بیش از دو قرن مبارزه برای کسب هویت در زیر سایه مرد‌‌سالاری

گروه سیاسی: نشست «زنان توانمند، جامعه پایدار» از طرف کمیسیون زنان حزب ندای ایرانیان به مناسبت روز جهانی زن با سخنرانی دکتر شهلا اعزازی (جامعه‌شناس، استاد دانشگاه، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی)، دکتر الهه کولایی (نویسنده، استاد علوم سیاسی دانشگاه، سیاست‌مدار) و دکتر زهرا رهایی (دبیر انجمن صنفی کارآفرینی بانوان، کارآفرین برتر، مدیرعامل شرکت ناوک شیمی) برگزار شد. در ابتدای جلسه که عصر روز دوشنبه ۲۰ اسفند ماه ۱۴۰۳ برگزار شد، فاطمه فراهانی، رئیس کمیسیون زنان حزب ندای ایرانیان، ضمن خوشامدگویی به شرکت‌کنندگان، گفت: در آغاز سخن، اجازه دهید به یاد آوریم زنان شجاع و خردمند شاهنامه، که هر‌یک به سهم خود، نمادی از مقاومت، عشق و تدبیر بودند؛ از خون گردآفریدی که زره بر تن کرد و در میدان نبرد ایستاد، از خرد و تدبیر تهمینه‌ای که سرنوشت را رقم زد، و از شکوه رودابه‌ای که در برابر سرنوشت ایستاد.

زنانی که نه‌تنها در میدان نبرد و سیاست، بلکه در خرد، تدبیر و اراده نیز بی‌همتا بودند و یادآور این حقیقت هستند که زنان همواره نقش‌های کلیدی در شکل‌گیری تاریخ و فرهنگ داشته‌اند. ما یادگار آن زنانی هستیم که تاریخ را نه‌تنها زیسته، بلکه ساخته‌اند. امروز نیز مانند دیروز، برای پیشرفت و سربلندی، تنها به نیروی خود تکیه می‌کنیم، چرا‌که ما از نسل زنانی هستیم که خودشان، راه خویش را می‌سازند. او در ادامه به برنامه‌های کمیسیون زنان حزب ندا پرداخت و گفت: کمیسیون زنان حزب ما، با اعتقاد راسخ به این اصل که هیچ جامعه‌ای بدون مشارکت کامل و برابر زنان نمی‌تواند به پیشرفت واقعی دست یابد، اهداف خود را در چند محور کلیدی تعریف کرده است. «برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی، توانمندسازی اقتصادی زنان، مبارزه با خشونت علیه زنان، افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان؛ حمایت از زنان سرپرست خانوار، ارتقای دسترسی زنان به آموزش و بهداشت، اصلاح قوانین خانواده، ارتقای فرهنگ احترام به حقوق زنان، حمایت از زنان در بحران‌ها، همکاری با نهادهای مدنی و بین‌المللی».

 چالش‌های پیش‌روی زنان

در ادامه جلسه، دکتر شهلا اعزازی درباره چالش‌های پیش‌روی زنان در جامعه سخن گفتند: «زنان در ایران با چالش‌های فراوانی مواجه هستند. دامنه این چالش‌ها از خانواده و جامعه تا فضای عمومی و خصوصی گسترده است و تقریبا در هر حوزه‌ای، چالشی مرتبط با زنان وجود دارد. در برخی موارد، زنان با تلاش‌های بسیار توانسته‌اند بر این چالش‌ها غلبه کنند. به‌عنوان مثال، در حوزه تحصیلات، با وجود موانع متعدد، بسیاری از زنان به تحصیلات عالی دست یافته‌اند، اما پس از فارغ‌التحصیلی، اغلب با محدودیت‌هایی مانند نبود امکان اشتغال یا اجبار به ماندن در خانه مواجه می‌شوند. این تنها یکی از نمونه‌های فراوان چالش‌هایی است که زنان با آن روبه‌رو هستند».

