گفتگوی «شرق» با خانواده و وکلای زندانیان سیاسی درباره شرایط این روزهای آنها در آستانه نوروز
زندانیان سیاسی منتظر تحویل سال کنار خانواده هستند
شادی مکی: در آستانه عید نوروز بخشی از جامعه نه به واسطه مسائل اقتصادی و نگرانی بابت تأمین مایحتاج نوروزی که به واسطه نگرانی بابت دیدار با عزیزان‌شان دچار التهاب و نگرانی می‌شوند. این گروه در واقع زندانیان و خانواده‌های آنها هستند که مانند آحاد جامعه علاقه دارند سال جدید را در کنار عزیزان خود باشند اما اگرامکان مرخصی بیابند. پرواضح است که مرخصی رفتن یکی ازحقوق قانونی زندانیان است اما این حق بر اساس آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشوربیشتر به عنوان یک ارفاق قانونی در نظر گرفته شده و دست یافتن زندانی به آن را مشروط به شروط خاص و موکول به کسب امتیازات مورد اشاره در این آیین‌نامه کرده است. شروطی که بیشتر جنبه رفتاری و تربیتی دارند.
به گزارش گروه رسانه ای شرق،در این بین وضعیت زندانیان سیاسی نیازمند تأمل بسیاری است. افرادی که به لحاظ رویکردها و فعالیت‌های سیاسی خود راهی زندان شده‌اند. برخی از این دسته زندانیان اما این روزها در تب و تاب درخواست برای دریافت مرخصی هستند و در ذهن خود این موضوع را بررسی می‌کنند که آیا با درخواست آنها موافقت می‌شود یا خیر.
با این حال با توجه به نزدیک شدن عید نوروز خوب است یادآوری کنیم که در ماده۲ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها بر رعایت اصولی توسط سازمان زندان‌ها تاکید شده است مانند آنچه در بندهای «ث» و «ج» آن مورد اشاره قرار گرفته است:« ث ) توجه به وضعیت و شرایط سنی، جنسیتی، شخصیتی و نیازهای عمومی و متعارف افراد؛ ج ) برخورداری تمام افراد از حقوق عادلانه، بدون تبعیض ناروا و عاری از هر گونه انحصار و فساد و فارغ از نژاد، جنس، سن، زبان، مذهب، ملیت، قومیت، نسب، طبقه اجتماعی، ثروت یا تمکن مالی و قدرت جسمی»
در این گزارش تلاش شده است که حال و روز جسمی و روحی تعدادی از زندانیان سیاسی با تاکید بر حق آنها نسبت به اعطای مرخصی در آستانه ورود به سال جدید مورد توجه قرار گیرد. کما اینکه عدم موافقت با مرخصی زندانی مجازات غیرمستقیمی بر خانواده او بدون ارتکاب هیچ جرمی است.
اولین پرونده مربوط به زوجی است که درجریان اعتراضات 1401 دستگیر شدند. حمید قرهحسنلو یک پزشک است که به همراه همسرش فرزانه قرهحسنلو در جریان حوادث 1401 در کرج بازداشت و به اتهام مشارکت در قتل مرحوم روح‌الله عجمیان زندان هستند. این زوج پرونده‌ای پر افت و خیز را طی می‌کنند و در نهایت به اتهام محاربه به حبس در تبعید محکوم می‌شوند. حمید به 15 سال حبس در زندان یزد و همسرش فرزانه به ۵ سال حبس در زندان مشهد.
