یک فرصت، یک چهره

عبدالرحمن فتح‌الهی: پنجاه‌و‌پنجمین نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد (WEF) با شعار «همکاری برای عصر هوشمندی» و با حضور مقامات ارشد دولتی و بخش خصوصی کشورهای جهان از روز دوشنبه ۲۰ ژانویه به مدت پنج روز در شهر داووس سوئیس برگزار می‌شود. محمدجواد ظریف در مقام معاون راهبردی رئیس‌جمهور که راهی این اجلاس شده، تاکنون در حاشیه این مجمع با «عبداللطیف رشید»، رئیس‌جمهور عراق، «بورگه برنده»، رئیس مجمع جهانی، «اسپن بارت ایدی»، وزیر امور خارجه نروژ و «الکساندر ووجیچ»، رئیس‌جمهور صربستان دیدار داشته است. به نوشته ایسنا، همچنین به منظور بررسی تحولات اخیر و چشم‌انداز آینده آسیای غربی و شمال آفریقا، جلسه‌ای با حضور معاون راهبردی رئیس‌جمهور ایران و وزرای امور خارجه منطقه و تعدادی از وزرای خارجه کشورهای خارج از منطقه برگزار شد و محمدجواد ظریف به ‌عنوان دومین سخنران این نشست مواضع کشورمان را به تفصیل تشریح کرد.

ظریف به زکریا چه گفت؟

در ادامه فعالیت‌های دیپلماتیک معاون راهبردی رئیس‌جمهور در داووس، محمدجواد ظریف عصر دیروز چهارشنبه به سؤالات «فرید زکریا»، مجری و کارشناس سی‌ان‌ان، پاسخ داد. زکریا در سؤالی مدعی جایگاه ضعیف ایران در منطقه شد و با اشاره به تحولات در سوریه و ۱۵ ماه جنگ در غزه و اسرائیل علیه حزب‌الله، از معاون راهبردی رئیس‌جمهور درباره جایگاه ایران در منطقه پرسید که ظریف در پاسخ تصریح کرد: «مقاومت تا زمانی که اشغالگری ادامه پیدا کند، باقی خواهد ماند». معاون راهبردی رئیس‌جمهور در پاسخ به سؤالی درباره ادعای مجری و کارشناس سی‌ان‌ان درباره «تسلیح نیروهای مقاومت از طریق ایران» به بیان این موضوع پرداخت: «اعضای محور مقاومت هرگز از ایران دستور نگرفته‌اند».

ظریف در پاسخ به ادعای زکریا درباره «نابودی پدافندهای هوایی ایران از طرف اسرائیل»، آن را «صرفا یک ادعا» دانست و با ارجاعی به جنگ تحمیلی افزود: «ما بدون هیچ پدافند هوایی یا سلاحی علیه عراق جنگیدیم. زمانی که آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، اتحاد جماهیر شوروی و چین از عراق حمایت می‌کردند، بدون هیچ‌‌چیز به مدت هشت سال جنگیدیم و یک اینچ از خاک ایران را به آنها ندادیم». این عضو دولت چهاردهم در پاسخ به سؤال زکریا درباره ادعای منابع اطلاعاتی آمریکا در زمینه فرصت چند‌هفته‌ای ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای با ادبیاتی صریح عنوان کرد: «اگر می‌خواستیم سلاح هسته‌ای بسازیم، تا الان آن را ساخته بودیم. برنامه‌های هسته‌ای که با هدف ساخت سلاح هسته‌ای شکل می‌گیرند، شبیه برنامه هسته‌ای ایران نیستند، آن‌ نوع برنامه‌ها کاملا مخفیانه هستند».بنابراین به گفته ظریف: «ایران یک تهدید امنیتی نیست».

معاون راهبردی رئیس‌جمهور، دیگر سؤال زکریا درباره یادداشت ظریف در نشریه «فارن‌افرز» و اظهارات او مبنی‌بر وجود فرصتی برای انعقاد توافق هسته‌ای بین ایران با ترامپ را این‌گونه پاسخ داد: «امیدواریم دیگران منطق و عقلانیت را انتخاب کنند. اما بگذارید این مسئله را باز کنم. جان بولتون در فوریه ۲۰۱۷ به فرانسه سفر کرد. او در سال ۲۰۱۶ گزارشی درباره نحوه خروج ترامپ از برجام نوشته بود».

