سفرهایی با کیفیت صفر

زهره قلیچی: سفر همیشه جذاب است، هیجان دارد و گویی که قرار است تغییری بزرگ در حال و احوال ایجاد کند، شعفی فراوان پیش از انجام‌ با خود همراه دارد. این قاعده سفر است که بدون هیچ توضیح اضافی بیشتر مردمانی که آن را تجربه کرده‌اند، با این برداشت از آن همراه می‌شوند. شاید به همین دلیل است که گاه سفر ایرانیان بیش از هر زمان دیگر در بحبوحه سال نو است. سفر قرار است در حال و احوال مسافر تغییر ایجاد کند. قرار است احوال مسافر را از آنچه هست به حالی بهتر تغییر دهد. یعنی درست مطابق است با اینکه لحظه تحویل سال، دعا می‌کنیم که «حول حالنا الی احسن الحال»! سفر قرار است بخشی از این تحول احوال باشد.

مردمان مسافر با همین خیال بار و بنه مهیا می‌کنند و از موقعیت اکنون خود به سویی که پیش‌تر برای آن برنامه ریخته‌اند، راهی می‌شوند. راهی می‌شوند تا حالی خوش در نخستین روزهای سال نصیب‌شان شود و برای روزهای پیش‌روی‌ خود مفهوم تولید کنند. مفهومی که اهل فلسفه، بار سفر می‌کنند و می‌گویند: «سفر مرحله‌ای از خود به‌در‌شدن است، برای یافتن من‌ گسترده‌تر، به هر بیان و با هر انگیزه. به هنگام سفر، خود را آماده رویاروی با دیگری می‌کنیم، از امن و امان خانه در‌می‌گذریم و حاضریم برای دستیابی به مقصد سفر، ناهمواری‌های راه را پذیرا باشیم».

این تعارفات گاه غیر‌معمول درباره سفر را که کنار بگذاریم، واقعیت اما چیز دیگری است و روی دیگری هم دارد. سفر در معنا و مفهوم قرار است چنین کند و چنان شود، اما در عالم واقع، وقتی مسافر مبدأ را به مقصد می‌دوزد، در طول این دوخت و دوز گاهی تلخکامی گریبانش را می‌گیرد. چه آنکه در همین ایام مطابق اعلام رئیس پلیس راهور فراجا، تعداد درخور توجهی از هم‌وطنانمان در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست داده‌اند. سردار سیدتیمور حسینی دیروز آخرین وضعیت جان‌باختگان سوانح رانندگی در طول طرح نوروزی ۱۴۰۳ را اعلام کرد و گفت: بنا بر آمار به‌دست‌آمده از ۲۴ اسفند تا امروز ۱۵ فروردین‌‌،‌ ۸۱۳ نفر از هم‌وطنان جان خود را از دست داده‌اند.

اینها بخشی از واقعیت سفر در این سرزمین است که مطابق نظر کارشناسان یا ریشه در کیفیت بد جاده‌ها دارد یا در «نادخ»‌بودن خودروهای ساخت داخل که قرار است مانند بچه‌ای نازپروده تا ابد از آن حمایت شود و مثل ارابه مرگ همچنان جان مردم را بستانند. مرگ و افزونی فرااستاندارد آن در این بوم از ویژگی‌های سفر سال نو در این مُلک است که هر سال به تکرار باید به آن نظاره کرد و بر جان‌های رفته برخی از هم‌وطنان در آغاز سال نو که قرار بوده با شادی همراه باشد، افسوس خورد. افسوسی که می‌شد اگر کیفیت جاده‌ها استاندارد بود یا کیفیت خودروها (مطابق نظر کارشناسان امر) مناسب، هر سال راه گلوی بخشی از خانواده‌های ایرانی را نفشارد.