محسن بیات یکی از وکلای خانواده قرهحسنلو به «شرق» توضیح می‌دهد که تعریف عنوان اتهامی محاربه با اقدامات این زوج در کرج تناسب نداشته است: « محاربه در مبانی فقهی و در ماده۲۷۹قانون مجازات اسلامی اینگونه تعریف شده:«محاربه عبارت است ازکشیدن سلاح به قصدجان،مال یاناموس مردم یا ارعاب آنها به‌نحوی که موجب ناامنی درمحیط گردد.» این درحالیست که موکلین بنده نه تنها فاقد سلاح بوده‌اند، بلکه هیچگونه اقدام مجرمانه‌ای به قصد جان،مال یا ناموس مردم مرتکب نشده‌اند تا درنتیجه آن موجب ارعاب یا ایجاد ناامنی درمحیط شده باشند.از سوی دیگر موکل بنده به عنوان یک پزشک دراقدامی نوع‌دوستانه وبه موقع باعث نجات جان یک فرد روحانی مجروح در جریان درگیری‌های صورت گرفته در حوادث کرج شده و ضمن معاینه فرد مجروح، مردم را تشویق می‌کند که او را برای نجات حتمی از مرگ به درمانگاه برسانند. مسئله‌ای که اتفاقا آن فرد روحانی هم مورد تأیید قرار داده است.»
وکیل خانواده قرهحسنلو به جوابیه 17 آبان 1402 قوه قضائیه و سخنان سوم بهمن ماه 1403 سخنگوی دستگاه قضا اشاره می‌کند که در مجموع هر دوی این مطالب مشخص می‌شود که حمید قرهحسنلو در روز حادثه نه چاقویی در دست داشته و نه در قتل نقش داشته است همچنین نقش او در سازماندهی اغتشاشات مزبور که منجر به شهادت شهید عجمیان شد هم احراز نشده است.
او به شرایط سخت این زوج محبوس هم اشاره می‌کند:« این زوج دارای یک دختر 14 ساله و یک پسر 21 ساله هستند. بعد مسافت و جدا بودن شهرهای محل حبس والدین باعث می‌شود که خانواده فرصت زیادی برای ملاقات عزیزان خود در زندان هم نداشته باشند. فاصله تهران تا یزد و تهران تا مشهد را فرزندان باید چگونه طی کنند تا بتوانند پدر و مادر خود را حداقل ماهی یکبار ملاقات کنند. »
این زوج در حالی متحمل این شرایط سخت شده‌اند که جدای از حال روحی، شرایط جسمی آنها هم نامناسب بوده و هردو نفر آنها با بیماری‌ها متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. فرزانه قرهحسنلو در زندان مبتلا به سرطان سینه شده و جراحی می‌شود.
وکیل خانواده قرهحسنلو از شرایط نه چندان مساعد حمید هم می‌گوید:« او سابقه بیماری قلبی داشته و جراحی کرده است، بیماری گوارشی منجر به جراحی هم داشته است. موکلم در زندان هم دچار بیماری ریوی شد که طی یک عمل جراحی حدود 60 درصد از ریه را از دست داد. به علاوه اینکه در همین مدت حبس به بیماری دیابت هم مبتلا شد. شرایط جسمی او چندان مساعد نیست به نحوی که سرماخوردگی اخیر او به دلیل وجود این بیماری‌های زمینه‌ای طولانی مدت شد. درخواست مرخصی درمانی برای او هم پذیرفته نشد.علت این موضوع هم آن است که رئیس دادگاه کرج با این استدلال که محکومیت این زوج حدی است و نه تعزیزی، دستورداده که برای محکومان این پرونده از جمله موکلین من هرگونه ارفاقات قانونی از جمله مرخصی‌های مختلف، تعلیق مجازات و ... ممنوع باشد. » به گفته بیات در حال حاضر تقاضای اعاده دادرسی برای این زوج درشعبه 9 دیوانعالی کشورثبت ودرحال رسیدگی است به این امید که دستگاه قضائی بار دیگر این پرونده را مورد رسیدگی دقیق قرار دهد.
*مرخصی، حق زندانی است نه امتیاز
مصطفی تاج‌زاده معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات بوده است که سال‌هایی از عمر خود را در زندان گذرانده است. اما حدود 2 سال و نیم پیش این سیاستمدار 68 ساله بار دیگر راهی زندان اوین می‌شود، ماجرایی که تا امروز هم ادامه دارد.
