«شرق» از جزئیات آلودگی و خطر ابتلا به مشکلات تنفسی و پوستی در بندر شهید رجایی گزارش می‌دهد
انتشار گازهای مشکوک
آلاینده‌های احتمالی ناشی از انفجار در بندرعباس آمونیاک، گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن هستند؛ آمونیاک گازی سمی است که خطر مشکلات تنفسی، پوست و چشم را به دنبال دارد. دی‌اکسید گوگرد هم آلاینده‌ای است که سیستم فوقانی تنفس یعنی بینی و گلو را تحریک و باعث عطسه، سوزش گلو و سوزش چشم می‌شود.
زینب رحیمی-خبرنگار محیط زیست: آلاینده‌های احتمالی ناشی از انفجار در بندرعباس آمونیاک، گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن هستند؛ آمونیاک گازی سمی است که خطر مشکلات تنفسی، پوست و چشم را به دنبال دارد. دی‌اکسید گوگرد هم آلاینده‌ای است که سیستم فوقانی تنفس یعنی بینی و گلو را تحریک و باعث عطسه، سوزش گلو و سوزش چشم می‌شود.
مواجهه با دی‌اکسید نیتروژن هم تنگی نفس به همراه دارد. روز شنبه ششم اردیبهشت ماه امسال (۱۴۰۴) بندر شهید رجایی واقع در بندرعباس شاهد چند انفجار حداقل در سه نقطه متفاوت بود. دودهایی به رنگ زرد، سیاه و سفید از این انفجار و آتش‌سوزی در منطقه پخش شد که نگرانی تعدادی از شهروندان را به دنبال داشت. گمانه‌زنی درباره آتش‌گرفتن محموله‌های سوخت، اضطراب درباره آثار مخرب بهداشتی و زیست‌محیطی را جدی‌تر کرده است.
سازمان محیط زیست چند ساعت بعد از وقوع انفجار در اسکله‌های بندر شهید رجایی بندرعباس ادعا کرد که در صورت مشاهده هر نوع آلاینده خاص، اطلاعات آن را هر‌چه سریع‌تر در اختیار شهروندان قرار می‌دهد، حال آنکه این سازمان هیچ ایستگاهی برای سنجش کیفیت هوا در بندر شهید رجایی ندارد و در شناسایی و آنالیز گازهای سمی ناتوان است. دراینمیان وزارت بهداشت هم به صدور یک هشدار و چند توصیه بهداشتی بسنده کرد و از احتمال انتشار گازهای آلاینده دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و آمونیاک خبر داد. هنوز هیچ‌گونه اطلاع دقیق و روشنی از گازهای منتشرشده ناشی از انفجار و آتش‌سوزی منتشر نشده است.
محیط زیست پاسخی ندارد
برای بسیاری از شهروندان ایرانی این سؤال پیش آمده که بعد از انفجار و آتش‌سوزی چه گازهایی در اسکله‌های بندر شهید رجایی و شهر بندرعباس منتشر شده است؟ مسئول پایش کیفیت هوای استان هرمزگان هیچ پاسخ روشنی به این سؤال ندارد و تنها اشاره می‌کند که ما دسترسی به داده‌ای نداشتیم اما در حال پیگیری هستیم که بتوانیم اطلاعاتی را جمع‌آوری کنیم.
غرب بندرعباس آلوده‌تر، مرکز بندرعباس نرمال‌تر
لیلا تقی‌زاده، مسئول پایش اداره کل محیط زیست استان هرمزگان، در گفت‌وگو با «شرق» میگوید: «با توجه به دود منتشرشده زیاد در محل انفجار، میزان آلودگی در این محدوده بالاست، اما در مرکز شهر بندرعباس شاخص آلاینده‌ها در حد طبیعی است. در ایستگاه سنجش کیفیت هوا مستقر در شهر بندرعباس که آلاینده‌های گازی را هم اندازه‌گیری می‌کند، شاخص آلاینده‌ها به حد چشمگیری بالا نرفته است، یعنی مسئله خاصی را در شهر مشاهده نمی‌کنیم. البته در غرب بندرعباس که به محل حادثه نزدیک‌تر است و محیط زیست در آنجا ایستگاهی برای سنجش کیفیت هوا ندارد، قطعا هوا آلوده‌تر است، اما داخل شهر تغییری در کیفیت هوا مشاهده نشده است. دقت داشته باشیم که محل انفجار از ایستگاه سنجش کیفیت هوای بندرعباس فاصله درخور‌توجهی دارد، در نتیجه دادههای این ایستگاه در بررسی وضعیت کیفیت هوای محل حادثه معتبر نیست. ضمن اینکه این ایستگاه‌ها توان و امکان پایش همه آلاینده‌ها ازجمله دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن را ندارند».
