افزایش «آلاینده تابستانه» در هوای تهران

ایسنا: رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو گفت:‌ در هفته‌های اخیر با افزایش دمای هوا، غلظت آلاینده ازن که به آلاینده تابستانه معروف است، در پایتخت طی ساعات گرم روز در شرایط ناسالم قرار گرفت. با توجه به روند افزایشی دما در فصل جاری، پیش‌بینی می‌شود همچنان با روند فزاینده آلاینده ازن مواجه باشیم. 

مهدی رهنما افزود: ازن (O۳) موجود در لایه استراتوسفر جو به‌عنوان لایه محافظ در برابر تابش اشعه فرابنفش عمل می‌کند و کاهش غلظت ازن در این لایه اثرات زیانباری برای ساکنان کره زمین خواهد داشت. نوع دیگر ازن در لایه تروپوسفر یا سطح زمین وجود دارد که افزایش غلظت آن برای سلامت انسان مضر است؛ چراکه سیستم ایمنی بدن به‌ویژه دستگاه تنفسی را به‌شدت درگیر می‌کند و عملکرد ریه در مقابله با ازن کاهش می‌یابد. بر اساس نتایج یک پژوهش انجام‌شده در اروپا، به ازای ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب افزایش مقدار ازن، ۰.۴ درصد حملات قلبی بیشتر می‌شود و ۰.۳ درصد مرگ روزانه بر اثر این آلاینده جوی افزایش می‌یابد. رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با بیان اینکه آلاینده ازن بر اثر یک عمل فوتوشیمیایی تولید می‌شود، اظهار کرد: ازن یک آلاینده ثانویه است. با افزایش هم‌زمان‌ اکسیدهای نیتروژن (NOx) در سطح زمین و شدت و مدت زمان تابش نور خورشید، فعل و انفعالی شیمیایی رخ می‌دهد و ازن (O۳) تولید می‌شود که خاصیت اکسیدکننده بسیار قوی دارد. وی افزود: میزان غلظت اکسیدهای نیتروژن (NOx) در طول شبانه‌روز متغیر است. روزها معمولا مقادیر اکسیدهای نیتروژن بیشتر است و با نزدیک‌شدن به شب میزان آن کاهش‌ می‌یابد. طبق مطالعات انجام‌شده، معمولا میزان انتشار اکسیدهای نیتروژن از ساعت شش تا ۱۲ به علت فعالیت‌های روزانه و حجم ترافیک افزایش می‌یابد. با توجه به وابستگی تولید ازن به تابش خورشید و افزایش دما، غلظت‌های حداکثر ازن در بعدازظهر رخ می‌دهد. 

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو اضافه کرد: آلاینده ازن به‌طور کلی یک آلاینده تابستانه محسوب می‌شود. بر اساس منابع علمی مختلف، غلظت‌های حداکثر ازن در سطح زمین حدود دو تا سه ساعت دوام دارد. رهنما در زمینه منابع انتشار اکسیدهای نیتروژن اظهار کرد: بیشترین تولیدکننده این آلاینده سیستم حمل‌ونقل عمومی است؛ چراکه احتراق ناقص در موتورهای وسایل نقلیه عمومی و شخصی صورت می‌گیرد و باعث تولید آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید نیتروژن می‌شود. حمل‌ونقل عمومی، نیروگاه‌ها، صنایع و منابع ثابت خانگی در زمینه انتشار ناکس مؤثر هستند. 