هوشنگ پوربابایی وکیل تاج‌زاده در گفت‌وگو با «شرق» توضیح می‌دهد که:« موکل من در سال جاری حتی یک روز هم از مرخصی استخقاقی استفاده نکرده و در واقع این مرخصی را به او نداده‌اند، به جز مرخصی‌هایی که برای انجام اقدامات درمانی بوده و همراه با مأمور از زندان خارج شده و به آن بازگشته است. »
تاج‌زاده در ۱۴۰۳ هم باردیگر توسط دادسرای امنیت به اتهام اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام تحت تعقیب قرار می‌گیرد. او باز هم در دادگاه حاضر نشده و بار دیگر به ۶ سال حبس محکوم می‌شود آنهم به دلیل مطالب بیانیه‌ها و گفت‌وگوهایی که داخل زندان داشته است. پوربابایی تاکید می‌کند که به دلیل صدور دو حکم علیه موکل بنده و اینکه طبق ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی دادرسی کیفری باید این دوحکم تجمیع و تبدیل به یک حکم شوند، اخیرا قاضی اجرای احکام دادسرای امنیت از شعبه 15 دادگاه انقلاب به عنوان دادگاه صادرکننده حکم درخواست تجمیع آنها را کرده که تا این لحظه تصمیم دادگاه انقلاب به من یا آقای تاج‌زاده ابلاغ نشده است.
او وضعیت جسمی تاج‌زاده را خوب توصیف کرده و می‌گوید:« در خصوص مرخصی، او نه در پرونده‌های قبلی و نه در پرونده‌های اخیر تقاضای مرخصی از زندان نکرده است. مسئولان زندان می‌گویند فرد زندانی باید تقاضای مرخصی کند تا بعد از بررسی مشخص شود که آیا این مرخصی به او داده می‌شود یا خیر؟. این درحالی است که اصولاً مطابق انچه از مقررات مربوط مستفاد می‌شود مرخصی برای زندانی یک حق است و نه یک امتیاز. یعنی اگر زندانی آن را درخواست هم نکند باید به عنوان یک حق ذاتی از آن متمتع شود. به همین دلیل هم تاج‌زاده تا به حال چنین تقاضایی از زندان نکرده است. »
او براین موضوع هم تاکید می‌کند که با توجه به شرایط تاج‌زاده حداقل انتظار از قوه قضائیه آن است که دست‌کم به خاطر خانواده تاج‌زاده، مرخصی عید را که اتفاقا با ماه مبارک رمضان هم تلاقی دارد به او بدهند تا بعد از گذشت بیش از 2 سال بتواند خانواده‌اش را از نزدیک ملاقات کند.
*تماس از زندان اوین
محمدرضا فقیهی وکیل محبوس شده اما از زندان اوین تماس می‌گیرد تا خودش شرایط این روزهایش را شرح دهد. در بین مکالمه مکررا این جمله از سوی آن طرف خط رشته کلام را می‌برد:«این تماس از زندان اوین می‌باشد» محمد رضا فقیهی وکیل دادگستری است که از دوم بهمن ماه 1403 ساکن زندان اوین شده اما به گفته خودش آنجا هم دانش و تخصص خود را نثار زندانیان کرده و به آنها مشاوره حقوقی ارائه می‌دهد.
ماجرای زندانی شدن فقیهی به اعتراضات 1401 باز می‌گردد زمانی که شماری از وکلای دادگستری در اعترض به حضور تعدادی از وکلا در زندان، در مقابل در کانون وکلای مرکز تجمعی آرام و مسالمت‌آمیز را مطابق اصل 27 قانون اساسی شکل می‌دهند. اما محمدرضا فقیهی بازداشت می‌شود. او به «شرق» می‌گوید:« آن روز هیچ اقدام ساختارشکنانه‌ای نکردیم و هیچ شعار توهین آمیزی هم سر داده نشد. اما همان زمان پرونده‌ای برای من تشکیل شد و در نهایت به اتهام اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم علیه امنیت کشور به 5 سال حبس قطعی به انضمام مجازات‌های تکمیلی شامل 2 سال ممنوعیت از اشتغال به وکالت، ممنوع الخروجی و ممنوعیت از فعالیت در احزاب و گروه‌ها محکوم شدم.»
