ناوگان خسته

‌‌مهفام سلیمان‌بیگی: ترکیه علاوه بر حمل‌ونقل جاده‌ای پیشرفته، بزرگ‌ترین فرودگاه جهان را در اختیار دارد؛ فرودگاهی که می‌تواند سالانه به حدود 200 میلیون مسافر خدمات بدهد و امارات تنها از منطقه ویژه جبل‌علی سالانه حدود 83 میلیارد دلار درآمد دارد و بنا بر اعلام سازمان تجارت جهانی، این کشور حدود ۶۰ درصد عملیات بندری منطقه را به تنهایی انجام می‌دهد. قطر ایرویز یکی از بزرگ‌ترین و درآمدزاترین ایرلاین‌های جهان به شمار می‌آید و عربستان قطارهای سریع‌السیر با سرعت 300 کیلومتر در ساعت را در اختیار دارد. ‌در ایران اما تمامی شقوق حمل‌ونقل مستهلک است و با کمبود ناوگان دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. این در حالی است که صنعت حمل‌ونقل نه‌تنها جزء زیرساخت‌های توسعه یک کشور به شمار می‌آید، بلکه در کشوری مانند ایران که از لحاظ جغرافیایی در یکی از استراتژیک‌ترین مناطق جهان و به عبارتی چهارراه جهان واقع شده است، اهمیت دو‌چندان پیدا می‌کند.

کمبود 900 لوکوموتیو

ناوگان فرسوده و کمبود ناوگان، قصه تکراری سال‌های طولانی صنعت حمل‌ونقل کشور است. در صنعت حمل‌ونقل ریلی که سال‌هاست بخش مسافری زیان‌ده است و با وجود آنکه حمل‌ونقل ریلی به عنوان حمل‌ونقل ایمن و مدل حمل‌ونقل سبز و سازگار با محیط زیست به شمار می‌آید، توسعه‌نیافتگی در این بخش موجب حجم بالای تردد با خودروهای شخصی و شمار بالای تصادفات شده است. در بخش ترانزیت ریلی هم شرایط چندان مساعد نیست و فرسودگی و کمبود ناوگان و در عین حال سرعت پایین سیر، از گرفتاری‌های قدیمی این بخش محسوب می‌شود. اخیرا شهریار افندی‌زاده، معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی، در گفت‌وگو با ایلنا از کمبود لوکوموتیو گفته و توضیح داده است که در سه سال گذشته با وجود افزایش مجموع لوکوموتیوهای موجود از 954 به 991 دستگاه، تعداد لوکوموتیوهای آماده به کار از 583 به 513 دستگاه کاهش پیدا کرده و عملا 107 لوکوموتیو از چرخه فعالیت خارج شده است. به گفته این مقام مسئول، با توجه به تقاضای موجود در بخش حمل‌ونقل ریلی، به 900 دستگاه لوکوموتیو جدید در سه سال آینده نیاز داریم. ماه گذشته نیز خبرگزاری تسنیم نوشته بود در حال حاضر 40 درصد ظرفیت ناوگان ریلی کشور فرسوده و نیازمند تعمیر و جایگزینی است. همچنین مرتضی ملانژاد، مدیر‌عامل واگن‌پارس، به این خبرگزاری گفته بود با اینکه توان تعمیر انواع واگن و لوکوموتیو در داخل کشور وجود دارد، حدود 500 لوکوموتیو موجود در کشور زمین‌گیر است. پیش‌تر میعاد صالحی، مدیر‌عامل راه‌آهن، گفته بود حدود 200 دستگاه از این تعداد لوکوموتیو [زمین‌گیر] 20 سال است که کنار گذاشته شده‌اند.

نیاز به 550 هواپیما در صنعت هوایی

در صنعت هوایی نیز وضعیت ناوگان تعریفی ندارد و اردیبهشت امسال محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی کشور، به ایرنا گفته بود حدود ۳۳۰ فروند هواپیمای زمین‌گیر داریم که از این تعداد از زمین‌گیری برخی ناوگان بیش از 10 سال می‌گذرد. او تأکید کرده بود صنعت هوانوردی به ۵۵٠ فروند هواپیما نیاز دارد، اما فقط 180 فروند هواپیما عملیاتی است. علاوه بر او، اسماعیل حسین‌زهی، عضو کمیسیون عمران مجلس نیز به مهر گفته که عمر بیش از ۵۰ درصد ناوگان‌های موجود در کشور به پایان رسیده یا با وجود فرسودگی همچنان عملیاتی هستند. آمارهای موجود از ناوگان زمین‌گیر صنعت هوایی متفاوت است و گاهی تا حدود 70 درصد هم ذکر شده است. گذشته از این، بسیاری از هواپیماهای عملیاتی بهره‌وری پایینی دارند و حداکثر قادر هستند یک یا دو نوبت در روز پرواز کنند.

