حسین (ع) مظهر شجاعت و دلدادگی
در روز عاشورا خیل عظیم دلدادگان حسینی در سراسر کشور به سوگ نشستند
«خُطَّ الَموتُ عَلی وُلدِ آدمَ، مَخَطَّ القَلادَةِ عَلی جِیدِ الفَتاةِ: مرگ، بر گردن فرزند آدم، زیبایی گردنبندی است بر گردن دختر جوان «حسین(ع)». این سخن کاملا معلوم است که برای کدام زبان و کدام ذات است. هیچکس درباره مرگ نمیتواند جز حسین یا کسی که از خون علی باشد، اینطور حرف بزند. معمولا آزادهها که حرف میزنند، میگویند: «مرا مرگ بهتر از این زندگی/ که آزاد باشم کنم بندگی». اما اینجا سخن طوری دیگر است و شهادت طور دیگری دیده میشود: مرگ بر گریبان آدمی، همچون گردنبندی زیبا بر گردن دختری جوان، زینت آدم است». (حسین وارث آدم، علی شریعتی).
شرق: «خُطَّ الَموتُ عَلی وُلدِ آدمَ، مَخَطَّ القَلادَةِ عَلی جِیدِ الفَتاةِ: مرگ، بر گردن فرزند آدم، زیبایی گردنبندی است بر گردن دختر جوان «حسین(ع)». این سخن کاملا معلوم است که برای کدام زبان و کدام ذات است. هیچکس درباره مرگ نمیتواند جز حسین یا کسی که از خون علی باشد، اینطور حرف بزند. معمولا آزادهها که حرف میزنند، میگویند: «مرا مرگ بهتر از این زندگی/ که آزاد باشم کنم بندگی». اما اینجا سخن طوری دیگر است و شهادت طور دیگری دیده میشود: مرگ بر گریبان آدمی، همچون گردنبندی زیبا بر گردن دختری جوان، زینت آدم است». (حسین وارث آدم، علی شریعتی).
قرنها از قیام حسین(ع) گذشته است اما دلباختگان او و خون بهناحق ریختهاش هرسال روز عاشورا گرد هم میآیند و ضمن گرامیداشت واقعه کربلا، با برپایی باشکوه نماز ظهر عاشورا با امام شهیدشان تجدید بیعت میکنند.
دیروز نیز عاشقان و دلدادگان اهل بیت علیهم السلام در دهمین روز ماه محرمالحرام، به یاد آخرین نماز سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله(ع) و یاران باوفایش در کربلا، نماز ظهر عاشورا را به جماعت اقامه کردند. ایسنا گزارش داده است که مساجد، تکایا، حسینیهها، گلزارهای شهدا، آستان امامزادگان و بقاع متبرکه، دیروز میزبان نمازگزارانی بودند که با شور و شعور حسینی، هم عزاداری کردند و هم به اقامه نماز پرداختند تا عشق و ارادت خود را به ساحت حضرت ثارالله و شهدای دشت نینوا نشان دهند.
همچنین خیل عظیم هیئتهای سوگوار و عزاداران امام حسین(ع) پس از شنیدن اذان ظهر از بلندگوهای شهر، بلافاصله دست از عزاداری کشیده و در خیابانها، پیادهروها و در هر مکانی که بودند فریضه واجب نماز را که یکی از ارکان و مؤلفههای نهضت حسینی است، به جا آوردند. از ساعات اولیه صبح دیروز، مردم در سراسر شهرها و روستاهای استان تهران برای قهرمانان حماسه تاریخساز کربلا، عزاداری و سوگواری کرده و اشک ماتم ریختند و در ادامه با حضور خود در صفوف نماز جماعت صحنههایی از دلدادگی و ارادت خود به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام را به نمایش گذاشتند.
در راستای باشکوه برگزارشدن مراسم روز عاشورا، پلیس راهور نیز از پیش تمهیدات ترافیکی برای این روز در نظر گرفته بود. سرهنگ موسویپور به موتورسیکلتسواران توصیه کرده بود که کلاهایمنی داشته باشند و مراقب کودکان و عزاداران حسینی در این شبها باشند و در محلهای مشخص موتورسیکلت خود را پارک کنند؛ همانگونه که برای خودروها در معابر تهران محلهایی برای پارککردن تعیین شده است.
