عدم امنیت جانی کارگران در ایران و نقش کارفرمایان

معین  میثاق: ایمنی و سلامت شغلی از اصول بنیادین در محیط کار است و باید به‌عنوان یک حق اساسی برای تمامی کارگران تضمین شود. با این حال، در ایران، بی‌توجهی کارفرمایان به ایمنی و عدم اجرای کامل قوانین کار، شرایط خطرناکی را برای کارگران ایجاد کرده است. آمار حوادث ناشی از کار در کشور نشان می‌دهد امنیت جانی کارگران، به‌ویژه در صنایع پرخطر مانند ساختمان‌سازی، معدن و تولید صنعتی، به‌شدت در معرض تهدید است. این گزارش به بررسی وضعیت موجود، آمار حوادث کارگری، عوامل بروز این حوادث، پیامدها و راهکارهای پیشنهادی می‌پردازد.

وضعیت و آمار حوادث کارگری در ایران

ایران یکی از کشورهایی است که نرخ حوادث کارگری آن نسبت به استانداردهای جهانی بالاست. براساس گزارش‌های رسمی، سالانه هزاران نفر از کارگران در اثر حوادث شغلی جان خود را از دست می‌دهند یا دچار مصدومیت‌های جدی می‌شوند.

سال 1400: حدود 768 نفر به دلیل حوادث ناشی از کار جان باختند.

سال 1401: این رقم با کاهش 11 درصدی به 711 نفر رسید.

سال 1402: آمار اولیه نشان می‌دهد که بیش از دو هزار کارگر جان خود را از دست داده‌اند که افزایش حدود 10 درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. این آمار معادل مرگ روزانه پنج تا شش کارگر در محیط‌های کاری است. به‌علاوه، هزاران نفر دیگر دچار مصدومیت‌های جدی می‌شوند که منجر به ناتوانی دائمی، کاهش توانایی کاری یا از‌دست‌دادن شغل می‌شود.

نقش کارفرمایان در حوادث کارگری

قوانین کار ایران، از جمله ماده 91 و ماده 95 قانون کار، کارفرمایان را ملزم می‌کند تا تمامی تجهیزات ایمنی و حفاظت فنی لازم را در اختیار کارگران قرار داده و شرایطی را فراهم کنند که خطرات شغلی به حداقل برسد. اما در عمل، بسیاری از کارفرمایان این قوانین را رعایت نمی‌کنند. دلایل اصلی این بی‌توجهی عبارت‌اند از: کاهش هزینه‌ها: بسیاری از کارفرمایان برای کاهش هزینه‌ها از خرید تجهیزات ایمنی استاندارد یا برگزاری دوره‌های آموزشی خودداری می‌کنند. نبود فرهنگ ایمنی: در بسیاری از محیط‌های کاری، توجه به ایمنی به‌عنوان یک اولویت شناخته نمی‌شود. نظارت ناکافی: ضعف در نظارت و اجرای قوانین توسط نهادهای مسئول باعث شده کارفرمایان احساس مسئولیت جدی نداشته باشند.

عوامل مؤثر در بروز حوادث کارگری

نبود تجهیزات ایمنی استاندارد: بسیاری از کارگران، به‌ویژه در صنایع ساختمانی و معادن، بدون دسترسی به تجهیزات حفاظتی مانند کلاه ایمنی، دستکش یا ابزارهای مناسب فعالیت می‌کنند. آموزش ناکافی: بیشتر کارگران آموزش‌های لازم برای شناخت خطرات محیط کار یا استفاده صحیح از تجهیزات ایمنی را دریافت نمی‌کنند. شرایط نامناسب محیط کار: محیط‌های کاری اغلب دارای نقص‌های فنی و زیرساختی هستند که احتمال وقوع حوادث را افزایش می‌دهند. نقض قوانین کار: وقتی کارفرمایانی از قوانین کار تخطی می‌کنند، به‌ویژه در زمینه ساعت کاری بیش از حد، خستگی مفرط کارگران را به همراه دارد که خود عامل مهمی در وقوع حوادث است. نظارت ضعیف: نهادهای نظارتی توانایی لازم برای بازرسی مستمر و مؤثر از محیط‌های کاری را ندارند، یا تعداد بازرس‌ها برای پوشش تمامی کارگاه‌ها کافی نیست.

پیامدهای رعایت‌نکردن ایمنی کارگران

تلفات جانی: آمار مرگ‌ومیر بالا نشان‌دهنده جدی‌بودن بحران ایمنی در محیط‌های کاری است. صدمات اقتصادی: هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم حوادث کار، شامل هزینه‌های درمانی، غرامت‌ها، کاهش بهره‌وری و تأمین اجتماعی، بار سنگینی بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. آسیب‌های روانی: خانواده‌های کارگران آسیب‌دیده با مشکلات روحی و مالی روبه‌رو می‌شوند و کارگران مصدوم نیز به دلیل از‌دست‌دادن شغل یا کاهش توانایی کاری، دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند. کاهش بهره‌وری: محیط‌های کاری ناایمن باعث کاهش انگیزه و بهره‌وری کارگران می‌شود. بی‌اعتمادی اجتماعی: افزایش حوادث کار باعث کاهش اعتماد عمومی به کارفرمایان و نهادهای نظارتی می‌شود.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود ایمنی کارگران

تقویت نظارت و بازرسی: افزایش تعداد بازرسان کار و ارائه آموزش‌های لازم به آنها برای نظارت بهتر بر محیط‌های کاری. اعمال جریمه‌های سنگین برای کارفرمایانی که قوانین ایمنی را رعایت نمی‌کنند. آموزش مستمر: برگزاری دوره‌های آموزشی اجباری برای کارگران و کارفرمایان در زمینه شناخت خطرات و رعایت استانداردهای ایمنی. استفاده از فناوری‌های جدید برای ارائه آموزش‌های آنلاین و عملی. تأمین تجهیزات ایمنی: الزام کارفرمایان به خرید تجهیزات ایمنی استاندارد و تأمین آن برای تمامی کارگران. ایجاد تسهیلات مالی یا یارانه‌ها برای خرید تجهیزات ایمنی توسط کارفرمایان. فرهنگ‌سازی ایمنی: ترویج فرهنگ ایمنی از طریق رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها. تشویق کارفرمایان موفق در رعایت ایمنی از طریق اعطای جوایز و معرفی آنها به‌عنوان الگوی موفق. تشدید مجازات‌ها: تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای کارفرمایانی که باعث حوادث ناشی از کار می‌شوند، از جمله تعلیق فعالیت کارگاه‌ها یا منع از ادامه کار.

نتیجه‌گیری

شرایط فعلی ایمنی در محیط‌های کاری ایران نشان‌دهنده یک بحران جدی است. تعداد بالای مرگ‌ومیر و مصدومیت‌های ناشی از کار نه‌تنها به کارگران و خانواده‌های آنان آسیب می‌رساند، بلکه اقتصاد ملی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، این مشکلات قابل حل هستند. با اجرای قوانین موجود، تقویت نظارت‌ها و ایجاد فرهنگ ایمنی، می‌توان این روند را معکوس و امنیت جانی کارگران را تضمین کرد. این اقدام نه تنها یک مسئولیت اجتماعی، بلکه یک ضرورت اقتصادی و انسانی است که باید در اولویت سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.