ولادیمیر پوتین پس از ماهها تهدید، شهرهای اوکراین را زمینی و هوایی گلولهباران کرد
کشورگشایی خونین تزار
اوکراین از زمان حمله نازیها در سال 1941 چنین تهاجمی را به خود ندیده بود؛ در نهایت این ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه بود که در میان بیتحرکی اروپا، سکوت رهبران خاورمیانه و رفتار منفعلانه ایالات متحده، از زمین و هوا به شهرهای مختلف اوکراین حمله کرد. آنطور که رسانههای خبری مهم جهانی ازجمله سیانان، رویترز، خبرگزاری فرانسه و... تا لحظه تنظیم این گزارش مخابره کردهاند، تانکهای روسی به کییف، پایتخت اوکراین، رسیدهاند و پوتین برخلاف آنچه همچنان بر آن تأکید میکند، کییف را به چنگ آورد. حملات از صبح روز پنجشنبه با فرمان رئیسجمهوری روسیه که آن را «عملیات ویژه» خواند، آغاز شد و همچنان و بدون وقفه ادامه دارد و این در حالی است که هم اروپا، هم آمریکا و حتی ناتو بر این نکته تأکید میکنند که به اوکراین کمک نظامی نخواهند کرد و تنها به اعمال تحریمهای بیشتر اکتفا کردند؛ سیاستی که بارها نشان داده است که مانع کشورگشایی تزار روس نخواهد بود. خبرگزاری فرانسه گزارش داد که در روز دوم تهاجم سراسری روسیه به اوکراین، سحرگاه جمعه صدای دو انفجار مهیب در کییف به گوش رسید و پس از آن طبق تصاویر منتشرشده، تانکهای روسی در
خیابانهای این شهر به چرخش درآمدند. در همین حال، تصاویر دیگر نشان میدهد که شهروندان اوکراینی به غیر از مردان 18 تا 60 سال که حق خروج از شهر را ندارند، در حال ترک پایتخت هستند. سازمان ملل تخمین میزند تاکنون بیش از صد هزار نفر از خانههایشان گریختهاند و هزاران نفر با عبور از مرز وارد مولداوی و رومانی شدهاند. فرماندهی ارتش اوکراین هم در صفحه فیسبوک خود اعلام کرد کییف مورد حملات موشکی قرار گرفته و سامانه دفاع هوایی این شهر دو موشک روسی را منهدم کرده است. از سویی آنتوان گیراشیچنکو، دستیار وزیر کشور اوکراین، صبح جمعه در کانال تلگرامی خود نوشت: «حملات روسیه به کییف با موشکهای کروز و بالستیک از سر گرفته شده است». پیشتر مقامات آمریکایی به مجله «نیوزویک» گفته بودند احتمالا کییف تنها چند روز پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین سقوط خواهد کرد و مقاومتها در برابر هجوم روسها پس از آن عملا متوقف خواهد شد که طبق گزارشها این اتفاق زودتر از آنچه آمریکا و متحدانش تصور میکردند، به وقوع پیوست.