اورژانس تهران هم آمادگی خود را برای این روز اعلام کرده بود. معاون فنی و عملیاتی سازمان اورژانس استان تهران با اشاره به تمهیدات برای خدماترسانی در عاشورای حسینی گفته بود که با توجه به بیشترشدن مراسمهای عزاداری، مرکز پیام اورژانس استان ظرفیت پاسخگویی خود را افزایش داده است.
اتوبوس آمبولانسها، آمبولانسها و موتورلانسها نیز در محل اجتماع عزاداران مانند امامزادهها و هیئتهای بزرگ مستقر بودند.
تعزیه، جلوه دیگری از سوگ
اما علاوهبر عزاداری و برپایی تکایا و دستههای سینهزنی، تعزیه یا شبیهخوانی نیز نوعی نمایش مذهبی و سنّتیِ شیعی است که در ایران رواج دارد و عمدتا درباره کشتهشدن حسینبن علی و یارانش در کربلا اجرا میشود. امسال نیز آیین شبیهخوانی به مناسبت ایام دهه نخست ماه محرم در فرهنگسرای خاوران در تهران برپا شد.
مهدی سعیدی، یکی از تعزیهخوانان کشور در اینباره به ایرنا گفته است: «تعزیه یک تئاتر مذهبی با رعایت قواعد نمایش است و تعزیهخوان باید به موسیقی اصیل سنتی ایرانی آشنا باشد. بهطور قطع اجرای تعزیه اصیل و سنتی بهشکل درست، میتواند روش مناسبی برای عزاداری باشد و بهویژه نسل جدید (کودکان و نوجوانان) را جذب خود میکند.
در کنار مجالس سخنرانی، مداحی و روضهخوانی که اتفاقات تاریخی در آن به نثر و نظم روایت میشود، تعزیه شیوهای است که با استفاده از هنر نمایش، موسیقی و ادبیات غنی و پرمحتوای خود تأثیر شگرفی را بر تماشاگر میگذارد و بهشدت احساسات بیننده را برانگیخته میکند. بنابراین از این منظر از پرمخاطبترین روشهای سوگواری است».
«امیری حسین و نعم الامیر»
اما حسین(ع) را نباید تنها در بزنگاه قتلگاه دید. در مواجهه با حسین(ع) و واقعه عاشورا باید جامعالاطراف بود. بر همین اساس، محمدرضا سنگری در گفتوگو با پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ به این پرسش پاسخ داده است که شعار «امیری حسین و نعم الامیر» ریشه در کدام واقعه کربلا داشته است؟ این نویسنده و پژوهشگر تأکید کرده است: «مبادا امام حسین(ع) را فقط در وجه تراژیک خلاصه کنیم. این خوب است اما کافی نیست. باید ابعاد چهارگانه کربلا را دریابیم. اول نگاه عارفانه، مانند عمان سامانی، نیر تبریزی و… که از این بعد به عاشورا پرداختند. در بعد دوم و حماسی کربلا، منظومه «ظهر دهم» از قیصر امینپور را بهعنوان نمونه داریم.»
او با اشاره به رجزخوانی عمربن جناده، نوجوان ۱۲ساله کربلا، گفت: «عمربن جناده، نوجوان ۱۲سالهای است که در کربلا حضور داشته و رجزخوانی قابلتوجهی کرده است. اولین کسی که این شعار «امیری حسین و نعم الامیر» را سر داده، همین نوجوان بوده است». او ادامه داد: «مورد سوم، بعد تراژیک کربلا است. برخی میگویند آیا برای کودک باید از سوگ گفت؟ جنس این غم متفاوت است. کربلا کلاس تربیت عاطفی است. وقتی برای کودکی که بیرحمانه به شهادت رسید گریه میکنیم، تربیت عاطفی شکل میگیرد. کسی که برای این موضوع اشک میریزد ظلم نمیکند. در کربلا تعداد زیادی کودک و نوجوان حضور دارند و امام حسین(ع) عاشق کودکان و نوجوانان بودند».