۲۰ تا ۳۰ درصد منابع آلاینده هوای شهری، منابع ثابت هستند که از‌جمله آنها می‌توان به موتورخانه‌های ساختمان‌ها اشاره کرد که بسیاری از آنها به‌ صورت ناقص سوخت را مصرف می‌کنند، بنابراین می‌توانند موجب تولید اکسیدهای نیتروژن شوند. وی درباره راهکارهای کاهش آلاینده ازن گفت: اقدامات کنترلی برای کاهش غلظت ازن تروپوسفری عمدتا بر انتشار پیش‌سازهای ازن نظیر اکسیدهای نیتروژن متمرکز است. استفاده از فناوری‌هایی که باعث تولید و انتشار کمتر اکسیدهای نیتروژن می‌شوند، مانند بهره‌گیری از سیستم حمل‌ونقل عمومی مبتنی بر فناوری‌های روز دنیا، استفاده از انرژی‌های پاک نظیر انرژی خورشیدی و تجدید‌نظر در نحوه طراحی ساختمان و ابنیه ثابت با نگاه تمرکزگرایی در تأسیسات تأمین گرمایش و سرمایش می‌تواند باعث کاهش تولید اکسیدهای نیتروژن در بلندمدت شود. رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با بیان اینکه لازم است برنامه‌های کوتاه‌مدت برای کاهش آلاینده ازن داشته باشیم، اظهار کرد: به‌عنوان نمونه اعلام و هشدار به‌موقع به مردم درباره این آلاینده مهم است تا در ساعات افزایش غلظت اکسیدهای نیتروژن و به تبع آن ازن، حضور در فضای باز را کاهش دهند و حداقل از قرارگیری کودکان -‌که آسیب‌پذیرترین قشر در برابر ازن هستند- در خارج از فضای بسته خودداری کنند. رهنما در پایان درباره اطلاق اصطلاح «آلاینده لس‌آنجلسی» به ازن تصریح کرد: این اصطلاح در منابع و اسناد هواشناسی ذکر نشده است و استفاده از آن نمی‌تواند بیانگر نوع آلاینده و اثرات مرتبط با آن باشد. با توجه به منابع علمی بیشترین غلظت ازن در عرض‌های جغرافیایی محدوده ۲۰ تا ۶۰ درجه شمالی است که بیشترین مقدار آن در محدوده قاره اروپا ثبت شده است. البته در غرب قاره آفریقا در محدوده ۵ تا ۳۰ درجه جنوبی نیز مقادیر بالای ازن اندازه‌گیری شده است. لذا بهتر است از اصطلاح آلاینده لس‌آنجلسی به عنوان معرف آلاینده ازن استفاده نشود.

پیش‌تر مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفته بود: فصل بهار امسال در شرایطی به پایان رسید که با وجود بهبود نسبی کیفیت هوای تهران در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، آلاینده ازن به‌عنوان آلاینده‌ای ثانویه، متهم ردیف اول آلودگی هوای پایتخت در ‌خرداد بود. سولماز احدی با استناد به اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای پایتخت افزود: در بهار امسال، تنها یک روز هوای تهران برای همه شهروندان و ۱۰ روز برای گروه‌های حساس ناسالم بود. وی با اعلام اینکه علت آلودگی تمام روزهای آلوده بهار امسال، افزایش آلاینده ازن بود، گفت: کیفیت هوای دو ماه نخست سال جاری، بدون حتی یک روز آلوده در وضعیت مطلوب قرار داشت. احدی از ۳۰ خرداد به‌عنوان آلوده‌ترین روز بهار امسال با شاخص ۱۵۶ نام برد و افزود: علت این موضوع، تداوم موج گرما از چند روز قبل همراه با تجمع و افزایش پیش‌سازهای تولید آلاینده ازن بود. مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به اینکه در بهار سال گذشته کیفیت هوای تهران ۹ روز برای گروه‌های حساس‌ ناسالم بود که به‌‌جز آلاینده ازن، آلاینده‌های ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و کوچک‌تر از ۱۰ میکرون نیز در برخی روزها‌ فراتر از حد مجاز بودند، اظهار کرد: در بهار سال گذشته چهار روز آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و یک روز آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشتند و دو روز هم‌زمان بیش از یک آلاینده در محدوده نامطلوب قرار داشتند. وی با اشاره به اینکه هم‌زمانی وقوع شرایط آلوده برای بیش از یک آلاینده در بهار سال جاری وجود نداشته است، اظهار کرد: در این بازه به‌‌جز آلاینده ازن، سایر آلاینده‌ها از‌جمله آلاینده‌های ذره‌ای در وضعیت مطلوب قرار داشته‌اند که این امر نشان‌دهنده آن است که کیفیت هوا از منظر آلاینده‌های ذره‌ای شامل ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و کوچک‌تر از ۱۰ میکرون در بهار سال جاری مطلوب‌تر از مدت مشابه سال ۱۴۰۲ بوده است.