نظارهگران منفعل
در چنین فضایی، جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا، به همراه متحدانش در اتحادیه اروپا مانند امانوئل مکرون، همتای فرانسویاش و اولاف شولتس، صدراعظم آلمان و دیگر رهبران غربی در حال تماشای مانور جنگی پوتین هستند؛ مانوری که تا لحظه تنظیم این گزارش حدود 200 کشته و بالغ بر 300 زخمی بر جای گذاشته و نقض صریح منشور سازمان ملل متحد است. مکرون که تا پیش از حمله به اوکراین، بارها با پوتین رایزنی کرده بود و حتی پشت میز دراز پوتین در کاخ کرملین نشسته بود، بار دیگر با رهبر کاخ کرملین تلفنی گفتوگوی کوتاهی داشت و بامداد جمعه پس از نشست بحران اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: در این گفتوگو که به درخواست ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین، انجام شد، او از پوتین خواست تا هرچه سریعتر به درگیریها در اوکراین پایان دهد؛ اما این تماس بینتیجه بود. زلنسکی خود را هدف شماره یک مسکو و خانوادهاش را هدف شماره دو توصیف میکند و قسم خورده است که کییف را ترک نمیکند. طبق گزارشها او و خانوادهاش در مکانی مخفی هستند. او از تحریمهای اعمالشده از سوی غرب علیه مسکو انتقاد کرد و آن را ناکافی دانست و بهدرستی بر این باور است که جامعه جهانی تنها
نظارهگر چیزی است که در اوکراین میگذرد. اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه روسیه وضع کرده، اما حذف روسیه از شبکه ارتباطات بانکی موسوم به «سوییفت» و ممنوعیت صادرات ازجمله گاز در این تحریمها پیشبینی نشدهاند. در همین حال، محافل اتحادیه اروپا به خبرگزاری آلمان گفتهاند این احتمال هست که در زمانی دیگر دسترسی روسیه به سیستم ارتباطات بانکی سوییفت مسدود شود و روسیه نیز ارسال گاز به اتحادیه اروپا را متوقف کند. بر اساس دادههای اتحادیه اروپا، هماکنون کنسرن دولتی گازپروم ۴۰ درصد حجم گاز مصرفی در اتحادیه اروپا را تأمین میکند. همچنین جو بایدن «تحریمهای سخت» جدید علیه روسیه را اعلام کرد و گفت این اقدامات سیستم مالی روسیه را به سختی تمام هدف قرار خواهد داد و در حوزه کنترل صادرات و بخش فناوری این کشور وارد عمل خواهد شد. ازجمله دومین بانک بزرگ روسیه مورد تحریم سخت خواهد بود. او گفت بانک VTB و سه نهاد اعتباری دیگر روسیه از بازار مالی آمریکا و معامله با ارز دلار حذف خواهند شد. دولت آمریکا همچنین قرار است نیروهای نظامی بیشتری را به اروپا اعزام کند. بایدن گفت: «من هماکنون مجوز اعزام نیروهای نظامی بیشتر به آلمان را
بهعنوان بخشی از واکنش ناتو صادر خواهم کرد».
دیدار لاوروف با جداییطلبان
پس از بهرسمیتشناختن استقلال مناطق جداییطلب در شرق اوکراین، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، با رهبران آنها دیدار کرد. وزارت خارجه در مسکو اعلام کرد در این گفتوگوها به «عملیات ویژه نظامی» روسیه در کشور همسایه نیز پرداخته شده است. خبرگزاری اینترفاکس به نقل از لاوروف گفت که شواهدی از «نسلکشی» در شرق اوکراین را به سازمان ملل ارائه خواهد داد؛ اما به گفته ارتش اوکراین، روسیه از فرودگاه گومل بلاروس برای اعزام نیرو جهت حمله به کییف استفاده میکند. روسیه فرودگاه نظامی هوستومل در نزدیکی پایتخت اوکراین را تخریب کرده است. ستاد کل نیروهای مسلح اوکراین در صفحه فیسبوک خود نوشت: «روسیه بهطور فزایندهای میخواهد زیرساختها و مراکز غیرنظامی را نیز ویران کند».
سقوط پرده آهنین
زلنسکی در آخرین نطق خود با تأکید بر اینکه امروز اوکراین تنهاتر از همیشه است، گفت: «آنچه امروز شنیدیم فقط صدای انفجار موشکها، درگیری و غرش هواپیماها نبود؛ این صدای یک پرده آهنین تازه بود که ایجاد شده و در حال جداکردن روسیه از باقی جهان متمدن است». او افزود: «وظیفه ما این است که نگذاریم این پرده شامل سرزمین اوکراین شود». پرده آهنین اصطلاحی است که برای جدایی اروپای شرقی کمونیست و غرب -از پایان جنگ جهانی دوم تا پایان جنگ سرد- به کار میرفت.