سوگ بیپایان
اگرچه برای روز عاشورا سفارش شده که با حضور در جلسات عزای امام حسین در ماتم عزای آن حضرت گریه کنیم، ولی تلاوت هزار مرتبه سوره توحید و قرائت زیارت عاشورا با صد لعن و سلام نیز از اعمال توصیهشده این روز است. ایرنا در گزارشی نوشته مرحوم آیتالله میرزا جواد ملکیتبریزی در کتاب المراقبات سفارشهایی برای ماه محرم و بهویژه روز عاشورا دارد؛ از جمله اینکه مینویسد اگر نتوانستیم در تمام دهه اول محرم اعمال واردشده را انجام دهیم، حداقل در روزهای تاسوعا و عاشورا و در شب یازدهم نان خالی بخوریم و تا عصر عاشورا، مواردی همچون خوردن، آشامیدن و حتی دیدار با برادران دینی را رها کنیم و آن روز را روز گریه و اندوه خود قرار دهیم. این استاد اخلاق همچنین توصیه میکند تا در آخر روز عاشورا زیارت تسلیت بخوانیم و در توسل، پذیرش عزاداری را خواسته و از کوتاهی خود عذر بخواهیم.
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح نوشته است که انسان باید در روز عاشورا مشغول کاری از کارهای دنیا نشود، بلکه در گریه و نوحه و مصیبت باشد و اهل خانه خود را دستور دهد که عزای آن حضرت را به پا دارند و مشغول ماتم و سوگواری باشند، چنانکه در سوگ عزیزترین اولاد و اقوام خود مشغول میشوند و در آن روز بیآنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک ورزند و در پایان روز پس از عصر غذا بخورند گرچه به جرعه آبی باشد.
ناگفته نماند که مرحوم میرزا ملکیتبریزی در کتاب المراقبات نوشته در پایان روز عاشورا سزاوار است یادکردن حال اهل حضرت سیدالشهدا(ع) و دختران و اطفال آن حضرت که در این وقت، در سرزمین کربلا اسیر دشمنان گشته و به حزن و گریه مشغول بودند و مصائبی بر ایشان گذشت که در خاطر هیچ آفریدهای خطور نکند و قلم را تاب نوشتن آن نباشد.
روایاتی از مقتلها
«مقتل» روایت حادثههای خونین است و ماجرای شهادت امام حسین(ع) و یارانش از غمانگیزترین حادثههای خونین تاریخ است که شرح آن در کتابهایی با همین عنوان به دست ما رسیده است. ایسنا به چند مقتل معروف اشاره کرده است.
«مقتل الحسین(ع)» از ابومخنف لوطبن یحیی ازدی با ترجمه حجتالله جودکی، انتشارات خیمه: ابومِخْنَف لوطبن یحیی ازدی غامدی (متوفی ۱۵۷ ق.) یکی از مشهورترین و قدیمیترین گزارشگران واقعه عاشوراست. وی از شیعیان امامی کوفه و تاریخدان و سیرهنویس بوده است.
«لهوف» نوشته علیبن موسیابن طاووس با ترجمه ابوالحسن میرطالبی، انتشارات دلیل ما. «مقتل سیدالشهداء: قمقام زخّار و صمصام بتّار» نوشته فرهاد میرزا قاجار، بازنویسی و تحقیق ابوالفضل هادیمنش، نشر جمال: «قمقام زخّار و صمصام بتّار» به معنی دریای آکنده و شمشیر برنده است، مقتلی فارسی نوشته معتمدالدوله، فرهاد میرزا پسر عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار. این کتاب به تفصیل به شرح احوال امام حسین(ع) اعم از بیان حوادث و وقایع زمان تولد تا شهادت حضرت پرداخته و در سال ۱۳۰۳ قمری نگارش یافته است. «مقتل الکرام» نوشته بهاءالدین قهرمانینژاد شائق، شرکت چاپ و نشر بینالملل و «مقتل الحسین(ع) به روایت شیخ صدوق (قده): امام حسین(ع) و عاشورا از زبان معصومان(ع)» تألیف محمد صحتی سردرودی. این اثر کوششی است در بازآفرینی مقتل الحسین شیخ صدوق با استفاده از آثار و احادیثی که در دیگر منابع آمده است.