آمارهای دل‌خوش‌کنک

سفر چیز خوبی است. بار بستن و به سوی مقصدی رفتن همان هیجاناتی را دارد که تقریبا عموم مردم آن را در تجربیات خود ثبت کرده‌اند. سفر اما این روزها به یک فیگور برای مسئولان هم تبدیل شده است. بسیاری از آنها وقتی در قامت گزارشگر اوضاع سفر‌های نوروزی می‌ایستند، با لبخندی حاکی از رضایت، وفور سفر را اعلام می‌کنند و گاه آن را به‌عنوان شاهد اوضاع بسامان اقتصادی معرفی می‌کنند. همین سال پیش بود یا کمی قبل‌تر که سخنگوی دولت از وضع خوب اقتصادی مردم در دولت محرومان خبر داد و وقتی از او سند خواستند، به جاده‌های شلوغ شمال اشاره کرد!

حالا هم با پایات تعطیلات نوروزی، مسئولان ردیف شده‌‌اند و یکی‌یکی لبخند تحویل مردم می‌دهند با این معنا که «ببینید چقدر وضع‌تان خوب است که همه به سفر می‌روید»! همین چند روز پیش بود که فرماندار گناوه با اشاره به ورود یک‌میلیون‌و ۲۰۰ نفر مسافر نوروزی به این شهرستان گفت: تاکنون ۱۲ برابر جمعیت، مسافر و گردشگر وارد گناوه شده است.

ادریس راموز، قائم‌مقام ستاد اجرائی خدمات سفر قشم نیز دیروز گفت: یک‌میلیون‌و ۴۷۳ هزار گردشگر نوروزی از ابتدای تعطیلات پایان سال (۲۵ اسفند ۱۴۰۲ تا سیزدهمین روز فروردین جاری) در سه مسیر دریایی، هوایی و زمینی این جزیره تردد کردند. روح‌الله روانشاد، سرپرست معاونت گردشگری و مسئول دبیرخانه ستاد اجرائی خدمات سفر استان فارس نیز با افتخار اعلام کرد: در ایام نوروز امسال بیش از ۲۰ میلیون تردد در فارس و بیش از ۱۰ میلیون بازدید نوروزی از اماکن مذهبی، تاریخی و طبیعی این استان ثبت شده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حجت گنابادی‌نژاد، جانشین رئیس ستاد اجرائی خدمات سفر خراسان رضوی هم با اشاره به موج سوم سفر به مشهد از ورود بیش از ۱۰‌میلیون‌و ۴۱۸ هزار مسافر به استان و مشهد خبر داد و گفت: از ۱۵ اسفند ۱۴۰۲ لغایت ۱۴ فروردین جاری مجموعا ۱۰میلیون‌و‌۴۱۸‌هزار‌و ۳۱۵ نفر به خراسان رضوی و مشهد سفر کرده‌اند.

اینها بخشی از آمار و ارقامی است که مسئولان با وجد در اختیار مردم قرار می‌دهند، اما به گمان هیچ‌کدام از آنها ندیدند که در کمپ مسافران نوروزی جنب میدان شهید سلیمانی قشم چگونه مردم ردیف به ردیف چادر زده بودند و «سفر کمینه» را به تجربه روزها می‌آزمودند. هیچ‌کدام از آنها ندیدند که وقتی باد توی چادرهای مردمان ناتوان از پرداخت هزینه اسکان (که مجبور به اسکان در چادر شده بودند) می‌پیچد و بنیان آرامش آنها را بر موج عصبیت سوار می‌کند، دیگر آن سفر بی‌معنا می‌شود.

مسئولان از سفر حرف می‌زنند، اما ما از «کیفیت سفر» حرف می‌زنیم. کیفیت سفرهایی که نزدیک به صفر است و به دلیل شرایط بد اقتصادی، روز به روز در حال افزایش است. یکی از آنها در پاسخ به این سؤال که مگر مجبورید در این شرایط به سفر بیایید، می‌گفت: آمدیم تا هم آب‌و‌هوا عوض کنیم و خستگی یک سال را از تن بزداییم، هم بچه‌ها بهانه‌ای نداشته باشند و هم هزینه نوروز کاهش پیدا کند!