کشورگشایی محاسبهنشده
اگرچه روسیه در نهایت به کییف حمله کرد، ولی از منظر واقعیتهای میدانی اتفاق جدیدی در عمل رخ نداده است. مناطق لوهانسک و دونتسک از سال ۲۰۱۴ تاکنون با حمایت روسیه عملا از اواکراین جدا شده بودند؛ اما جداییطلبها بر همه این مناطق تسلط ندارند و همچنین نیمی از منطقه دونباس در کنترل دولت اوکراین است. حال معلوم نیست در این مقطع ارتش روسیه و جداییطلبان اوکراینی همسو به مناطقی که در اختیار دارند، اکتفا خواهند کرد یا اینکه به توسعهطلبی ارضی ادامه خواهند داد. اقدام مخاطرهآمیز پوتین برای امنیت اروپا، اقتصاد اوکراین و صلح جهانی هزینه دارد؛ اما با در نظر گرفتن پیامدهای درازمدت بیشتر روسیه را در تنگنا قرار خواهد داد. اقدام ماجراجویانه پوتین، ناتو را متحدتر میکند و بهویژه درستی تصمیم 10 کشور وابسته به شوروی سابق در پیوستن به ناتو را نمایان کرد؛ چراکه اگر آنها نپیوسته بودند، الان مشابه اوکراین آسیبپذیر میشدند. توجیهات پوتین برای ملاحظات ژئوپلیتیکی روسیه و تلاش برای دریافت تضمین امنیتی از ناتو به قول توماس فریدمن، روزنامهنگار آمریکایی، مشابه انجام قتل ناموسی در اختلافات زناشویی است. در این میان مانوردادن بر
ناسیونالیسم روسی و حفظ فضای پلیسی در منکوبکردن مخالفان، ابزار اصلی پوتین برای مدیریت چالشهای داخلی خواهد بود؛ اما آشکار است که برنامه درازمدت او تسلط بر کل اوکراین و دیگر جمهوریهای سابق شوروی است. تجربه اوکراین بار دیگر نشان داد کشورهایی که روزگاری ابرقدرت بودند و مناطقی از قلمرو سرزمینیشان را ازدست دادهاند، درصورتیکه در موقعیت قدرت قرار بگیرند، تمایل آنها به توسعهطلبی و کشورگشایی فعال میشود؛ حال فرقی نمیکند امپراتوری روسیه تزاری باشد یا شوروی کمونیستی یا روسیه سرمایهداری الیگارشی پوتینی. روزهای پرتلاطم آینده نشان خواهد داد که بزرگترین بحران امنیتی اروپا در دوره پساجنگ سرد چه سمتوسویی پیدا میکند.
اوکراین از زمان حمله نازیها در سال 1941 چنین تهاجمی را به خود ندیده بود؛ در نهایت این ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه بود که در میان بیتحرکی اروپا، سکوت رهبران خاورمیانه و رفتار منفعلانه ایالات متحده، از زمین و هوا به شهرهای مختلف اوکراین حمله کرد. آنطور که رسانههای خبری مهم جهانی ازجمله سیانان، رویترز، خبرگزاری فرانسه و... تا لحظه تنظیم این گزارش مخابره کردهاند، تانکهای روسی به کییف، پایتخت اوکراین، رسیدهاند و پوتین برخلاف آنچه همچنان بر آن تأکید میکند، کییف را به چنگ آورد. حملات از صبح روز پنجشنبه با فرمان رئیسجمهوری روسیه که آن را «عملیات ویژه» خواند، آغاز شد و همچنان و بدون وقفه ادامه دارد و این در حالی است که هم اروپا، هم آمریکا و حتی ناتو بر این نکته تأکید میکنند که به اوکراین کمک نظامی نخواهند کرد و تنها به اعمال تحریمهای بیشتر اکتفا کردند؛ سیاستی که بارها نشان داده است که مانع کشورگشایی تزار روس نخواهد بود. خبرگزاری فرانسه گزارش داد که در روز دوم تهاجم سراسری روسیه به اوکراین، سحرگاه جمعه صدای دو انفجار مهیب در کییف به گوش رسید و پس از آن طبق تصاویر منتشرشده، تانکهای روسی در
خیابانهای این شهر به چرخش درآمدند. در همین حال، تصاویر دیگر نشان میدهد که شهروندان اوکراینی به غیر از مردان 18 تا 60 سال که حق خروج از شهر را ندارند، در حال ترک پایتخت هستند. سازمان ملل تخمین میزند تاکنون بیش از صد هزار نفر از خانههایشان گریختهاند و هزاران نفر با عبور از مرز وارد مولداوی و رومانی شدهاند. فرماندهی ارتش اوکراین هم در صفحه فیسبوک خود اعلام کرد کییف مورد حملات موشکی قرار گرفته و سامانه دفاع هوایی این شهر دو موشک روسی را منهدم کرده است. از سویی آنتوان گیراشیچنکو، دستیار وزیر کشور اوکراین، صبح جمعه در کانال تلگرامی خود نوشت: «حملات روسیه به کییف با موشکهای کروز و بالستیک از سر گرفته شده است». پیشتر مقامات آمریکایی به مجله «نیوزویک» گفته بودند احتمالا کییف تنها چند روز پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین سقوط خواهد کرد و مقاومتها در برابر هجوم روسها پس از آن عملا متوقف خواهد شد که طبق گزارشها این اتفاق زودتر از آنچه آمریکا و متحدانش تصور میکردند، به وقوع پیوست.
