پاکستان در دام چین

پاکستان با وجود رابطه نزدیک با چین، روز‌به‌روز بیشتر در دامی فرو می‌رود که حکومت پکن برایش گسترده است. اخیرا رئیس سابق بانک مرکزی پاکستان گفته است اسلام‌آباد در «مرگبارترین تله بدهی جهان» گرفتار شده ‌که این کشور را در مسیر خطرناکی قرار داده و نارضایتی‌های اجتماعی را افزایش داده است. مرتضی سید، رئیس سابق این بانک، در یادداشتی در ایکس نوشته است: پاکستان از نظر اقتصادی «ورشکسته» شده است و هرسال بحران ورشکستگی این کشور عمیق‌تر می‌شود. بیشترین بدهی خارجی پاکستان به حزب کمونیست چین است. خبرگزاری هندی «د پرینت» با استناد به تحقیق یک مؤسسه تحقیقی در کالج ویلیام و مری در ایالات‌متحده، گزارش داد که تا نوامبر سال گذشته بدهی اسلام‌آباد به پکن، حدود ۶۹ میلیارد دلار بود. پاکستان بعد از ونزوئلا و روسیه، بزرگ‌‌ترین بدهکار چین محسوب می‌شود.

تله بدهی

«رابطه بین پاکستان و چین، بلندتر از کوه‌ها، عمیق‌تر از اقیانوس‌ها، محکم‌تر از فولاد، عزیزتر از دیدگان و شیرین‌تر از عسل است‌». این سخنان سفیر پاکستان در چین است که در سال ۲۰۱۹، روابط اسلام‌آباد و پکن را این‌گونه توصیف کرده بود؛ روابطی که تاکنون پاکستان دست‌کم در ظاهر، مشتاقانه در پی حفظ و تحکیم آن است. به نظر می‌رسد ‌افزایش بدهی‌های پاکستان و افتادن در تله بدهی حزب کمونیست چین نیز در ظاهر خلأیی در گرایش اسلام‌‌آباد به پکن به وجود نیاورده است. متقابلا نیز حزب کمونیست چین تا سال ۲۰۲۴ روابط با پاکستان را بالاترین اولویت سیاست خارجی پکن دانسته بود، اما با تغییراتی‌، روابط با پاکستان را در بیانیه امسال خود به‌عنوان یک اولویت در سیاست خارجی‌اش توصیف کرد. این بیانیه در پایان سفر شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، به چین‌ در ابتدای ژوئن امسال منتشر شد. او در این سفر با شی جین‌پینگ، رهبر حزب کمونیست چین و لی چیانگ، نخست‌وزیر چین نیز دیدار داشت و به آنها درباره تعهد پاکستان بر اجرای پروژه کریدور اقتصادی پاکستان و چین موسوم به سیپک تأکید کرد و همچنین از آنها خواست بدهی پاکستان را تمدید قرارداد کنند که با برخورد سرد مقامات پکن مواجه شدند. پروژه کریدور اقتصادی پاکستان و چین بخشی از پروژه کمربند و جاده است و پکن، نقش اسلام‌آباد را در این پروژه بسیار مهم می‌داند. سال گذشته این دو، یک دهه همکاری‌ خود در کریدور اقتصادی پاکستان و چین را جشن گرفتند. به‌نوشته اپک‌تایمز، کارشناسان گزارش داده‌اند این پروژه باعث شده است دوران رونق اقتصادی پاکستان رو‌به افول برود. از یک طرف وام‌های پکن با نرخ بهره درخورتوجهی به اسلام‌آباد داده می‌شود و از طرف دیگر مدیران پاکستانی با سوءمدیریت در این پروژه بر مشکلات می‌افزایند. عمار حبیب خان، اقتصاددان مقیم پاکستان و عضو ارشد شورای آتلانتیک در واشنگتن گفت: «بار مالی ناشی از وام‌های با نرخ بهره بالا از چین باعث شده است ‌پاکستان در تلاش باشد تا از طریق پروژه سیپک اقتصاد خود را فعال کند. با‌این‌حال، بسیاری از زیرساخت‌ها در این پروژه هزینه‌های نسبتا سنگینی دارد، در‌‌حالی‌که وام‌ها به نرخ دلار بوده و شرایطی بالاتر از بازار دارد. به همین دلیل پاکستان مجبور است به این شکل پرداخت بدهی‌هایش به چین ادامه دهد. درنتیجه ما با بحران‌های مالی و برخی مشکلات در بدهی‌ها مواجه هستیم‌». براساس یک بررسی تحقیقاتی، حزب کمونیست چین بالاترین نفوذ را در پاکستان دارد.