او در ادامه به مسئله بزرگ‌تری اشاره کرد: «اگر تمام این چالش‌ها را کنار هم بگذاریم، به مشکل عمیق‌تری می‌رسیم. زنان نه‌تنها به‌عنوان جنس دوم در نظر گرفته می‌شوند، بلکه هویت مستقل خود را نیز از دست داده‌اند. همه چیز، از هویت و زندگی شخصی گرفته تا اوقات فراغت، نحوه تحرک، روابط با همسر و فرزندان و حتی حضور در فضای عمومی، تحت کنترل مردسالاری قرار دارد. این مردسالاری تنها به فضای خصوصی محدود نمی‌شود، بلکه از طرف دولت نیز تقویت می‌شود. من این پدیده را «مردسالاری حکومتی» می‌نامم که در فضای عمومی و حتی در خیابان‌ها نیز اعمال می‌شود، اعزازی با اشاره به نبود شغل، محیط‌های کاری ناسالم و حتی ممنوعیت کار پس از فارغ‌التحصیلی، گفت: «این دختران از زیر سایه پدر به زیر سایه شوهر منتقل می‌شوند و یکی دیگر از مشکلات، نظارت شوهر بر کار و تحصیل آنهاست؛ بنابراین زنان ما هویت مستقلی ندارند و این هویت فردی در خانه پدری به‌عنوان «دختر آقای فلان»، در زندگی مشترک به‌عنوان «همسر آقای فلان» و پس از آن به‌عنوان «مادر آقای فلان» تعریف می‌شود».

 زنان بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه هستند

دکتر الهه کولایی هم در این جلسه درباره موضوعات «زنان و سیاست» و «زنان و صلح» سخن گفتند: «این بحث، یک موضوع تکراری، اما جهانی است که در تمام جهان درباره آن صحبت می‌شود. با این حال، با توجه به اهمیت مسئله زنان برای همه جوامع انسانی، به‌ویژه کشور ما، جا دارد که ساعت‌ها به گفت‌وگو و چاره‌اندیشی برای بهبود موقعیت زنان اختصاص داده شود تا بتوانیم از ظرفیت‌های انسانی زنان به شکل بهتری بهره‌مند شویم. این موضوع یکی از ویژگی‌های جوامع در حال توسعه است که در آن، همه افراد جامعه با توجه به استعدادها و ظرفیت‌های خود، هم برای رفع نیازهای شخصی تلاش می‌کنند و هم جامعه از توانمندی‌های آنها استفاده می‌کند».

او افزود: «مشارکت اجتماعی زنان تنها به صحنه‌های سیاسی محدود نمی‌شود. این یک واقعیت است که زنان بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه هستند و بدون حضور همه‌جانبه آنها، جامعه نمی‌تواند از منابع خود، به‌ویژه نیروی انسانی، به طور کامل و لازم بهره‌برداری کند».

کولایی در ادامه سخنان خود درباره زنان و صلح گفت: «همان‌طور که اشاره کردید، مسئله زنان و صلح و آرامش جامعه بشری از اهمیت بالایی برخوردار است. در طول تاریخ، زنان مانند کودکان در شکل‌گیری درگیری‌های نظامی و جنگ‌ها نقشی نداشته‌اند، اما همواره قربانی منازعات و تنش‌های بین کشورها یا در داخل کشورها بوده‌اند. زنان جایگاه قربانی را داشته‌اند و این موضوع در سطوح بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است. به‌ویژه نقش زنان در ایجاد، پایداری و حفظ صلح بررسی شده است. نهادهای بین‌المللی، به‌ویژه نهادهای تخصصی سازمان ملل، توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته‌اند و نقش برجسته‌ای برای زنان در ترویج صلح تعریف کرده‌اند. این توجه به دلیل جایگاه زنان و درک هزینه‌های گزاف جنگ و ناآرامی‌ها بوده است. زنان می‌توانند در ایجاد صلح تأثیرگذار باشند. ما شاهد تصویب قطع‌نامه‌هایی در شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل و تنظیم سندهای مهمی در این زمینه بوده‌ایم. اما در دو تا سه سال اخیر، در غزه و اوکراین، برخلاف این سندها و هماهنگی‌های بین‌المللی، زنان با شرایط هولناکی مواجه شده‌اند و قربانی جنگ‌ها بوده‌اند. این در حالی است که پیشرفت‌های حقوق بین‌الملل و گسترش حقوق بشردوستانه نتوانسته است این موارد را کاهش دهد».

