دولت مالیاتی

 در خبرها نقل شده بود که مقام ارشد سازمان مالیاتی اعلام کرده است درآمدهای مالیاتی در شش ماه گذشته به دو برابر درآمدهای نفتی رسیده است و از آن با عنوان دستاورد بزرگ دولت سیزدهم یاد شده بود. دستاوردی که نشان‌دهنده کاهش وابستگی به نفت و تأمین مالی با تمرکز بر مالیات‌ستانی است. ایشان به این موضوع هم اشاره کرده بودند که وصول درآمدهای مالیاتی با تأکید بر اطلاعات شفاف و دقیق به دست آمده است. این‌گونه اطلاع‌رسانی به این معنا است که دست‌کم در کوتاه‌مدت ما شاهد دولت نفتی یا دولت رانتیر نیستیم. دولت رانتیر دولتی است که درآمدهایش از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز به دست می‌آید و چون در تأمین منابع از جامعه و درآمدهای مالیاتی بی‌‌‌نیاز است، چندان پاسخ‌گوی جامعه نیست. حال که دولت سیزدهم حتی در کوتاه‌مدت دیگر دولت نفتی نیست و بیشتر درآمدهایش از طریق مالیات‌ستانی به‌ دست می‌آید، باید گام دوم و مهم‌تر را هم بردارد و آن این است که به صوت شفاف (همان‌گونه که در مالیات‌ستانی ادعا شد) نحوه هزینه‌کرد مالیات‌ها را هم به صورت منظم و مستمر به اطلاع جامعه برساند تا هم اعتماد جامعه به دولت بیشتر شود و هم انگیزه پرداخت مالیات بیشتر شود. تغییر در منابع دولت از ساز‌و‌کار وابستگی به مالیات گروه‌های مختلف جامعه، تحول در نحوه پاسخ‌گویی و شفافیت در هزینه‌کرد این منابع را به هم دنبال دارد. تجربه نشان داده است که دولت مالیاتی نمی‌تواند هزینه‌هایش و تورم در آن را از شهروندان پنهان کند. در ادامه سعی می‌کنم نکاتی را در این زمینه بیان کنم.

دولت مالیاتی نباید آن‌قدر از مردم طلب کند که افراد، منفعت اقتصادی و مالی‌شان را در تولید و فعالیت اقتصادی مولد از دست بدهند و انرژی و تلاش‌شان را برای کار سخت از دست دهند. به‌ عبارتی اخذ مالیات زیاد از بخش‌های مولد و کارآفرین باعث می‌شود فعالیت‌های اقتصادی به سمت امور غیر‌تولیدی حرکت کند. البته در سخنان رئیس سازمان مالیاتی به این نکته اشاره شده بود که بخشی از این دستاورد از طریق مبارزه با فرار مالیاتی و اخذ مالیات از دانه‌درشت‌ها به دست آمده است. به دیگر سخن، این مقام دولتی توفیق سازمان متبوعش در مبارزه با انحصارها و رانت‌ها را از طریق مالیات یادآور شده‌اند.

سیستم مالیاتی موفق و کارآمد نتیجه تعامل و ارتباط منسجم و پویا بین کارگزاران دولتی، بازار و جامعه مدنی است. اینکه دولت‌ها چگونه تأمین مالی می‌شوند، بر ساخت فعالیت اقتصادی و همچنین امر اجتماعی تأثیرگذار است. علم جامعه‌شناسی به‌ویژه جامعه‌شناسی مالی به این موضوع می‌پردازد که چه چیزی سیاست‌های مالیاتی را تعیین می‌کند و چه چیزهایی بر سیاست‌های مالیاتی تأثیر می‌گذارد. همچنین شیوه و شکل مالیات‌ستانی چه اثراتی بر جامعه و کسب‌وکارها می‌گذارد؛ مثلا سیاست‌های مالیاتی می‌تواند برای تشویق رشد شرکت‌های بزرگ باشد یا در راستای توسعه شرکت‌های کوچک قرار گیرد یا اینکه سیاست‌های مالیاتی چه تأثیری بر کاهش فقر و افزایش اشتغال دارد. سیستم مالیاتی تأثیرات وسیعی بر حوزه‌هایی مانند خانواده و ازدواج، میزان آسیب‌های اجتماعی و مهاجرت بر جای می‌گذارد. براساس‌این مالیات نه‌تنها نوع فعالیت‌های اقتصادی را جهت می‌دهد؛ بلکه بر نیروهای اجتماعی نیز اثر می‌گذارد؛ اما نیروهای اجتماعی، گروه‌های پر‌نفوذ نیز بر سیستم مالیاتی تأثیر می‌گذارند.

آنچه در سال‌های گذشته و در دولت‌های قبل اعلام می‌شد، این بود که بیشتر درآمدهای دولتی صرف حقوق و دستمزد می‌شود؛ یعنی بیشتر درآمدهای اخذ‌شده از فعالیت‌های اقتصادی مردم برای دستمزد کارکنان دولت هزینه می‌شود. اگر چنین است؛ پس سازما‌‌ن‌های دولتی و کارکنان بیش‌از‌پیش باید پاسخ‌گوی عملکرد خود به جامعه باشند. بودجه و هزینه‌‌کرد سال آینده دولت در ماه‌های آینده به مجلس ارائه می‌شود که مجالی است برای شفاف‌سازی بیشتر نحوه هزینه‌کرد با جزئیات و ارائه گزارشی از آن به جامعه.