وقتی با شماره موبایل رند تمایز هم می‌خرند

پویا  نعمت‌اللهی-روزنامه‌نگار: در جریان مزایده شماره‌های رُند موبایل، یکی از شماره‌ها در ساعات پایانی حراج پیشنهاد بالای 1.9 میلیارد تومانی داشته که در روزهای بعد به حدود 2.2 میلیارد تومان رسید و نهایتا با 3.1 میلیارد تومان فروخته شد.

شماره‌های به‌اصطلاح رند این ویژگی را دارند که در ذهن به‌راحتی نقش می‌بندند و طبعا مقبولیت بیشتر و قیمت بالاتری دارند. اکنون در دوران موبایل، به‌راحتی همه شماره‌ها را به حافظه گوشی سپرده و هنگام نیاز بازخوانی می‌کنیم.

وقتی که نیاز چندانی به حفظ شماره‌های موبایل نداریم، چرا باید قیمت یک شماره خوش‌خوان به مرز بالای سه میلیارد تومان برسد؟ این موضوع را چگونه می‌توان توضیح داد؟ در عرصه جامعه‌شناسی معاصر قطعا پی‌یر بوردیو (فیلسوف و جامعه‌شناس برجسته فرانسوی متوفی به سال 2002) یکی از برجسته‌ترین نام‌ها‌ست.

مطالعات او منجر به تولید نظریه‌ها و مفاهیم عمیقی شده که از آن جمله می‌توان به نظریه میدان، مفاهیمی مانند عادت‌واره (هابیتوس) و سرمایه و همچنین نظریه تمایز اشاره کرد.

مفهوم تمایز به معنی مجموعه تفاوت‌هایی است که در رفتارها و سبک‌های زندگی افراد جامعه به دلیل موقعیت‌های متفاوت‌شان از لحاظ سرمایه و قرار گرفتن‌شان در میدان‌های اجتماعی گوناگون ظاهر می‌شود. عادت‌های فرد و همه آنچه سلیقه فرهنگی یا ذائقه غذایی و نظایر آن نامیده می‌شود، رابطه مستقیم و اثبات‌پذیر با وضعیت و موقعیت اجتماعی او دارد.

بوردیو معتقد است طبقه فرادست در تقابل با طبقه فرودست، از طریق برقراری حس تمایز در مرتبه‌ای نمادین ظاهر شده و تجلی فاصله یادشده به شکل انحصار دیرینه بر‌ کالاهای فرهنگی کمیاب‌ است. در اینجا شماره رند موبایل، به دلیل قیمت بسیار بالای آن هرگز نمی‌تواند در اختیار طبقات پایین‌تر قرار گیرد.

شماره رند هیچ مزیتی به لحاظ فنی و تخصصی ندارد. برای یک گوشی موبایل هیچ فرقی ندارد که سیم‌کارت داخل آن چه شماره‌ای داشته باشد. اما طبقه فرادست برای ایجاد تمایز مد نظر خود، قیمت این شماره رند را به حدی در مزایده بالا برده که کمتر کسی توان خرید آن را داشته و سپس خودش با خرید آن، تمایز مزبور را برقرار می‌کند.

تأکید بوردیو، نوعی رقابت طبقاتی به شکل یک مبارزه نمادین است.

باید نوعی قدرت نمادین پدید بیاید تا عاملان اجتماعی بتوانند ذائقه‌های خود را در تقابل با دیگران قرار داده و تمایز مشخصی را بین خود و دیگران ایجاد کنند. به تعبیر او، نوعی مبارزه بر سر طبقه‌بندی حاکم می‌شود.

وقتی بوردیو می‌گوید‌ افراد بر حسب موقعیت اجتماعی خود اقدام به اعمال سلیقه می‌کنند، درواقع می‌خواهد بگوید که هر طبقه با تلاش برای شکل‌دادن و عیان‌کردن سلیقه‌اش، می‌خواهد تمایزات طبقه‌ای خود را نشان دهد.

این طبقه خواستار ایجاد طرح‌واره جدیدی برای شماره موبایل است که به صورت تملک شماره‌های اصطلاحا رند درآمده است.

شرکت مخابرات نیز چنین امکانی را کاملا مختص همین طبقه فراهم کرده و اسم آن را مزایده شماره‌های رند گذاشته است. طبعا هیچ شهروند عادی و معمولی توان رقابت برای تصاحب این شماره‌ها را ندارد، بنابراین شماره‌های یادشده در اختیار و انحصار همین طبقه باقی 

خواهد ماند.

اکنون مفهوم طبقه دیگر منحصر به سرمایه پولی نیست، بلکه نوعی سرمایه فرهنگی و همچنین ذائقه، سلیقه و سبک زندگی را نیز 

شامل می‌شود.

این افراد به طور مرتب باید استراتژی‌هایی را به کار ببرند که این تمایز را فعال نگه دارد. به تعبیر بوردیو، در قلمروهای فرهنگی با نوعی ستیز بین گروه‌های مختلف اجتماعی مواجه هستیم که سلیقه هرکدام پوشیده از ارزش‌هایی است که نشانه‌های مرتبط با هرکدام عملا به نماد فرهنگی هویت اجتماعی تبدیل 

شده است. 

در چنین موقعیتی اساسا چیزی به نام سلیقه یا ذائقه در انواع کالاهای فرهنگی، از خوراک و پوشاک گرفته تا تیپ و نوع علاقه‌مندی‌های ادبی و هنری یا ورزشی، همگی به‌ عنوان نشانه‌های تشخص و تمایز طبقاتی به کار می‌روند.

یک جوان از طبقات پایین‌دست هرگز نمی‌تواند پول کافی برای آموزش و دنبال‌کردن ورزش تنیس یا اسب‌سواری‌ داشته باشد. انحصار این ورزش در دست طبقه دیگری است. 

بوردیو اشاره می‌کند که سبک زندگی در لابه‌لای سلسله‌مراتبی از کالاهای فرهنگی و اقتصادی شکل می‌گیرد که این کالاها علاوه‌بر نمایندگی سبک‌های متمایز زندگی، معرف جایگاه موقعیتی آنها نیز هست. اگر هرکسی بتواند تنیس بازی کند، آن‌گاه طبقه فرادست قطعا این ورزش را رها کرده و‌ سراغ ورزشی دیگری می‌رود که «هرکسی» نتواند وارد آن شود. اگر هرکسی بتواند شماره موبایل رند داشته باشد، آن‌گاه این شماره ویژگی متمایزکننده‌ خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل است که قیمت آن باید در مزایده به‌ گونه‌ای تعیین شود که برای «همه»

قابل ابتیاع نباشد.