اکوسیستم استارتاپی آفریقا در ابتدا با قدرت ظهور کرد؛ اما دچار فرازوفرودهایی شد. با این حال دولتها با اصلاح قوانین و آزمون و خطای بسیار تلاش در سر پا نگهداشتن اکوسیستم دارند
نقش دولتها در ظهور پرقدرت آفریقا در صحنه نوآوری جهان
آفریقا با جمعیت ۱.۲ میلیارد نفر و تولید ناخالص داخلی ۲.۶ تریلیون دلار، دومین قاره بزرگ و سریعالرشد جهان است و خانه برخی از پویاترین و مبتکرترین کارآفرینان جهان محسوب میشود. استارتاپهای آفریقایی نقشی حیاتی در پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی این قاره ایفا میکنند. آنها شغل ایجاد میکنند، مشکلات را حل میکنند و تأثیر مثبتی بر جامعه میگذارند. در سالهای اخیر، تعداد استارتاپهای آفریقایی افزایش یافته است. بر اساس گزارش گوگل، آفریقا در حال حاضر بیش از سه هزار استارتاپ فناوری دارد که نسبت به سال ۲۰۱۴ دوبرابر شدهاند. بیشتر استارتاپهای آفریقایی در چند بازار کلیدی از جمله نیجریه، کنیا، آفریقای جنوبی و مصر متمرکز شدهاند. این کشورها خانه برخی از موفقترین استارتاپهای قاره آفریقا هستند. اکوسیستم استارتاپی آفریقا ابتدا در صحنه نوآوری و کارآفرینی جهانی با قدرت ظاهر شد و پتانسیل رشد بالایی از خود نشان داد. در دهه گذشته، قاره آفریقا شاهد موجی پرشور در پویایی و کارآفرینی بود. این اکوسیستم با داشتن شرکتهای پرجنبوجوش و نوآورانه، توجه سرمایهگذاران و بازارهای جهانی را به خود جلب کرد. این اکوسیستم نوید آینده روشنی را میداد. در سالهای طلایی قبل از ۲۰۲۳، اکوسیستم استارتاپی رشد قابل توجهی را تجربه کرد؛ چنانچه کارشناسان به این دوره در اکوسیستم استارتاپی آفریقا «خیز داغ» میگویند. از مراکز پرجنبوجوش فناوری در نایروبی و لاگوس گرفته تا سرمایهگذاریهای بزرگ در قاهره و ژوهانسبورگ، همگی باعث شدند چشمانداز اقتصادی این قاره دستخوش تغییر شود. سرمایهگذاران از سرتاسر جهان سرمایهشان را به استارتاپهای آفریقایی سرازیر میکردند، به رشد آنها دامن میزدند و شعلههای نوآوری را روشنتر میکردند. با این حال با آغاز سال ۲۰۲۳، دوره جدیدی در اکوسیستم استارتاپی آفریقا آغاز شد. اکوسیستم استارتاپی آفریقایی خود را در میان واقعیتی هولناک و غیرمنتظره گرفتار یافت. توقف سرمایهگذاری موج شوک را در سراسر قاره وارد میکند.
آفریقا با جمعیت ۱.۲ میلیارد نفر و تولید ناخالص داخلی ۲.۶ تریلیون دلار، دومین قاره بزرگ و سریعالرشد جهان است و خانه برخی از پویاترین و مبتکرترین کارآفرینان جهان محسوب میشود. استارتاپهای آفریقایی نقشی حیاتی در پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی این قاره ایفا میکنند. آنها شغل ایجاد میکنند، مشکلات را حل میکنند و تأثیر مثبتی بر جامعه میگذارند. در سالهای اخیر، تعداد استارتاپهای آفریقایی افزایش یافته است. بر اساس گزارش گوگل، آفریقا در حال حاضر بیش از سه هزار استارتاپ فناوری دارد که نسبت به سال ۲۰۱۴ دوبرابر شدهاند. بیشتر استارتاپهای آفریقایی در چند بازار کلیدی از جمله نیجریه، کنیا، آفریقای جنوبی و مصر متمرکز شدهاند. این کشورها خانه برخی از موفقترین استارتاپهای قاره آفریقا هستند. اکوسیستم استارتاپی آفریقا ابتدا در صحنه نوآوری و کارآفرینی جهانی با قدرت ظاهر شد و پتانسیل رشد بالایی از خود نشان داد. در دهه گذشته، قاره آفریقا شاهد موجی پرشور در پویایی و کارآفرینی بود. این اکوسیستم با داشتن شرکتهای پرجنبوجوش و نوآورانه، توجه سرمایهگذاران و بازارهای جهانی را به خود جلب کرد. این اکوسیستم نوید آینده روشنی را میداد. در سالهای طلایی قبل از ۲۰۲۳، اکوسیستم استارتاپی رشد قابل توجهی را تجربه کرد؛ چنانچه کارشناسان به این دوره در اکوسیستم استارتاپی آفریقا «خیز داغ» میگویند. از مراکز پرجنبوجوش فناوری در نایروبی و لاگوس گرفته تا سرمایهگذاریهای بزرگ در قاهره و ژوهانسبورگ، همگی باعث شدند چشمانداز اقتصادی این قاره دستخوش تغییر شود. سرمایهگذاران از سرتاسر جهان سرمایهشان را به استارتاپهای آفریقایی سرازیر میکردند، به رشد آنها دامن میزدند و شعلههای نوآوری را روشنتر میکردند. با این حال با آغاز سال ۲۰۲۳، دوره جدیدی در اکوسیستم استارتاپی آفریقا آغاز شد. اکوسیستم استارتاپی آفریقایی خود را در میان واقعیتی هولناک و غیرمنتظره گرفتار یافت. توقف سرمایهگذاری موج شوک را در سراسر قاره وارد میکند.
