ارتباط تغییر دکترین هسته‌ای روسیه و افزایش تلفات جنگ

از زمان شروع تهاجم روسیه به اوکراین، راستی‌آزمایی آمار واقعی تلفات نظامی چالش‌برانگیز بوده است. با این‌ حال تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهند که آمار وزارت دفاع اوکراین واقعیت امر را به‌درستی منعکس می‌کنند. این آمار حاکی از روند فزاینده تلفات روزانه سربازان روسی در اوکراین است که از میانگین ۱۲۰ کشته در روز به ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر افزایش یافته است. باید توجه داشت که این آمار نشان‌دهنده تلفات است و ربطی به مجروحان ندارد.

افزایش تلفات روسیه و راستی‌آزمایی مستقل

به گزارش وزارت دفاع اوکراین، مجموع تلفات نظامی روسیه؛ اعم از کشته و زخمی؛ تا ۷ جولای به ۵۵۰‌هزارو ۹۹۰ نفر رسیده است. این رقم در ماه‌های اخیر به برآوردهای غربی نزدیک‌تر شده است. برای نمونه آمریکا تلفات روسیه را در دسامبر سال گذشته معادل ۳۱۵ هزار نفر تخمین زد. آمار تلفات اوکراین در آن زمان نزدیک به ۳۴۱ هزار نفر بود. لئو دوچرتی، وزیر سابق نیروهای مسلح بریتانیا، به تحلیل‌هایی اشاره کرد که تلفات روسیه را تا آوریل سال جاری بیش از ۴۵۰ هزار نفر تخمین می‌زدند. این رقم تقریبا مشابه داده‌های اوکراین است که دو ماه قبل منتشر شده است. منابع عمومی مانند آگهی‌های فوت، پست‌های شبکه‌های اجتماعی و پوشش خبری منطقه‌ای در رسانه‌هایی مانند مدیازونا، بی‌بی‌سی‌نیوز و کانال‌های مختلف روسی به‌ طور مداوم به به‌روزرسانی آمار تلفات نظامی روسیه کمک می‌کنند. براساس به‌روزرسانی اخیر، آمار جدید  حدود ۵۸ هزار نفر است.

با توجه به ماهیت متنوع منابع، این احتمال وجود دارد که آمار واقعی بسیار بالاتر باشد. سازمان‌های مستقل مانند مدیازونا و مدوزا برآوردهای جامع‌تری دارند. آنها با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی پرونده‌های وراثت و مقایسه آنها با داده‌های مربوط به آگهی‌های فوت، اداره آمار ملی و اداره ثبت وصیت‌نامه روسیه، برآورد می‌کنند که حدود ۱۲۰ هزار سرباز روسی از آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲ تا پایان ماه ژوئن در سال جاری جان خود را از دست خواهند داد. آنها می‌گویند این آمار محافظه‌کارانه است که نشان می‌دهد آمار واقعی می‌تواند بالای ۱۴۰ هزار نفر باشد. گزارش‌ها حاکی از افزایش درخورتوجه تلفات روسیه در ماه‌های اخیر است، به‌طوری‌که تعداد کشته‌های روزانه تقریبا دو برابر شده و از میانگین سه‌ماهه پایانی سال ۲۰۲۳ که روزانه حدود ۱۲۰ سرباز جان خود را از دست می‌دادند، به ۲۰۰ تا ۲۵۰ کشته در روز رسیده است. کی‌یف و مسکو به‌ طور رسمی آمار کامل تلفات را منتشر نکرده‌اند. 

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در ماه فوریه بدون اشاره به تعداد مجروحان فاش کرد که تقریبا ۳۱ هزار سرباز اوکراینی از زمان آغاز درگیری‌ها جان خود را از دست داده‌اند. در مقابل، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در ماه ژوئن مدعی شد که نسبت تلفات روسیه و اوکراین یک به پنج بوده است اما شواهدی ارائه نداد. ارزیابی‌های مستقل و داده‌های منابع اوکراینی و آمریکایی نشان می‌دهد که تلفات نیروهای روسی بسیار بیشتر از اوکراینی‌ها بوده است.

عملیات جنگی اخیر و حملات راهبردی

عملیات جنگی اخیر بر شدت درگیری‌ها تأکید دارند. نیروهای اوکراینی در ۶ و ۷ جولای به انبار مهمات روسیه در شهرک سرگئیفکا در منطقه ورونژ حمله پهپادی کردند که طبق تصاویر ضبط‌شده در نزدیکی موروزوفکا باعث بلند‌شدن دود و انفجار شد. براساس گزارش‌ها، این انبار محل ذخیره انواع مهمات از‌جمله بمب‌های تهاجمی زمین به زمین، موشک‌های زمین به هوا و مهمات ضد تانک و توپخانه بود. عملیات بعدی در ۶ جولای با حملات دقیق ارتش اوکراین به تجهیزات نظامی روسیه در منطقه دونتسک انجام شد. برای نمونه یک حمله هماهنگ از جانب آژانس اطلاعات دفاعی اوکراین و واحدهای شناسایی هوایی تیپ ۴۵ مستقل توپخانه به یک مرکز تدارکات نظامی روسیه در دبالتسوه انجام گرفت. این مرکز که محل نگهداری تانک و مهمات بود، به شکل درخور‌توجهی آسیب دید و توان لجستیکی و جنگی روسیه را در منطقه مختل کرد.