وعده‌های توخالی محیط زیست
احمد طاهری، رئیس مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، ششم اردیبهشت ماه فقط چند ساعت بعد از انفجار در بندر شهید رجایی، از پایش مستمر آلاینده‌های هوا در استان هرمزگان و استان‌های مجاور خبر داد و گفت به وسیله ایستگاههای پایش در استان هرمزگان و استان‌های مجاورش در حال رصد و پایش لحظه‌به‌لحظه میزان و غلظت آلاینده‌ها در هوای این منطقه هستیم. چنانچه آلودگی خاصی مشاهده شد یا شاهد افزایش غلظت یک آلاینده بودیم، حتما در سریع‌ترین زمان به اطلاع مردم حادثه‌دیده منطقه خواهیم رساند.
طاهری در حالی این ادعا را مطرح می‌کند که: «سازمان محیط زیست در بندرعباس تنها یک ایستگاه سنجش کیفیت هوا دارد که آن‌هم در محدوده مرکزی شهر مستقر شده و معروف به ایستگاه رسالت است. این سازمان در اسکله و محدوده بندر شهید رجایی و در محدوده‌ای که انفجار رخ داده، هیچ ایستگاهی ندارد. البته بنا به گفته کارشناس اداره کل محیط زیست هرمزگان، یک ایستگاه در منطقه ویژه خلیج فارس وجود دارد که به دلیل تخلیه منطقه بر اثر انفجار، به اطلاعات آن هم دسترسی ندارند. این ایستگاه شاید می‌توانست اطلاعات محدودی در اختیار محیط زیست قرار دهد که آن‌هم به دلیل آفلاین‌بودن، دسترسی به اطلاعاتش ممکن نیست».
استان هرمزگان فقط 4 ایستگاه پایش هوا دارد
لیلا تقی‌زاده، مسئول پایش اداره کل محیط زیست استان هرمزگان، در پاسخ به این پرسش که در کل استان هرمزگان چه تعداد ایستگاه پایش کیفیت هوا وجود دارد؟ میگوید: «سازمان محیط زیست در کل استان فقط در بندر لنگه، بندر خمیر، بندر جاسک و بندرعباس ایستگاه دارد. برخی صنایع هم در تعدادی از مناطق، ایستگاههای سنجش کیفیت هوا نصب کرده‌اند که ما به صورت آفلاین به اطلاعات آنها دسترسی داریم. البته تا یکی، دو ماه دیگر یک ایستگاه دیگر راه‌اندازی خواهد شد که غرب بندرعباس را پوشش می‌دهد». همه اینها در شرایطی است که هفتم اردیبهشت ماه از همین چهار ایستگاه موجود در استان هرمزگان تنها شاخص ایستگاه رسالت واقع در بندرعباس روی سامانه پایش کیفیت هوای کشور متعلق به سازمان محیط زیست، قابل مشاهده بود. دیروز هشتم اردیبهشت ماه هم تنها ایستگاههای بندرعباس و بندر جاسک روی نقشه پایش کیفیت هوای شهرها قابل مشاهد بودند.
محیط زیست پاسخ نمی‌دهد
از روز بعد از وقوع انفجار خبرنگار «شرق» با احمد طاهری، رئیس مرکز اقلیم سازمان محیط زیست، تماس گرفت تا از نتایج بررسی‌‌های این سازمان از آلاینده‌های منتشرشده مطلع شود اما با وجود تماس‌ها و پیامک‌های مکرر، این مقام مسئول حاضر به پاسخ‌گویی نشد و همه پیام و تماس‌ها را بدون جواب گذاشت. با وجود گذشت سه روز از سانحه، این دفتر گزارشی از گازهای سمی منتشرشده در محدوده بندر شهید رجایی منتشر نکرده است. به‌ویژه آنکه دیروز رئیس سازمان هلال احمر تأکید کرد «بر اثر انفجارها و آتش‌سوزی، مقداری گاز خطرناک در فضا متصاعد شده، به‌ویژه در پشت کانتینرها که محل‌های اداری قرار دارند و امکان پاک‌سازی سریع وجود ندارد». باید توجه داشت که ایستگاههای پایش کیفیت هوا متعلق به سازمان محیط زیست امکان پایش و اندازه‌گیری ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون و ۱۰ میکرون، آلاینده اُزن و منواکسید کربن را دارند و در این ایستگاه‌ها، آلاینده‌هایی مثل دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن را پایش و اندازه‌گیری نمی‌کنند. شواهد نشان می‌دهد که غلظت ذرات معلق و اُزن در بندرعباس بالا نرفته است، اما نگرانی اصلی درباره مقدار گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن است که محیط زیست تجهیزاتی برای پایش آن ندارد.