فرازوفرود اکوسیستم استارتاپی آفریقا
ظهور داغ استارتاپهای آفریقایی (2019-2022)
در سال 2019، استارتاپهای فناوری آفریقایی به نقطه عطف قابل توجهی دست یافتند و سرمایه قابل توجه 2.02 میلیارد دلاری را به دست آوردند که رشد 74 درصدی را نسبت به سال گذشته نشان داد.
انعطافپذیری در میان چالشها (2020)
در سال ۲۰۲۰، علیرغم تأثیر کرونا، ۳۵۹ دور تأمین مالی وجود داشت که نسبت به سال قبل ۴۴ درصد افزایش داشته است. طی این دورهای تأمین مالی در مجموع ۱.۴۳ میلیارد دلار سرمایه از سرمایهگذاران خطرپذیر جمعآوری شد. اگرچه این میزان نسبت به سال قبلش ۲۹ درصد کاهش داشت.
موج عظیم (2021)
در سال ۲۰۲۱، استارتاپهای آفریقایی از طریق بیش از ۸۱۸ معامله، به طور متوسط یک میلیون دلار در هر دو ساعت و در مجموع ۴.۳ میلیارد دلار جمعآوری کردند. این مقدار ۲.۵ برابر بیشتر از سرمایههای جمعآوریشده در سال قبل (2020) است. علاوه بر این، ۱۲ «مگا معامله» با ارزش 100 میلیون دلار و بیشتر در سال 2021 انجام شد که مجموع آنها به 1.9 میلیارد دلار رسید. در نتیجه این معامالات و دورهای تأمین مالی، پنج یونیکورن در این سال ظهور کرد.
حرکت پایدار (2022)
استارتاپهای آفریقایی از طریق بیش از هزار معامله در سال 2022 و با مشارکت هزار سرمایهگذار، پنج میلیارد دلار سرمایه جمعآوری کردند. آفریقا تنها منطقهای بود که رشد مثبت سال به سال در تأمین بودجه استارتاپها را تجربه کرد. در مقابل، سایر مناطق شاهد کاهش قابل توجهی در تأمین بودجه بودند. همانطور که گفته شد، اکوسیستم استارتاپی آفریقایی خود را به عنوان یک نیروی پویا و انعطافپذیر در صنعت فناوری جهانی تثبیت کرده است. این اکوسیستم رشد ثابتی را نشان داده و سرمایهگذاران مختلفی را به خود جذب کرده است. از بیش از 1400 سرمایهگذار که حداقل در یک معامله 100 هزار دلاری در این قاره شرکت کردهاند، 36 درصد در آمریکای شمالی، 27 درصد در آفریقا، 21 درصد در اروپا، 8 درصد در آسیا و اقیانوسیه و 7 درصد در خاورمیانه مستقر بودهاند.
زمستان تأمین مالی (2023)
در سال 2023 تمام اکوسیستمهای استارتاپی دنیا با مشکل تأمین بودجه مواجه شدند. این توقف ناگهانی در سرمایهگذاری که در سهماهه اول 2022 از ایالات متحده و چین سرچشمه گرفت، اکنون در تمام قارهها نفوذ کرده است. استارتاپها در آفریقا در سال 2023، توانستند ۳.۴ میلیارد دلار بودجه دریافت کنند. به عبارت دیگر سرمایهگذاری و تأمین بودجه در سال 2023 نسبت به سال 2022، 32 درصد کاهش داشت. بسیاری از استارتاپهای آفریقایی به دلیل کاهش تقاضا و کمبود بودجه با مشکل مواجه شدند و بقای آنها به خطر افتاد. جریانهای تأمین مالی کاهش یافت، هزینههای عملیاتی سر به فلک کشید و جذب مشتری به طور فزایندهای دشوار شد. این چالشها منجر به بستهشدن تعدادی از استارتاپها در آفریقا شده است.