این وکیل دادگستری توضیح می‌دهد که در همه دفاعیات خود بر این موضوع تاکید کرده است که اقداماتش در راستای اصل ۲۷ قانون اساسی کشور و به مثابه اعمال یک حق بنیادین بوده است. بنابراین رفتار او قابل تطبیق با عنوان مجرمانه موضوع ماده 610 قانون مجازات اسلامی نیست.
او وضعیت جسمی و روحی خود در زندان را بسیار مناسب توصیف می‌کند:« از لحظه‌ای که وارد زندان شدم زندانیانی که متوجه شدند بنده وکیل دادگستری هستم به من مراجعه کرده و مشکلات خود را مطرح می‌کنند. با وجود مصائب و مشکلات اندرزگاه اما از آنجاییکه می‌توانم در زندان هم کمک حال زندانیان باشم و حتی لوایح مورد نیاز را برای آنها تنظیم کنم، حالم خوب است.»
فقیهی تاکید می‌کند که هیچ انتظار و توقعی از مسئولین زندان و مسئولین قوه قضائیه ندارد:« تنها درخواستم این است که به اعاده دادرسی من و سایر زندانیان و محکومان با رعایت قانون و با صرف وقت کافی و بذل توجه و دقت کافی قضات در قوه قضائیه رسیدگی شود.»
او این را هم می‌گوید که درخواستی برای مرخصی عید نداده و بنا هم ندارد چنین تقاضایی را مطرح کند:« درخواست مرخصی از سوی من ملازمه دارد با اینکه خانواده‌ام برای تأمین وثیقه دچار زحمت شوند بنابراین ترجیح می‌دهم تا تعیین تکلیف پرونده‌ام در زندان باشم تا به خواست خدا رفع مشکل شود. با توجه به آغاز ماه رمضان هم بنای روزه‌داری در زندان را دارم، هر چند ممکن است این دوری برای من و خانواده سخت باشد.»
* اجازه مرخصی نمی‌دهند
سعید مدنی نویسنده و جامعه‌شناس یکی دیگر از زندانیان سیاسی است که 26 اردیبهشت ماه 1401 بازداشت و درنهایت به اتهام تشکیل و مدیریت گروه‌های ضد انقلاب و تبلیغ علیه نظام به تحمل 8 سال حبس محکوم شد. او از آن زمان تاکنون در زندان به سرمی‌برد.
مصطفی نیلی وکیل مدنی در گفت‌وگو با«شرق» می‌گوید:«درحالیکه قوانین بر این موضوع صراحت دارند که هر فرد باید در زندان محل سکونت خود و خانواده‌اش مدت حبس را بگذراند. به ما گفته شده که تصمیم برای تبعید موکل من به زندان دماوند براساس تصمیم شورای ویژه قضائی انجام شده است.»
به گفته نیلی تاکنون از سوی او و موکلش اقدامی برای درخواست مرخصی عید صورت نگرفته است و آنها مانند هر سال منتظر بخش‌نامه مرخصی برای عید نوروز و البته ماه رمضان و شرایط تعیینی در این بخش‌نامه هستند
منصوره اتفاق همسر این استاد دانشگاه هم در گفت‌وگو با «شرق» به این موضوع اشاره می‌کند که 11 ماه از زمانیکه همسرش به زندان دماوند منتقل شده، می‌گذرد:« در زندان دماوند هیچ زندانی سیاسی دیگری حضور ندارد و به همین دلیل هم همسرم در یک اتاق تنها بوده و به دلیل فراهم نبودن شرایط به بند عمومی نرفته است. »
او شرایط جسمی و روحی همسر 64 ساله خود را خوب توصیف می‌کند:« همسرم از این نظر مشکلی ندارد اما به هر حال وضعیت مناسب جسمی او دلیلی برای این نیست که در زندان دماوند باقی بماند. به هر حال رفت و آمد در این مسیر مشکلات خود را دارد اگرچه که ما ملاقات با او را از دست نمی‌دهیم.»
