مقاومت تاریخی مقابل اختیار شوراها
محسن هاشمی، رئیس پیشین شورای شهر تهران که بیشترین رأی را در تاریخ انتخابات شوراهای کشور به دست آورده، از ضعف‌های ساختاری شوراهای شهر و روستا در ایران گفت؛ ضعف‌هایی که از تأخیر ۲۰ساله در اجرای قانون شوراها آغاز شده و امروز با واگذارنشدن کامل اختیارات قانونی، محدودیت منابع و سیاسی‌شدن شوراها، مدیریت شهری کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. محسن هاشمی، رئیس شورای پنجم شهر تهران درخصوص اینکه با گذشت نزدیک به سه دهه از عمر شوراها چرا هنوز چالش‌هایی اساسی در حوزه نظارت دارند، گفت: یکی از مسائل مهم در مدیریت شهری، وضعیت شوراها در مقایسه با مجلس شورای اسلامی است.
خبرآنلاین: محسن هاشمی، رئیس پیشین شورای شهر تهران که بیشترین رأی را در تاریخ انتخابات شوراهای کشور به دست آورده، از ضعف‌های ساختاری شوراهای شهر و روستا در ایران گفت؛ ضعف‌هایی که از تأخیر ۲۰ساله در اجرای قانون شوراها آغاز شده و امروز با واگذارنشدن کامل اختیارات قانونی، محدودیت منابع و سیاسی‌شدن شوراها، مدیریت شهری کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. محسن هاشمی، رئیس شورای پنجم شهر تهران درخصوص اینکه با گذشت نزدیک به سه دهه از عمر شوراها چرا هنوز چالش‌هایی اساسی در حوزه نظارت دارند، گفت: یکی از مسائل مهم در مدیریت شهری، وضعیت شوراها در مقایسه با مجلس شورای اسلامی است.
در مجلس، نمایندگان به کل هیئت دولت رأی اعتماد می‌دهند؛ اما در مدیریت شهری، شورای شهر فقط به شهردار رأی می‌دهد و درمورد تیم مدیریتی او، یعنی معاونان و مدیران شهرداری، رأی‌گیری مستقلی انجام نمی‌شود. این در حالی است که معاونت‌های شهرداری، به نوعی نقش هیئت دولت در ساختار شهری را دارند و شورای شهر می‌تواند در این زمینه نقش نظارتی و تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد. هاشمی ادامه داد: در حال حاضر دیدگاهی وجود دارد که شورای شهر نباید در انتصابات شهرداری دخالت کند. این نگاه موجب شده که قدرت شوراها به میزان قابل توجهی کاهش یابد. از سوی دیگر، در کشورهای پیشرفته مانند انگلستان یا فرانسه، شیوه متفاوتی برای انتخاب مدیران اجرائی وجود دارد. در انگلستان، اعضای هیئت دولت باید پیش از آنکه به دولت راه پیدا کنند، از مردم رأی گرفته و عضو پارلمان شده باشند. حتی نخست‌وزیر نیز بدون داشتن رأی مردم و عضویت در پارلمان نمی‌تواند به این سمت منصوب شود.
این ارتباط میان قوه مجریه و قوه مقننه باعث می‌شود که نظارت پارلمانی بر دولت بسیار مؤثرتر باشد. هاشمی یادآور شد: در تجربه شخصی خودم، زمانی که پیشنهاد شهرداری مطرح شد، اعلام کردند که برای پذیرفتن این سمت باید از شورای شهر استعفا بدهم. این در حالی است که در نظام‌های پیشرفته، برعکس است: شهردار باید از میان اعضای شورا انتخاب شود و عضویت او در شورا همچنان حفظ شود. به این ترتیب، شهردار به صورت مستمر در جلسات شورا شرکت می‌کند، گزارش می‌دهد، در بحث‌ها حضور دارد و تعامل نزدیک با اعضای شورا برقرار می‌کند. این مدل سبب می‌شود هماهنگی و همکاری میان شهردار و شورای شهر بسیار بیشتر باشد.
متأسفانه در ایران این سازوکار هنوز اصلاح نشده است و شهردار پس از انتخاب، ارتباطش با شورا کم‌رنگ می‌شود، در حالی که در مدل‌های موفق دنیا، این ارتباط تقویت می‌شود. وی با بیان اینکه موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، بحث نظارت شوراهاست گفت: شورای شهر هم وظیفه قانون‌گذاری محلی (تقنین) دارد و هم وظیفه نظارت. اما در حال حاضر، نظارت در سیستم شوراها با تأخیر بسیار زیاد انجام می‌شود. مثلا گزارش تفریغ بودجه معمولا زمانی بررسی می‌شود که دوره شورا تغییر کرده و شورای بعدی مستقر شده؛ یعنی پس از آنکه عملکرد مالی کاملا انجام شده و فرصت اصلاح از بین رفته است.
او گفت: در واقع، در سیستم کنونی آیین‌نامه‌های اجرائی مناسبی برای اعمال نظارت مؤثر در طول زمان وجود ندارد. این موضوع موجب شده نظارت شوراها کارایی لازم را نداشته باشد و نتواند به موقع در فرایند اجرا اثرگذار باشد. با توجه به زمانی که وزارت کشور برای شوراها تعیین کرده و بودجه‌ای که به آنها اختصاص می‌دهد، عملا امکان کار اساسی برای شوراها فراهم نیست. شوراها به طور میانگین حدود ۷۰ ساعت در ماه حق‌الزحمه دریافت می‌کنند که مشخصا زمان محدودی برای انجام وظایف گسترده‌شان است. از سوی دیگر، سقف بودجه، تعداد پرسنل و ساختار تشکیلاتی شوراها نیز با محدودیت‌های شدید روبه‌روست. هاشمی اضافه کرد: مشکل اساسی اینجاست که در کشور ما به شوراهای شهری، از کوچک‌ترین شهرهای چند هزار نفری گرفته تا کلان‌شهرهایی مانند تهران، تقریبا با یک نگاه یکسان نگریسته می‌شود. این در حالی است که مدیریت شهری در تهران با جمعیت ۹ میلیون نفری قابل مقایسه با شهری چند هزار نفری نیست.
در حال حاضر ما حدود ۱۳۰۰ شهر در کشور داریم و با این نگاه یکنواخت، طبیعتا توسعه و کارآمدی شوراها دچار مشکل می‌شود. شوراهای کلان‌شهرها باید از اختیارات و منابع بیشتری برخوردار باشند. نکته مهم دیگر، تخصصی‌شدن شوراها و دورشدن آنها از فضای صرفا سیاسی است. متأسفانه در کلان‌شهرها شوراها به شدت سیاسی شده‌اند و این سیاسی‌کاری به ضرر شهرها تمام شده است. اگر بتوانیم وزن فعالیت‌های تخصصی و خدمت‌رسانی به مردم را نسبت به منازعات سیاسی افزایش دهیم، مدیریت شهری کارآمدتری خواهیم داشت. هاشمی درخصوص انتخابات تناسبی هم گفت: رأی‌گیری‌ها در شوراها در دوره بعد بر مبنای سهمیه‌های سیاسی انجام خواهد شد. با توجه به قانون جدید، انتخابات شورای شهر در سال آینده برگزار خواهد شد و لیست‌های انتخاباتی وارد رقابت خواهند شد. اما مسئله اینجاست که هنوز در ایران نظام حزبی قوی و منسجمی شکل نگرفته است. در کشورهای توسعه‌یافته، تعداد احزاب محدود است و احزاب قوی و مؤثری حضور دارند. مردم هم بر مبنای فهرست‌های حزبی رأی می‌دهند.
