نجات باغی یگانه، بسته به مویی مانده!

 تمام کسانی که چند سال است دغدغه زنده‌ماندن باغ ملی گیاه‌شناسی را داشته‌اند، در جلسه دوشنبه 29 آبان ستاد سمن‌ها جمع شده بودند تا در دقیقه 90 راه‌های زنده‌کردن مرده را برای صدمین بار با هم بازگو کنند. آخر سر هم باز راه‌حل به نامه به رهبری و دیوان عدالت اداری ختم شد. در وضعیتی که مسئولان شهرداری و دولت و نهادهای ناظر بر امور شهری و مملکتی و نیز جوامع و انجمن‌های حرفه‌ای و علمی و فنی نمی‌توانند جلوی کارهای ناصلاح را بگیرند، تعدادی افراد دلسوز طرفدار میراث محیط‌زیستی این سرزمین خشک و بی‌آب صدای‌شان به کجا خواهد رسید؟ انگار منطق از اذهان و از دل‌های ما پاک رخت بربسته است و قول‌هایی که از سوی مسئولان بر پایه تصمیماتی نپخته و عجولانه داده شده‌اند، چاره‌ای ندارند جز به اجرا رسیدن!؟ قول‌هایی که تحقق‌یافتن‌شان بی‌شک منجر به پشیمانی خواهد شد. اطلاعات دقیق اعتراض مدیران باغ به ساخت‌وسازهای موعود در اطراف باغ گیاه‌شناسی مدتی است طی پرونده‌ای در دست دیوان عدالت اداری است؛ ولی ساخت‌وساز ادامه دارد و دیوان هنوز پاسخی نداده است. دل در دل دوست‌داران باغ و مردم دوست‌دار باغ نیست و شب‌ها کابوس نابودی باغ را می‌بینند! باغ گیاه‌شناسی با 240 هکتار وسعت باید نجات پیدا کند؛ زیرا حفظ ذخایر توارثی گونه‌های گیاهی بومی و در معرض انقراض کشور کهنسال‌مان -که هزار گونه است و از مجموع گونه‌های کل کشورهای اروپایی روی‌هم‌رفته بیشتر است- از واجبات است و چهار هزار گونه این ذخایر میراثی سال‌هاست از سال 1347 تا به امروز، فقط در بانک‌های بوتانیک این باغ جمع‌آوری شده است. گونه‌های بسیار قدیمی جنگل‌های هیرکانی فقط در این باغ است که کنار هم حفاظت می‌شوند و زمانی که چند سال پیش شمشادهای هیرکانی در تمام صفحات شمالی کشور بر اثر آفت از بین رفتند، از همین باغ است که نشا‌های آن شمشادها تکثیر شدند و به جنگل‌های‌مان بازگردانده شدند.

در‌واقع باغ گیاه‌شناسی که در ابتدای تأسیس، به جای استقرار در اراضی امروزی پارک پردیسان در منطقه 5 تهران، به محل فعلی آن در منطقه 22 رفت تا وسعت بیشتری را در پای کوه البرز در اختیار داشته باشد، ساخت‌وسازهای اطراف آن (آزادشهر و پیکان‌شهر) نیز تا همین چند سال پیش ساختمان‌های یک و دو و سه طبقه بودند و تهدیدی محیطی برای آن به حساب نمی‌آمدند. پس باغ توانست با ایجاد دریاچه و طبیعتی سبز و شاداب با رطوبت مناسب برای درختان جنگلی هیرکانی، خود را در دل مردم تهران، گردشگران و نیز مجموعه باغ‌های بوتانیک دنیا (برای تبادل بذر و گیاه و اطلاعات) جا کند‌ و در‌حال‌حاضر سالانه بیش از 400 هزار بازدیدکننده دارد و مردم تهران دلبسته آن هستند.

در سال 1395 باغ به ثبت ملی آثار میراثی کشورمان درآمد. و حریم باغ نیز بعد از شروع مناقشات بر سر ساخت‌وسازهای بلند‌مرتبه در اطراف آن، در اردیبهشت ماه سال 1401 در شورای حریم وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ثبت شد. باید گفت که تمام باغ‌های بوتانیک دنیا نیز مانند همین باغ در سایه حمایت قوانین ویژه قرار دارند. کیوگاردن لندن، با آن گلخانه‌های معروفش و نیز دیگر باغ‌های بوتانیک در نیویورک، مونترال، برزیل و دیگر نقاط دنیا همه در نواحی کم‌تراکم و سرسبز قرار گرفته‌اند. متأسفانه طبق صحبت‌های یکی از مسئولان باغ که روز دوشنبه توضیحاتی در جزئیات امر برای‌مان دادند، با ساخت ساختمان‌هایی بلندمرتبه در بالادست باغ گیاه‌شناسی تهران از سال 89 به بعد، آب ورودی به باغ امروز از 200 لیتر در ثانیه به 80 لیتر در ثانیه رسیده است و با ساخت آن 18 برج 25 طبقه دارای مجوز جدید، ممکن است این آب تقریبا قطع شود و آبیاری باغ دیگر در آینده ممکن نباشد. معترضان باغ می‌گویند که اصول شهرسازی برای زیست‌پذیری و ارائه خدمات مناسب شهری به مردمی که بخواهند در آینده در آنجا ساکن شوند، در نظر گرفته نشده است. به هر حال به عده زیادی نیز قول مسکن داده شده است و باید آسایش و خدمات برای‌شان در همان حوالی تأمین شود؛ اما مشکلات منطقه 22 و زمین‌هایی که آب و فاضلاب در آن فرو نمی‌رود و بادی که نخواهد توانست از مانع برج‌ها گذشته و خود را به درختان باغ برساند، همچنان باقی است. مدیران باغ به هر دری زده‌اند. ده‌ها نامه به شهردارهای منطقه 22، شورای امنیت ملی، معاون دادستان که خود به دیوان عدالت نامه نوشته و حتی سفارش‌های رئیس‌جمهوری در روز درخت‌کاری سال گذشته به مسئولان اصلی شهرداری، و... هیچ‌کدام مؤثر نیفتاده‌اند. خود سازمان مراتع حتی حاضر شده زمین معوض بدهد تا در آنجا بسازند. بعد هم که کار به مناقشه کشیده است. حال چه خواهد شد؟ آیا همه طرفین درگیر خواهند توانست همدلانه این کار را به یک بازی برد- برد برسانند؟ به طوری که هم باغ یگانه گیاه‌شناسی و بانک‌های ژنتیک آن آسیب نبینند و آب و هوای‌شان قطع نشود و هم هزاران خانواده راضی شوند؟