطوطه. مقالات شمس به تصحیح استاد موحد کتاب بالین من است. تصحیح مثنوی معنوی او کاری است کارستان. آخرین دیدار در معیت یار دیرین گرامی دکتر سعید محبی و دوست فاضل دکتر رضا فیض را در خانه‌اش در لواسان به یاد دارم. خانه به سبک معماری مشروطه بود. پیرمرد بر قامت قلمی‌اش عبایی افکنده بود. در دیدگان نافذش مهربانی موج می‌زد. گفت که از خدا خواسته است عمری دهد که شرح مثنوی را به پایان برساند. ساعتی به ذکر خیر از زنده‌یادان دکتر مصدق و مهندس بازرگان گذشت. پیرمرد از دیدارهای دوستانه‌اش در زمان نخست‌وزیری مهندس بازرگان با لهجه آذری شیرینی سخن گفت؛ اما از پس آن دیدار و احوالش پس از سقوط دولت موقت چیزی نگفت و نگفتیم.

دیر زیاد آن بزرگوار خداوند/ جان گرامی به جانش اندر پیوند.