400 هزار کامیون فرسوده در جاده‌ها

ماجرای ناوگان فرسوده از جاده‌های کشور هم دور نیست و آذر سال گذشته سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اعلام کرد نیمی از حدود ۴۰۰ هزار کامیون موجود و فعال در شبکه جاده‌ای، فرسوده هستند و تردد با این ناوگان مستهلک هزینه سوخت و آلایندگی را تا چند برابر افزایش داده است.

اخیرا جلال موسوی، نایب‌رئیس کانون انجمن‌های صنفی کامیون‌داران کشور، به ایلنا گفته که در حال حاضر کامیون‌هایی با عمر جنگ‌ جهانی دوم در جاده‌های ایران تردد می‌‍‌کنند. او توضیح داده که هرچند این کامیون‌ها در مسافت طولانی امکان حمل بار را ندارند، اما در مسافت‌های کوتاه فعال هستند و این نمایی از وضعیت ناوگان باری کشور است.

شمار درخور توجه ناوگان فرسوده جاده‌ای در شرایطی است که تورم بالا و تعرفه‌های گزاف واردات خودرو سبب شده است نوسازی ناوگان از عهده بسیاری از رانندگان خارج باشد.

روال کند تجارت به دلیل کمبود کشتی

در دریا هم وضعیت به همین منوال است و بسیاری از فعالان صنعت حمل‌ونقل دریایی از آن می‌گویند که نه‌تنها فرسودگی ناوگان بلکه کمبود کشتی روال تجارت را کند کرده است.

سال گذشته همایش تجارت ایران و روسیه و برنامه‌ریزی برای افزایش تجارت به 40 میلیارد دلار در حالی برگزار شد که کالاهای ایرانی بیش از 40 روز بود در بنادر شمالی ایران به دلیل کمبود کشتی معطل مانده بودند و بسیاری از صاحبان صنایع با اشاره به این مسئله از تأخیر زیاد دسترسی به مواد اولیه گلایه دارند.

دی سال گذشته محمد عیقرلو، رئیس فدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران، به‌صراحت از کمبود کشتی برای صادرات و واردات انتقاد کرد و گفت وزارت صنعت، معدن و تجارت در این رابطه بسیار منفعل عمل کرده است. او توضیح داد: «در حال حاضر برای صادرات و واردات با کمبود انواع کشتی‌ها از‌جمله کشتی کانتینری، کشتی فله‌بر، کشتی یخچالی، کشتی حمل گاز مایع و... مواجه‌ هستیم و کمبود کشتی در بنادر منجر به زیان گسترده تجار و بازرگانان شده است».

در همین زمینه، مجتبی بهاروند، کارشناس صنعت حمل‌ونقل، به «شرق» می‌گوید که با این وضعیت ناوگان دولت چگونه از ترانزیت و رقابت با غول‌های حمل‌ونقل منطقه حرف می‌زند؟ او با اشاره به درآمد خیره‌کننده کشورهای همسایه از صنعت حمل‌ونقل توضیح می‌دهد: «ناوگان فرسوده صنعت حمل‌ونقل ایران به‌طور میانگین 20 تا 25 سال عمر دارد و کشور در حوزه ناوگان چه هوایی، چه زمینی و چه ریلی و دریایی عقب‌افتادگی زیادی را نسبت به برخی از کشورهای همسایه تجربه می‌کند. برای مثال، برای نوسازی حدود 400 تا 500 هزار ناوگان فرسوده جاده‌ای نیاز به سرمایه کلان و زمان زیادی است که همین موضوع به تنهایی شکاف صنعت حمل‌ونقل کشور را با رقبای منطقه‌ای آن نشان می‌دهد». به گفته رئیس سابق کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق ایران، به‌جز ناوگان قوانین حمل‌ونقل کشور نیز کهنه و فرسوده است و حدود 20 دستگاه، ارگان و نهاد ناظر بر صنعت حمل‌ونقل هستند و عرصه را بر فعالیت در این صنعت به‌شدت تنگ و محدود کرده‌اند.

بهاروند همچنین به گرفتاری‌های تحریم و قطع ارتباط صنعت حمل‌ونقل کشور از شبکه حمل‌ونقل جهانی اشاره کرده و می‌گوید حمل‌ونقل زیرساخت توسعه یک کشور است، اما این صنعت در ایران وضعیت مناسبی را تجربه نمی‌کند.