نظارهگران منفعل
در چنین فضایی، جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا، به همراه متحدانش در اتحادیه اروپا مانند امانوئل مکرون، همتای فرانسویاش و اولاف شولتس، صدراعظم آلمان و دیگر رهبران غربی در حال تماشای مانور جنگی پوتین هستند؛ مانوری که تا لحظه تنظیم این گزارش حدود 200 کشته و بالغ بر 300 زخمی بر جای گذاشته و نقض صریح منشور سازمان ملل متحد است. مکرون که تا پیش از حمله به اوکراین، بارها با پوتین رایزنی کرده بود و حتی پشت میز دراز پوتین در کاخ کرملین نشسته بود، بار دیگر با رهبر کاخ کرملین تلفنی گفتوگوی کوتاهی داشت و بامداد جمعه پس از نشست بحران اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: در این گفتوگو که به درخواست ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین، انجام شد، او از پوتین خواست تا هرچه سریعتر به درگیریها در اوکراین پایان دهد؛ اما این تماس بینتیجه بود. زلنسکی خود را هدف شماره یک مسکو و خانوادهاش را هدف شماره دو توصیف میکند و قسم خورده است که کییف را ترک نمیکند. طبق گزارشها او و خانوادهاش در مکانی مخفی هستند. او از تحریمهای اعمالشده از سوی غرب علیه مسکو انتقاد کرد و آن را ناکافی دانست و بهدرستی بر این باور است که جامعه جهانی تنها
نظارهگر چیزی است که در اوکراین میگذرد. اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه روسیه وضع کرده، اما حذف روسیه از شبکه ارتباطات بانکی موسوم به «سوییفت» و ممنوعیت صادرات ازجمله گاز در این تحریمها پیشبینی نشدهاند. در همین حال، محافل اتحادیه اروپا به خبرگزاری آلمان گفتهاند این احتمال هست که در زمانی دیگر دسترسی روسیه به سیستم ارتباطات بانکی سوییفت مسدود شود و روسیه نیز ارسال گاز به اتحادیه اروپا را متوقف کند. بر اساس دادههای اتحادیه اروپا، هماکنون کنسرن دولتی گازپروم ۴۰ درصد حجم گاز مصرفی در اتحادیه اروپا را تأمین میکند. همچنین جو بایدن «تحریمهای سخت» جدید علیه روسیه را اعلام کرد و گفت این اقدامات سیستم مالی روسیه را به سختی تمام هدف قرار خواهد داد و در حوزه کنترل صادرات و بخش فناوری این کشور وارد عمل خواهد شد. ازجمله دومین بانک بزرگ روسیه مورد تحریم سخت خواهد بود. او گفت بانک VTB و سه نهاد اعتباری دیگر روسیه از بازار مالی آمریکا و معامله با ارز دلار حذف خواهند شد. دولت آمریکا همچنین قرار است نیروهای نظامی بیشتری را به اروپا اعزام کند. بایدن گفت: «من هماکنون مجوز اعزام نیروهای نظامی بیشتر به آلمان را
بهعنوان بخشی از واکنش ناتو صادر خواهم کرد».