معاون راهبردی رئیس‌جمهور ادامه داد: «بولتون از منافقین حدود ۴۰ هزار دلار رشوه دریافت کرده بود. او در سخنرانی خود در اجلاس منافقین گفت که سال دیگر (۲۰۱۸) در تهران جشن خواهیم گرفت و ماه آوریل به مشاور امنیت ملی ترامپ تبدیل شد. ضمن آنکه پمپئو هم دو روز پس از تأیید صلاحیت خود به ‌عنوان وزیر امور خارجه ترامپ به اسرائیل سفر کرد و از نتانیاهو خواست تا نمایشی تصنعی درباره اسناد محرمانه به‌سرقت‌رفته از ایران ایجاد کند». همه این موضوعات سبب شد تا به گفته ظریف: «ترامپ نهایتا هشتم مِی‌ از برجام خارج شود. وقتی به این تحولات نگاه می‌کنید و با رهبران کشورها صحبت می‌کنید، متوجه می‌شوید که آنها ترامپ را متقاعد کرده بودند که ایران در‌حال سقوط است و خروج ناگهانی از برجام، میخ آخر بر تابوت ایران خواهد بود. در مرحله دوم، اسناد ادعایی به نمایش گذاشته‌شده از طرف نتانیاهو باعث شد تا حمایت جهانی از آمریکا برای خروج از برجام شکل بگیرد». بنابراین این عضو دولت چهاردهم‌، چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «هر دو نکته، حاکی از برداشت‌های غلط مشاوران ترامپ است، نه شخص ترامپ».

حملات به ظریف برای حضورش در داووس

سفر محمدجواد ظریف به سوئیس و حضورش در نشست داووس دوباره به سرفصل دیگری از حملات و هجمه‌های تازه علیه او بدل شد. در ‌این‌ بین برخی رسانه‌ها حضور ظریف در این اجلاس با سمت معاون راهبردی رئیس‌جمهور را پررنگ کرده و مدعی شدند سفر ظریف به سوئیس در‌حالی انجام شده که طبق قانون مجلس انتصاب او در این جایگاه منع قانونی دارد. در این زمینه فارس در مصاحبه‌ای با کارشناس خود (کنعانی‌مقدم)، این‌گونه موضوع را ترسیم می‌کند: «حضور غیرمنتظره ظریف در سوئیس شائبه مذاکرات پنهان و دور از هماهنگی را تقویت می‌کند و اگر هم قرار باشد تحولاتی در سطح دیپلماتیک رقم بخورد، باید طبق روال آن و از طریق وزارت خارجه و در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی باشد. دخالت یک معاونت غیرمرتبط و غیرقانونی در امور رسمی و خارجی کشور، انحراف از مرّ قانون است». البته به گفته فرارو، این رویکرد دقیق نیست، چون سال ۱۳۹۲ حسن روحانی به‌ عنوان رئیس‌جمهور در این اجلاس شرکت کرد. در کنار چند دوره‌ای که ایران حضوری در داووس نداشت، ظریف دو بار به‌ عنوان وزیر خارجه در مجمع داووس شرکت کرد و یک بار نیز محمود سریع‌القلم، استاد دانشگاه شهید بهشتی، تنها فردی بود که از ایران به این نشست رفت.

همشهری نیز در خبر کوتاهی به پست اینستاگرامی ظریف به مناسبت بزرگداشت فردوسی پرداخت. این رسانه نوشت: «محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، در حاشیه اجلاس داووس یادداشتی را در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد که برداشت‌های مختلفی درباره آن شده است که احتمالا به تمایل دولت برای از‌سرگیری مذاکرات باز‌می‌گردد». ظریف با انتشار این شعر «بیا تا جهان را به بد نسپریم/ به کوشش همه دست نیکی بریم / نباشد همی نیک و بد پایدار/ همان به که نیکی بود یادگار» از فردوسی، ضمن گرامیداشت روز بزرگداشت این شاعر ایرانی، در اینستاگرام خود نوشت: «سلام دوستان؛ از آسمان زوریخ در راه اجلاس ۲۰۲۵ مجمع جهانی اقتصاد. سالروز فردوسی بزرگ خجسته باد». سازمان آمریکایی «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» هم روز سه‌شنبه ۲ بهمن در بیانیه‌ای، اقدام مجمع جهانی اقتصاد برای دادن فرصت سخنرانی به محمدجواد ظریف، معاون امور راهبردی رئیس‌ دولت چهاردهم، در داووس سوئیس را محکوم کرد. مدیر اجرائی سازمان اتحاد علیه ایران هسته‌ای، درباره حضور ظریف در نشست امسال داووس، در ادعای ضد‌ایرانی خود عنوان کرد: «هفته گذشته این سازمان در نامه‌ای به «کلاوس شواب» و «بورگه برنده»، مدیران ارشد مجمع جهانی اقتصاد، از آنها خواست که مقامات حکومت ایران را دعوت نکنند».