* مخالفت با مرخصی نجفی
مصطفی نیلی همچنین وکالت محمد نجفی وکیل اهل اراک را برعهده دارد. نجفی در سال 1397 مجموعا به 14 سال زندان محکوم شد. در 23 فروردین ماه سال 1403 هم پرونده‌ای جدید برای او گشوده و 3 سال حبس دیگر هم به مجموعه سال‌های زندان او اضافه شد. نیلی به «شرق» توضیح می‌دهد که موکلش نزدیک به 2 سال است که به صورت تبعیدی از زندان اراک به زندان اوین منتقل شده است:« این انتقال باعث ایجاد مشکل برای ملاقات او با خانواده شده و آنها به دلیل بعد مسافت کمتر موفق به ملاقات می‌شوند. با توجه به اینکه نجفی پرونده‌های متعددی داشته است براساس قانون باید این پرونده‌ها تجمیع شده و برای او احکام جدیدی صادر شود که متأسفانه بعد از گذشت 3 سال هنوز این تجمیع انجام نشده است. بنابراین با توجه به عدم تجمیع این احکام، موکلم فعلا تا پایان 1412 باید در زندان حضور داشته باشد. » او این را هم می‌گوید که از زمان انتقال نجفی به زندان اوین مرخصی به او تعلق نگرفته است:« در آخرین پیگیری که حدود 2 یا 3 هفته پیش برای اعطای مرخصی به او انجام دادیم به ما اعلام شد که ضابط با مرخصی موکلم مخالف است و به همین دلیل هم به او مرخصی داده نمی‌شود. این درحالیست که نجفی به بیماری‌های متعدد از جمله دیابت و ناراحتی قلبی دچار است. اخیرا هم در زندان دچار سرگیجه‌های موقت شده است که منتظر نظر پزشک مغز و اعصاب هستیم.»
*درخواست برای آزادی مشروط مددی
بازداشت اعضای سندیکای کارکنان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و صدور حکم حبس‌های طولانی‌مدت بر ای آنها ماجرایی پیچیده دارد. مانند ابراهیم مددی رئیس قبلی هیئت مدیره سندیکای کارکنان شرکت واحد که با وجود 68 سال سن به خاطر صدور همین احکام اکنون دوران سالمندی وباز نشستگی خود را در زندان سپری می‌کند. مددی از دهه 80 به بعد بارها طعم بازداشت و زندان را چشیده است. شخصی که کارگران او را برای تلاش‌های مسالمت‌آمیزش در حوزه صنفی و همچنین فعالیت‌هایش برای افزایش دستمزد و مزایای کارگران می‌شناسند.
صالح نیکبخت وکیلی که از 20 سال پیش تا کنون وکالت مددی را برعهده داشته اشت، به «شرق» می‌گوید:« من بابت این حکم سنگین در دوران کرونا درخواست اعاده دادرسی را نزد دیوان عالی کشور مطرح کردم که این درخواست پذیرفته و پرونده به شعبه 54 دادگاه تجدید نظر تهران اعاده شد. این دادگاه در سال 1399 حکم 5 سال حبس مددی را به یک سال تقلیل داد.»
او به بیماری‌هایی که مددی به آنها مبتلاست هم اشاره می‌کند:« موکلم به بیماری‌های متعددی مبتلاست که بیماری شدید پروستات، چربی خون، دیابت، مشکل کلیوی و نارسایی شنوایی از جمله این بیماری‌ها است. با وجود این شرایط اما درخواست ما برای تبدیل زندان او به پابند الکترونیکی مطابق ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری، پذیرفته نشد و این موضوع را موکول به اجازه ضابط کردند، درنتیجه حکم یکسال حبس مددی از 21 مرداد ماه امسال اجرا شد .در حال حاضر موکلم با احتساب ایام بازداشتی که قبلا تحمل کرده، مدت 7 ماه و نیم است که در زندان اوین به سر می‌برد بدون اینکه اجازه استفاده از مرخصی به او داده شود. همچنین برای مرخصی شب عید هم تا اوائل اسفند موافقتی صورت نگرفته است.»