دیدار لاوروف با جداییطلبان
پس از بهرسمیتشناختن استقلال مناطق جداییطلب در شرق اوکراین، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، با رهبران آنها دیدار کرد. وزارت خارجه در مسکو اعلام کرد در این گفتوگوها به «عملیات ویژه نظامی» روسیه در کشور همسایه نیز پرداخته شده است. خبرگزاری اینترفاکس به نقل از لاوروف گفت که شواهدی از «نسلکشی» در شرق اوکراین را به سازمان ملل ارائه خواهد داد؛ اما به گفته ارتش اوکراین، روسیه از فرودگاه گومل بلاروس برای اعزام نیرو جهت حمله به کییف استفاده میکند. روسیه فرودگاه نظامی هوستومل در نزدیکی پایتخت اوکراین را تخریب کرده است. ستاد کل نیروهای مسلح اوکراین در صفحه فیسبوک خود نوشت: «روسیه بهطور فزایندهای میخواهد زیرساختها و مراکز غیرنظامی را نیز ویران کند».
سقوط پرده آهنین
زلنسکی در آخرین نطق خود با تأکید بر اینکه امروز اوکراین تنهاتر از همیشه است، گفت: «آنچه امروز شنیدیم فقط صدای انفجار موشکها، درگیری و غرش هواپیماها نبود؛ این صدای یک پرده آهنین تازه بود که ایجاد شده و در حال جداکردن روسیه از باقی جهان متمدن است». او افزود: «وظیفه ما این است که نگذاریم این پرده شامل سرزمین اوکراین شود». پرده آهنین اصطلاحی است که برای جدایی اروپای شرقی کمونیست و غرب -از پایان جنگ جهانی دوم تا پایان جنگ سرد- به کار میرفت.
کشورگشایی محاسبهنشده
اگرچه روسیه در نهایت به کییف حمله کرد، ولی از منظر واقعیتهای میدانی اتفاق جدیدی در عمل رخ نداده است. مناطق لوهانسک و دونتسک از سال ۲۰۱۴ تاکنون با حمایت روسیه عملا از اواکراین جدا شده بودند؛ اما جداییطلبها بر همه این مناطق تسلط ندارند و همچنین نیمی از منطقه دونباس در کنترل دولت اوکراین است. حال معلوم نیست در این مقطع ارتش روسیه و جداییطلبان اوکراینی همسو به مناطقی که در اختیار دارند، اکتفا خواهند کرد یا اینکه به توسعهطلبی ارضی ادامه خواهند داد. اقدام مخاطرهآمیز پوتین برای امنیت اروپا، اقتصاد اوکراین و صلح جهانی هزینه دارد؛ اما با در نظر گرفتن پیامدهای درازمدت بیشتر روسیه را در تنگنا قرار خواهد داد. اقدام ماجراجویانه پوتین، ناتو را متحدتر میکند و بهویژه درستی تصمیم 10 کشور وابسته به شوروی سابق در پیوستن به ناتو را نمایان کرد؛ چراکه اگر آنها نپیوسته بودند، الان مشابه اوکراین آسیبپذیر میشدند. توجیهات پوتین برای ملاحظات ژئوپلیتیکی روسیه و تلاش برای دریافت تضمین امنیتی از ناتو به قول توماس فریدمن، روزنامهنگار آمریکایی، مشابه انجام قتل ناموسی در اختلافات زناشویی است. در این میان مانوردادن بر
ناسیونالیسم روسی و حفظ فضای پلیسی در منکوبکردن مخالفان، ابزار اصلی پوتین برای مدیریت چالشهای داخلی خواهد بود؛ اما آشکار است که برنامه درازمدت او تسلط بر کل اوکراین و دیگر جمهوریهای سابق شوروی است. تجربه اوکراین بار دیگر نشان داد کشورهایی که روزگاری ابرقدرت بودند و مناطقی از قلمرو سرزمینیشان را ازدست دادهاند، درصورتیکه در موقعیت قدرت قرار بگیرند، تمایل آنها به توسعهطلبی و کشورگشایی فعال میشود؛ حال فرقی نمیکند امپراتوری روسیه تزاری باشد یا شوروی کمونیستی یا روسیه سرمایهداری الیگارشی پوتینی. روزهای پرتلاطم آینده نشان خواهد داد که بزرگترین بحران امنیتی اروپا در دوره پساجنگ سرد چه سمتوسویی پیدا میکند.