واکنش‌های مجازی

در کنار مخالفت رادیکال‌های داخلی و خارجی، در فضای مجازی نیز شاهد واکنش به حضور ظریف در داووس بودیم و در همین زمینه، آن‌طور که فرارو می‌گوید: «دو گروه به سفر معاون راهبردی رئیس‌جمهور در این اجلاسیه واکنش نشان دادند». کما‌اینکه یکی از منتقدان این حضور، با استفاده از هشتگ مذاکره پنهانی، نوشت: «معاون غیرقانونی رئیس‌جمهور برای حضور در مجمع جهانی اقتصاد در داووس راهی سوئیس شد. احتمالش هست که ظریف هدفی جز حضور در این اجلاس را دارد. مراقبش باشید...».

دیگری معتقد بود:‌ «ترامپ، ایران‌ستیزترین افراد را برای کابینه‌‌اش انتخاب کرده، پزشکیان هم غرب‌گراترین فرد را برای شرکت در داووس می‌فرستد‌! بگذریم که کلا وجود این فرد در دولت غیرقانونی است‌». شاخص‌ترین واکنش به مجتبی امینی، تهیه‌کننده سریال گاندو اختصاص داشت: «محرمانه در داووس؛ خدا بخیر کنه...». گروه دیگر، کسانی بودند که از این سفر استقبال کردند. بخشی از آنها، سفر ظریف به داووس را نشانه راهبرد دولت در سیاست خارجی دانستند و گروهی نیز از آن به ‌عنوان مستحکم‌بودن جایگاه ظریف در دولت یاد کردند. یک کاربر نوشت: «انتخاب ظریف برای شرکت در داووس بهترین انتخاب در شرایط امروز کشور است...». عبدالرضا داوری، فعال توییتری، در واکنش به این حضور نوشت: «مجمع جهانی اقتصاد در داووس، کانون سالانه گفت‌و‌گو، مذاکره و لابی در نهاد‌های قدرت و ثروت جهانی است و درست در روزی که ترامپ به کاخ سفید رفت، جواد ظریف هم با هماهنگی مقامات و نهاد‌های عالی‌رتبه ‌عازم داووس شد تا ایستگاه اول در مسیر حل منازعات ایران و آمریکا را بنا کند».

ساسان کریمی: حضور دکتر ظریف در نشست داووس، تصویر ایرانِ «ضعیف و خطرناک» را پاک خواهد کرد

در پیوست همین نکات، دکتر ساسان کریمی در مقام معاون سیاسی و بین‌الملل معاونت راهبردی رئیس‌جمهور که اکنون به همراه محمدجواد ظریف در نشست داووس به سر می‌برد، طی گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، این ارزیابی را دارد: «چون جریان‌های رادیکال و اپوزیسیون خارجی هیچ‌گونه منافعی را برای خود در مذاکره، تعامل، دیپلماسی و گشایش روابط ایران تعریف نمی‌کنند‌، طبیعتا با هرگونه گفت‌وگویی، چه در قالب مذاکرات وزارت امور خارجه و چه در قالب حضور نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در اجلاس‌هایی نظیر اجلاس داووس، مخالفت جدی کرده و حملات و هجمه‌های خود را خواهند داشت». به همین دلیل است که مدرس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران متذکر می‌شود: «حضور پررنگ ایران در نشست داووس، مجمع جهانی اقتصاد، کنفرانس امنیتی مونیخ، اجلاس دوحه و دیگر نشست‌هایی از این‌دست با هدف اجتناب از انزوای سیاسی و دیپلماتیک ایران ضروری است و در‌عین‌حال موجب می‌شود‌ ایران متناسب با جایگاه و وزن خود، ورود جدی‌تری در روندهای منطقه‌ای و جهانی داشته باشد». ساسان کریمی درباره چگونگی تبیین درست مواضع ایران توسط محمدجواد ظریف از تریبون نشست داووس، ضمن اشاره به برگزاری دیدارهای متعدد و مکرر در عالی‌ترین سطوح با دکتر ظریف به‌ عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور، بر این نکته تأکید دارد: «دکتر ظریف، هم به واسطه جایگاه حقوقی و هم به واسطه ظرفیت‌های شخصی که برای مدعوین نشست داووس چهره شناخته‌شده‌ای است، به‌شدت از سوی مقامات حاضر مورد استقبال قرار گرفت». ‌