مقابله با طوفان
در سال 2023، برخی از استارتاپهای آفریقایی انعطافپذیری زیادی از خود نشان دادند و مدلهای مرسوم را برای تضمین رشد پایدار بازتعریف کردند. بسیاری از استارتاپها با ایجاد مشارکتهای محلی، تنوعبخشیدن به جریانهای درآمدی و کاهش هزینهها برای کاهش اتکا به منابع مالی خارجی، تدبیر خود را نشان دادهاند. علاوه بر این، همکاری در اکوسیستم استارتاپی آفریقا افزایش یافته و یک محیط حمایتی برای شکوفایی ابتکارات ایجاد شده است. دولتها نیز سیاستها و مشوقهایی را برای کمک به استارتاپها در این دوران سخت معرفی کردهاند.
حمایت دولتهای آفریقایی از رشد استارتاپها
در پاسخ به مقررات منسوخشده، دولتهای نیجریه، اتیوپی، سنگال، کنیا و تونس لوایح مشخصی را برای محافظت و اجازهدادن به استارتاپها برای تولید محصولات و گسترش موفقیتآمیز کسبوکارشان تصویب کردهاند.
برای مثال دولت نیجریه پس از تجربههای سخت و آزمونوخطا متوجه شد مقرراتی که وضع کرده نادرست هستند و مانع رونق استارتاپها میشوند. در نتیجه در سال 2022 «قانون استارتاپ نیجریه 2022» را وضع کرد. در راستای اجرای این قانون، شورایی تشکیل شده که هدفش حصول اطمینان از مناسببودن قوانین برای راهاندازی و رشد استارتاپهای جدید است. این قانون برای تشویق توسعه مستمر، دسترسی استارتاپها به صندوقهای سرمایهگذاری را فراهم میکند، همچنین به استارتاپها مشوقهای مالیاتی و مالی ارائه میدهد. دولت کنیا نیز «لایحه راهاندازی 2020» را برای تشویق ایجاد مشاغل محلی با حمایت سرمایهگذاران خارجی و داخلی منتشر کرد. از طریق این لایحه، دولت کنیا امیدوار است گزینههای مدرنیزهشده از جمله مشوقهایی برای بنیانگذاران استارتاپ و افزایش حفاظت از مالکیت معنوی ارائه دهد. این لایحه کارآفرینان محلی را در اولویت قرار میدهد و به کسبوکارهایی مزایا و امتیاز میدهد که مالکین آنها شهروند کنیا باشد. همچنین مزایایی را برای استارتاپهای مستقر در کنیا از طریق حمایت مالی و غیرمالی، ارائه میدهد.
دولت تونس هم جنبش حمایت از استارتاپ را رهبری و «قانون استارتاپ تونس» را در سال 2018 اجرا کرد. برخلاف سایر لوایح که توسط نمایندگان دولت یا اعضای پارلمان ایجاد شد، قانون استارتاپ تونس از رویکرد مشارکتی استفاده کرد و به کسانی که در استارتاپهای محلی فعالیت میکردند اجازه داد در تنظیم این قانون مشارکت کنند. این قانون از آن زمان بهروز شده است و طیف وسیعی از مزایا را ارائه میدهد؛ از جمله مشوقهای مالیاتی، آزادی ارز خارجی، پشتیبانی از طریق یک پورتال آنلاین و معافیت از برخی مالیاتهای وارداتی و هزینههای عملیاتی. دولت سنگال با الهام از مدل تونس، «قانون راهاندازی» خود را در سال 2019 تصویب کرد که منعکسکننده چارچوب قانونی تونس برای استارتاپها است. این قانون با هدف تقویت رشد، سه سال معافیت از مالیات، آموزش برای جوانان و زنان کارآفرین و یک پلتفرم ثبتنام تجاری کاربرپسند برای تسهیل انطباق و دسترسی به مزایا، به استارتاپهای محلی ارائه میدهد. در سال 2020، اتیوپی به دنبال تونس و سنگال، «اعلامیه کسبوکارهای نوپا» خود را معرفی کرد. درحالیکه هنوز در مراحل اولیه ساخت اکوسیستم استارتاپی خود است، قانون استارتاپ اتیوپی و رشد سریع بخش فناوری، توجه سرمایهگذاران را به این کشور جلب میکند. گذشته از فعالیتهای انجامشده، مشارکت دولت در اکوسیستم استارتاپی آفریقایی در سال 2024 یک جنبه کلیدی خواهد بود. دولتها نهتنها میتوانند محیطی مناسب برای استارتاپها فراهم کنند، بلکه در زیرساختهایی سرمایهگذاری میکنند که از رشد استارتاپها حمایت میکند. دولتها میتوانند از طریق سیاستهایی که سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی را تشویق میکند، مشوقهای مالیاتی برای استارتاپها و فرایندهای سادهسازی ثبت کسبوکار، محیطی بهتر برای استارتاپها ایجاد کنند.
با این حال، چالش عمدهای که باقی میماند، موانع نظارتی است. استارتاپها در صنایعی مانند فینتک با قوانین سختگیرانهای مواجه هستند که میتواند نوآوری را خفه کند. در سال 2024، تماشای اینکه چگونه دولتها نیاز به حمایت از مصرفکنندگان را با ضرورت ایجاد محیطی مناسب برای رشد استارتاپها متعادل میکنند، بسیار مهم خواهد بود.