نیکبخت این را هم می‌گوید که استفاده از مرخصی ایام عید حق مددی است:« به علاوه اینکه او به دلیل بالا بودن سن، ابتلا به بیماری‌های گوناگون و تحمل دو سوم از مجازات حبس یکساله، مشمول آزادی مشروط است. درخواستی این موضوع هم قبلا توسط مددی مطرح شده که البته پذیرش آن بستگی به موافقت ضابط دارد. امیدوارم باتوجه به همه شرایط موکلم او بتواند مشمول آزادی مشروط قرار گیرد و این موضوع به مقام قضائی اعلام شود. قابل توجه آنکه براساس قوانین اگر فردی یک سوم از مجازات خود را بگذاراند مشمول آزادی مشروط می‌شود.»
* ملاقات با خارجی‌ها جرم نیست
داوود رضوی فعال کارگری و دیگر عضو سندیکای شرکت واحد اتوبوسرانی است که 5 مهرماه 1401 بازداشت و به زندان اوین منتقل شد. او اسفندماه همان سال به اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی به تحمل حبس محکوم شد. این حکم در تیرماه ۱۴۰۲ توسط شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران تأیید شد.
صالح نیکبخت که قبلا وکالت رضوی راهم برعهده داشته است درباره این پرونده توضیح می‌دهد:«من با وجود اینکه وکیل او بودم به دلایلی دردادگاه حضور نداشتم. یکی از علل محکومیت آقای رضوی ملاقات او با دو تن از نمایندگان سندیکای معلمان فرانسه بود و در نهایت هم موکل من به اتهام اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم علیه امنیت ملی به 5 سال و 3 ماه حبس محکوم شد. »
این وکیل دادگستری به پرونده قبلی موکل 65 ساله‌اش اشاره می‌کند که به دلیل عضویت در سندیکای کارکنان شرکت واحد تشکیل شد:«در آن پرونده قاضی مجازات 5 سال حبس او به اتهمام اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی را تعلیق کرد. اما محکومیت رضوی در سال 1401 باعث شد که 5 سال حبس تعلیقی او هم اجرا شود یعنی در حال حاضر او باید 10 سال حبس را تحمل کند و درخواست‌های مطروحه برای اعاده دادرسی او هم تا کنون پذیرفته نشده‌است.»
او تاکید می‌کند که رضوی استحقاق برخورداری از مرخصی عید را دارد و باید درخواست خود را در این زمینه مطرح کند تا وکلا بتوانند موضوع را پیگیری کنند:«امیدوارم با توجه به شرایط جسمی آقای رضوی این مرخصی به او داده شود.»
علی رضایی دیگر وکیل رضوی که وکالت او را در پرونده اخیر برعهده داشت است به «شرق» می‌گوید:« موکل ما از زمان بازداشت در مهرماه سال 1401 تا کنون موفق به استفاده از مرخصی نشده است این درحالیست که بارها به‌منظور انجام برخی اقدامات پزشکی و درمانی در راستای مداوای او که به بیماری گوارشی و مشکلات مربوط به دندان مبتلا است، درخواست مرخصی کردیم که متأسفانه تا کنون با آن موافقت نشده .»
او اضافه می‌کند: حدود دو هفته پیش هم موکلم درخواست مرخصی عید را داده است و ما امیدواریم با لحاظ تقارن ماه رمضان و عید نوروز این نوبت با این موضوع موافقت شود تا خانواده بعد از گذشت 2 سال و نیم بتوانند او را از نزدیک ببیند.»