توانمندی اقتصادی زنان

دکتر زهرا رهایی درباره توانمندی اقتصادی زنان گفت: «امسال سخت‌ترین سالی بود که درباره اقتصاد صحبت کردیم. همان‌طور که زنان تحت فشار اقتصادی هستند، مردان نیز در شرایط دشواری به سر می‌برند، زیرا به لحاظ اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار نداریم. درباره شاخص‌های اقتصادی زنان، باید بگویم سه عنصر بسیار مهم وجود دارد که می‌تواند به توان‌افزایی زنان در طول 10 سال آینده کمک کند: نخست، الگوی نقش‌سازی و شبکه‌سازی؛ دوم، خشونت‌های اقتصادی؛ و سوم، گفت‌وگوی بین‌نسلی. ما یک زمینه حقوقی به نام حقوق اقتصادی زنان داریم که بانک جهانی آن را تعریف کرده و با کل جهان مقایسه می‌کند». او افزود: «در این شاخص، برای مثال، کشور روآندا رتبه ۷۶ را در میان ۱۷۰ کشور دارد، در‌حالی‌که ما رتبه ۱۶۶ را داریم، اما چه عواملی در این شاخص تأثیرگذار است؟ زمانی که خشونت در کشوری کاهش می‌یابد و هم‌زمان زنان در عرصه‌های مختلف ظاهر می‌شوند، موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی نیز افزایش می‌یابد. شاخص حقوق اقتصادی از هشت زیرشاخه تشکیل شده است: نخست، تحرک‌پذیری که نشان‌دهنده آزادی زنان است؛ دوم، برابری قانونی بین زن و مرد در شروع به کار؛ سوم، دریافتی و مستمری؛ چهارم، ازدواج و محدودیت‌های اقتصادی مرتبط با آن؛ پنجم، فرزندآوری و تأثیر آن بر اشتغال؛ ششم، مدیریت زنان در حوزه کسب‌وکار؛ هفتم، مدیریت دارایی‌ها؛ و هشتم، قوانین ارث و بازنشستگی». رهایی درباره تلاش‌های خود برای پیشبرد اهداف از طریق قانون گفت: «درباره مدیریت کسب‌وکار، که بسیار به خشونت‌های اقتصادی مربوط می‌شود، به نظر من خشونت فیزیکی حتی بهتر است، زیرا می‌توان آن را اثبات کرد. اما خشونت‌های اقتصادی به‌شدت پنهان است و یکی از دلایل پایین‌بودن شاخص ما، همین پنهان‌بودن خشونت‌هاست. برای مثال زنی کار می‌کند، اما کارت حقوقش دست همسرش است و این زن نمی‌تواند شکایت کند، زیرا مالکیت شفاف بیان نشده است. جامعه به این موضوع نمی‌پردازد و آن را همدلی و سازگاری می‌نامد. روی سخن من با آقایان نیست، زیرا آنها در این سال‌ها خیلی جلوتر از قانون حرکت کرده‌اند و حداقل از قدرت قانونی که به آنها داده شده است، استفاده نمی‌کنند و بهتر برخورد می‌کنند. آیا می‌دانستید اگر زنی با کسب‌وکار خود امنیت اقتصادی خانواده را به خطر بیندازد، مرد می‌تواند شکایت کند، اما اگر مردی زندگی را دچار ریسک اقتصادی کند، کسی نمی‌تواند از او شکایت کند، زیرا سرپرست خانواده است؟ نکته بعدی، محرومیت در مشارکت اقتصادی است که ما آن را نمادی از خشونت نمی‌بینیم، بنابراین باید دست در دست هم دهیم و الگوهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را پررنگ کنیم».