دستوری برای نمونه‌برداری از هوای آزاد
بنا بر دستور وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان موظف است با اعلام شرایط اضطرار و درخواست تشکیل کارگروه شرایط اضطرار، به شهروندان هرمزگان درباره حضور در منازل و خودداری از حضور در فضای آزاد و انجام فعالیت‌های بدنی و بسته نگه‌داشتن پنجره‌ها و استفاده از ماسک‌های مناسب N95 یا P2 اقدام کند. همچنین دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان موظف شده است که اقدامات لازم را برای نمونه‌برداری از هوای آزاد جهت تعیین نوع گازهای آلاینده انجام دهد اما این نهاد هم هنوز گزارشی در‌این‌باره آماده و منتشر نکرده است.
احتمال انتشار 3 گاز آلاینده در محل انفجار
دراینمیان علیرضا رئیسی، معاونت بهداشت وزارت بهداشت، در نامه‌ای به رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، دستور تشکیل تیم‌های بهداشتی و اجرای اقدامات فوری برای حفاظت از سلامت عمومی را صادر کرده است. در این نامه با اشاره به احتمال انتشار آلاینده‌هایی نظیر آمونیاک، دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن در سطح شهر، بر اعلام شرایط اضطرار و تشکیل کارگروه ویژه تأکید شده است.
آثار مخرب دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن
درباره عوارض این آلاینده‌ها، عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با «شرق» میگوید: «دی‌اکسید گوگرد آلاینده‌ای است که حلالیت خیلی زیادی دارد و خیلی سریع با رطوبت ترکیب و حل می‌شود که تحریک سیستم فوقانی تنفس یعنی بینی و گلو را به دنبال دارد و باعث عطسه، سوزش گلو و سوزش چشم می‌شود». او این‌طور ادامه می‌دهد که «دی‌اکسید نیتروژن حلالیت کمی دارد و قسمت تحتانی ریه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مواجهه با آن باعث تنگی نفس می‌شود. اینها اثرات مواجهه با غلظت‌های بالای دی‌اکسید نیتروژن است».
عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، میگوید: «شهروندان بندرعباس به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر مثل کودکان، زنان باردار و بیماران تنفسی باید مراقبت بیشتری بکنند. کمتر در فضای آزاد حضور داشته باشند، به‌ویژه کسانی که در مجاورت محل حادثه هستند و در صورت نیاز از ماسک مناسب استفاده کنند». این کارشناس وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن تا چند روز ممکن است در محیط باقی بماند؟ میگوید: «دی‌اکسید گوگرد بین دو تا چهار روز در هوا باقی می‌ماند. دی‌اکسید نیتروژن هم تا ۲۴ ساعت در محیط باقی می‌ماند. در نتیجه باید همه احتمالات را در نظر بگیریم و به دلیل وجود مواد مختلف در آتش‌سوزی، بهتر است احتیاط لازم را داشته باشیم».
آمونیاک سمی است
به گزارش «شرق»، وزارت بهداشت درباره انتشار احتمالی گاز سمی آمونیاک هم هشدار داده است. طبق مطالعات، مواجهه با این آلاینده می‌تواند آثار مخرب طولانی‌مدت روی پوست، دستگاه تنفسی و چشم به دنبال داشته باشد. شاید برای همین بود که روز هفتم اردیبهشت یک روز بعد از انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس، سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی، هم درخواست تشکیل کمیته اضطرار آلودگی هوای هرمزگان را مطرح کرد و گفت که پیش‌بینی می‌شود حجم درخور‌توجهی از آلایندگی وارد منابع آبی شده باشد.