اهمیت پاکستان برای چین

در وب‌سایت سیپک درباره اهمیت پاکستان برای چین آمده است که پاکستان پل اصلی ورود چین به جهان اسلام است، در‌عین‌حال، با افزایش نفوذ هند در منطقه مقابله کرده و نقش مهمی را بین چین و کشورهای غربی ایفا می‌کند. از نظر تاریخی، تلاش‌های پاکستان باعث نزدیک‌شدن ایالات‌متحده به چین کمونیست شد. پاکستان در سفر هِنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی وقت ایالات‌متحده به چین در سال ۱۹۷۱ نقش مهمی داشت. بعد از آن، نیکسون، رئیس‌جمهور سابق آمریکا نیز به چین سفر کرد که اولین سفر یک رهبر آمریکایی به چینِ تحت حاکمیت کمونیسم بود. با‌این‌حال، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ‌چین عمدتا نقش صادرکننده کالا را به پاکستان دارد و پاکستان بیشتر در نقش واردکننده است؛ درحالی‌که بزرگ‌ترین کشور هدف صادرات پاکستان، ایالات‌متحده است. علاوه‌بر روابط نظامی، همکاری‌هایی بین اسلام‌‌آباد و پکن در بخش انرژی هسته‌ای نیز جریان دارد. سیپک همچنین افزوده است که پاکستان در مواقع بحرانی به چین کمونیستی کمک کرده است؛ به‌ویژه در کنار کوبا در زمان اعتراضات میدان‌ تیان‌آن‌من در سال ۱۹۸۹ از چین (حزب کمونیست چین) حمایت کرد. دولت بریتانیا در گزارشی در سال ۲۰۱۷ تعداد کشته‌ها در اعتراضات میدان تیان‌آن‌من در سال ۱۹۸۹ را حدود ۱۰ هزار نفر دانست. در این تظاهرات،‌ معترضان خواستار برقراری دموکراسی و آزادی‌بیان در چین بودند. پکن هم از موضع اسلام‌‌آباد درباره بحران کشمیر حمایت می‌کند؛ در‌حالی‌که اسلام‌آباد از موضع پکن در قبال بحران در سین‌کیانگ، تبت و تایوان حمایت می‌کند. در بخش دیگری از این گزارش آمده است که پاکستان برای افزایش نفوذ جهانی به چین کمک می‌کند؛ به‌خصوص اسلام‌‌آباد در گسترش نفوذ پکن در آسیای مرکزی و جنوبی، با پیگیری پروژه کمربند و جاده همکاری کرده است. همچنین اسلام‌‌آباد از افزایش نفوذ پکن در افغانستان در نبود آمریکا حمایت می‌کند.

همکاری‌ نظامی

سازمان اطلاعات نظامی پاکستان که به نام اختصاری آی‌اس‌آی شناخته می‌شود، قدرتمندترین نهاد در پاکستان است که از آن به‌عنوان دولتی در درون یک دولت یاد می‌شود. به‌عبارتی دیگر، آی‌اس‌آی پاکستان علاوه‌بر دکترین نظامی، دکترین سیاست خارجی این کشور را نیز در دست دارد. آی‌اس‌آی پاکستان یک سال بعد از استقلال پاکستان از هند تشکیل شد. از ‌آنجا ‌‌که پاکستان اولین کشوری بود که حزب کمونیست چین را به‌عنوان حکومت چین به رسمیت شناخت، این دو روابط نزدیکی را با یکدیگر برقرار کردند. آی‌اس‌آی در‌ چند دهه گذشته به حمایت و تجهیز گروه‌های تروریستی و افراط‌گرا برای پیشبرد اهداف استراتژیک خود پرداخته است. گروه طالبان یکی از شاخص‌ترین گروه‌های افراط‌گرا و تروریستی است که در مدارس دینی پاکستان آموزش جهادی دیدند و توسط آی‌اس‌آی تجهیز و به افغانستان اعزام ‌شدند. براساس گزارش‌های رسمی، حدود ۳۰ هزار مدرسه دینی در پاکستان زیر نظر آی‌اس‌آی اداره می‌شود. در چند دهه گذشته نیز حزب کمونیست چین روابطی پیدا و پنهان با طالبان داشت. به نظر می‌رسد این روابط با همکاری آی‌اس‌آی برقرار می‌شد. همچنین همکاری نزدیک میان آی‌اس‌آی و ارتش کمونیستی چین را می‌توان در بیانیه ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان مشاهده کرد. او در مراسمی به‌ مناسبت نود‌و‌پنجمین سالگرد ارتش کمونیستی چین در آگوست ۲۰۲۲ بر اهمیت مشارکت نظامی چین و پاکستان تأکید کرد و ارتش پاکستان و ارتش کمونیستی چین را دو برادر در زمینه تأمین سلاح نامید که برای حفظ «منافع جمعی» همکاری می‌کنند. در وب‌سایت سیپک با استناد به گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم آمده‌ که پاکستان بزرگ‌‌ترین خریدار سلاح از چین است؛ به‌طوری‌که حدود ۴۷ درصد صادرات تسلیحات چین به پاکستان می‌رسد. در‌واقع چین بزر‌گ‌‌ترین تأمین‌کننده سلاح پاکستان و سومین شریک تجاری این کشور است.