زاینده‌رود گرفتار سیاسی‌کاری

 عاطفه علیان: سوم دی‌ماه 1393 ساعت 10 صبح دفتر معاون اول رئیس‌جمهور وقت، دهمین جلسه شورای‌ عالی آب با حضور وزرای نیرو و جهاد کشاورزی، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، ناظر مجلس شورای اسلامی، نمایندگان و دیگر اعضا و مدعوین تشکیل شد. جلسه مهمی که در نهایت به مصوبات 9ماده‌ای حوضه آبریز زاینده‌رود انجامید. استان اصفهان با پنج‌میلیون‌و 400 هزار نفر و هفت درصد جمعیت کشور سومین استان پرجمعیت کشور است و شش درصد از تولید ناخالص ملی کشور را دارد. این در حالی است که طبق دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، شرکت مدیریت منابع آب ایران کمتر از سه درصد از منابع کشور در این استان است. مسئله اصلی حوضه آبریز زاینده‌رود، نبود تعادل بین منابع و مصارف است؛ طبق تابلوی منابع و مصارف آب حوضه زاینده‌رود مصوب شورای‌ عالی آب و شورای هماهنگی حوضه زاینده‌رود کل مصارف دو‌میلیون‌و 411 هزار مترمکعب است، در‌صورتی‌که کل منابع یک‌میلیون‌و 492 هزار مترمکعب است. موضوع زاینده‌رود جدید نیست. صحبت از مهم‌ترین رود فلات مرکزی و حوضه زاینده‌رود است که زندگی میلیون‌ها نفر به آن وابسته است. در این چند دهه سیاست‌های کلان دولت درباره آب شفاف‌سازی نشده و بازی‌های کلامی و سیاسی‌کاری سرلوحه این موضوع مهم قرار گرفته است. در دهه‌های اخیر بارگذاری بیشتر از ظرفیت و آورد رودخانه زاینده‌رود و حوضه آبریز جغرافیایی گاوخونی انجام شده اما اولویت‌های توسعه پایدار اجتماعی و زیست‌محیطی و سلامت انسانی جوامع در این توسعه شکننده در نظر گرفته نشده است. اگر زاینده‌رود را به‌عنوان یک پیکره زنده در نظر بگیریم، مرزهای جغرافیایی و سیاسی در این زمینه بی‌معنا می‌شود؛ چراکه طبیعت و مرزهای طبیعی جغرافیایی حرف اول و آخر را می‌زند. واقعیت این است که در دهه‌های اخیر بارگذاری بیشتر از ظرفیت و آورد رودخانه زاینده‌رود و حوضه آبریز جغرافیایی گاوخونی انجام شده است. در دهه ۷۰ و به دلیل بارندگی‌های بسیار خوب و بی‌سابقه در کشور و به‌ویژه در حوضه زاینده‌رود بنای توسعه طولی کشاورزی در این حوضه انجام شد و در این دهه واگذاری اراضی، برای مصارف کشاورزی به‌ویژه در استان اصفهان تا دو برابر افزایش یافت. این سیاست در سال‌های بعد نیز در حوضه زاینده‌رود ادامه یافت که در دولت بهار با غلظت و سرعت بیشتری تداوم پیدا کرد. سیاست‌هایی مانند استانی‌کردن حوضه آبریز زاینده‌رود و مجوزهای بی‌در‌‌و‌پیکر حفر چاه‌ از اشتباهات فاحش دولت‌های گذشته از دهه 70 است.

حل مسئله زاینده‌رود بسیار ساده است. یکی از دلایل اصلی خشکی شاهرگ فلات مرکزی این است که وزارت نیرو بیش از ظرفیت آب‌آوری این رودخانه آب فروخته است؛ حدود پنج برابر آب‌آوری.

مسئله دوم این است که زاینده‌رود دچار لجام‌گسیختگی شده است و طرح‌های غیرفنی آبخیزداری هم همه آبراهه‌ها به زاینده‌رود را مسدود کرده و سیاست‌های نادرست دولت‌های گذشته منجر به تخریب بیشتر در این حوضه آبریز شده است.

در‌حال‌حاضر مصارف حوضه زاینده‌رود منتهی به تالاب گاوخونی بالغ بر ۴۰۰ میلیون مترمکعب بیشتر از آورده و منابع رودخانه است که این میزان کسری آب به اندازه تأمین آب شرب ۱۸‌ماهه اصفهان بزرگ با جمعیت پنج میلیون نفر است.

مطالبه جریان دائمی زاینده‌رود از سراب تا پایاب

اصفهانی‌ها انتظار دارند مطالبه جریان دائمی زاینده‌رود از سراب تا پایاب در امتداد دولت سیزدهم در رأس وزارت نیروی دولت جدید قرار گیرد و مصوبات ۹ماده‌ای (03/10/92)؛ مصوبه‌ای که از سال 1392 تا‌کنون به محاق رفته و به طور مشخص سال‌هاست که برخلاف ماده 1 «شورای هماهنگی زاینده‌رود» تشکیل نشده است! مردم اصفهان در کنار اجرای مصوبات 9ماده‌ای از دولت چهاردهم تقاضا دارند با مشارکت بهره‌برداران، برای تشکیل شورای هماهنگی زاینده‌رود که بر بارگذاری‌نکردن جدید بر این حوضه آبریز دلالت دارد، اهتمام ورزد و مصوبات جلسات سیزدهم (18/01/93) و جلسه بیست‌و‌چهارم (23/01/95) شورای‌ عالی آب و همچنین مصوبات جلسه شورای امنیت ملی کشور (30/06/93) و جلسات سی‌و‌نهم و چهلم شورای‌ عالی آب و جلسات اول تا سوم کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی کشور و جلسات 19گانه شورای هماهنگی زاینده‌رود را اجرائی کند.