این موضوع از منظر این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل: «امکان بسیار خوبی را با توجه به ظرفیت دکتر ظریف ایجاد خواهد کرد که بتواند وضعیت و جایگاه ایران را به‌درستی تشریح کرده و هم‌زمان به تبیین درست نگاه دولت چهاردهم و مواضع کلان جمهوری اسلامی ایران بپردازد‌». از‌این‌رو، معاون سیاسی و بین‌الملل معاونت راهبردی رئیس‌جمهور، «کنشگری‌های هوشمند دکتر ظریف در اجلاس داووس را خنثی‌کننده تمام تحرکات مخرب جریان‌های مخالف نظام ارزیابی می‌کند که به دنبال «امنیتی‌سازی» از چهره جمهوری اسلامی ایران و در نهایت به انزوا کشاندن تهران در منطقه و جهان هستند». با چنین قرائتی، مدرس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران باور دارد:‌ «حضور دکتر ظریف در مجمع‌های باز و بسته اجلاس داووس و نیز دیدارهای پی‌ در پی وی با مقامات کشورهای مختلف، موجب خواهد شد‌ تصویر غلط ایرانِ «ضعیف و خطرناک» به‌طور کلی پاک شود».

روایت دکتر ظریف، حکایت از ایرانی «مقتدر و مطمئن» دارد

علی نصری دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگویش با «شرق»، دلیل هجمه‌های اخیر به حضور محمدجواد ظریف در نشست داووس، چه از سوی رادیکال‌های داخلی و چه از سوی جریان‌های اپوزیسیون خارج‌نشین را در این می‌بیند: «دکتر ظریف روایتی از ایران مطرح می‌کند که دو جریان در داخل و خارج از کشور -‌البته به دلایل و نیات کاملا متفاوت‌- آن را برای خود تهدید می‌پندارند و به همین واسطه، طبیعی است که حضور دکتر ظریف در داووس برای آنها نگران‌کننده باشد». تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل در ادامه دست به تبیین قرائت معاون راهبردی رئیس‌جمهور می‌زند و خاطر‌نشان می‌کند: «روایت دکتر ظریف، حکایت از ایرانی «مقتدر و مطمئن» دارد که هراسی از مذاکره با قدرت‌های جهانی نخواهد داشت».

بنابراین به گفته او: «در داخل کشور، این حکایت (ظریف) از نظر برخی جریان‌های سیاسی افراطی، نامطلوب است؛ چون در زمان دولتی مطرح می‌شود که از جناح مقابل است و گمان می‌کنند که هرگونه سخن از اقتدار و ثبات کشور برای جناح رقیب اعتبار می‌سازد». نصری از منظری دیگر و در پاسخ به این پرسش که ‌چرا هم‌زمان با تندروهای داخلی، جریان اپوزیسیون هم باید از سفر معاون راهبردی وزیر امور خارجه به داووس نگران باشند، به بیان این نکته کلیدی می‌پردازد: «از نظر اپوزیسیون جنگ‌طلب خارج‌نشین نیز‌ روایت دکتر ظریف از ایران مقتدر و مطمئن ناخوشایند است؛ زیرا دقیقا در تضاد با روایتی است که آنها در‌حال ترویج آن هستند تا قدرت‌های غربی را به حمله نظامی به ایران ترغیب کنند».

علی نصری در بخش دیگری از گپ‌و‌گفتش با «شرق»، به تشریح این موضوع هم می‌پردازد که محمدجواد ظریف چگونه می‌تواند از تریبون نشست داووس، به تبیین درست مواضع جمهوری اسلامی ایران نائل آید و در همین زمینه تریبون داووس را فرصت بسیار خوبی برای دکتر ظریف می‌داند تا بسیاری از انگاره‌های غلط و روایت‌سازی‌های دروغ و فضاسازی‌های مغرضانه را که در ماه‌های اخیر به منظور ‌امنیتی‌سازی‌ و به انزوا کشاندن کشور و افزایش تنش‌های نظامی و دامن‌زدن به جنگ‌روانی تولید شده است، خنثی کند و در نهایت آن روایتی را که با واقعیت جایگاه ایران در منطقه و جهان نزدیک‌تر است و به ایجاد صلح و ثبات کمک می‌کند، توسط دکتر ظریف تشریح و تبیین شود‌. البته «هم‌زمانی نشست داووس با روی کار آمدن ترامپ» نیز دیگر سرفصلی بود که این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل به آن ورود می‌کند؛ چرا‌که تقارن بازگشت ترامپ به کاخ سفید با نشست داووس، بدون شک اهمیت و حساسیت این دور از نشست را بالاتر می‌برد. در پیوست همین موضوع، ‌نصری اعتقاد دارد:‌ «طبیعتا تلاقی اجلاس داووس با مراسم تحلیف دونالد ترامپ، توجه رسانه‌های بین‌المللی را به این نشست متمرکزتر می‌کند و حواس‌ها را به سمت اظهارات شخصیت‌های برجسته حاضر در این نشست و شنیدن تحلیل‌ها و دیدگاه‌های آنها‌ جلب می‌کند».