از این گذشته نیروهای اوکراینی ایستگاه ارتباطی جنگ الکترونیکی ژیتل R-330Zh را در نوو-لوهانسک مورد هدف قرار دادند؛ یکی از مؤلفه‌های کلیدی جنگ الکترونیک روسیه که برای ایجاد اختلال در ارتباطات و سامانه‌های راداری اوکراین طراحی شده است. عملیات ادامه‌دار نیروی هوایی اوکراین از اواخر ژوئن روی یکی از پست‌های فرماندهی روسیه در منطقه بلگورود متمرکز بوده است. این حملات که با استفاده از بمب‌های هدایت‌شونده دقیق ساخت فرانسه و دیگر تسلیحات اهدایی کشورهای غربی انجام گرفته‌اند، توان عملیاتی روسیه را به شکل درخور‌توجهی کاهش داده‌اند. مؤسسه مطالعات جنگ این اقدامات را نشان‌دهنده استفاده مؤثر اوکراین از تسلیحات پیشرفته غربی می‌داند که در صورت ادامه کاهش محدودیت‌های غرب، اثرات بیشتری روی عملیات نظامی روسیه خواهند داشت. نیروهای اوکراینی در ۷ جولای با سرنگونی یک فروند هواپیمای سوخو ۲۵ روسیه در نزدیکی پوکروفسک در منطقه دونتسک به یک پیروزی تاکتیکی دست یافتند. این هواپیما که از طرف واحد پدافند هوایی تیپ مکانیزه مستقل- که به اسم ژنرال مارکو بزروچکو نام‌گذاری شده- سرنگون شد، طوری طراحی شده که در شرایط آب‌و‌هوایی مختلف پوشش زمینی ارائه دهد. این حادثه از ادامه درگیری‌های هوایی در منطقه حکایت دارد.

وزارت امور خارجه روسیه در ۸ جولای از حمله به سواستوپل، بزرگ‌ترین شهر کریمه، با استفاده از موشک‌های تاکتیکی خبر داد که به کشته‌شدن چهار نفر و زخمی‌شدن بیش از ۱۵۰ نفر منجر شد. به گزارش وزارت دفاع روسیه، سامانه‌های پدافندی چهار موشک را ساقط کردند اما موشک پنجم پس از اصابت موشک پدافند از مسیر خود منحرف و در آسمان شهر منفجر شد. مقامات روسیه آمریکا و اوکراین را مقصر این حادثه دانستند و در پاسخ تهدید به تلافی کردند.

موضع هسته‌ای و تنش‌های بین‌‎المللی

در بحبوحه چالش‌های مناقشه اوکراین، مسکو در حال بررسی تغییر دکترین هسته‌ای خود است. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، آستانه پایین‌تری برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در نظر دارد و می‌گوید که اگر روسیه حاکمیت و تمامیت ارضی خود را در معرض خطر ببیند، ممکن است از تسلیحات هسته‌ای خود استفاده کند. ریابکوف ضمن اشاره به لزوم بازنگری در دکترین هسته‌ای برای رسیدگی به تنش‌های احتمالی، اثربخشی بازدارندگی هسته‌ای سنتی را در مناقشه فعلی زیر سؤال برد. با این‌ حال موضع پوتین درباره استفاده از سلاح‌های هسته‌ای ضد‌و‌نقیض بوده است. او پیش‌تر گفته بود که استفاده از تسلیحات هسته‌ای برای دستیابی به اهداف روسیه ضرورت ندارد اما رزمایش‌های هسته‌ای اخیر این کشور با بلاروس در جنوب روسیه از آمادگی این کشور برای استفاده از توان هسته‌ای خود حکایت دارد. از این گذشته، پوتین در مجمع بین‌المللی اقتصاد در سنت‌پترزبورگ به تغییرات احتمالی در دکترین هسته‌ای روسیه اشاره کرد و افزود که می‌توان دکترین هسته‌ای را به فراخورِ تحولات جهانی تغییر داد. دیمیتری ترنین، عضو شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه، ضمن حمایت از این دیدگاه گفت که ممکن است روسیه در صورت تهدید منافع ملی خود به‌ طور پیشگیرانه از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند. هدف این است که تبعات درگیری با روسیه گریبانِ کشورهای غربی را بگیرد. در مقابل، داریل کیمبال، مدیر اجرائی انجمن کنترل تسلیحات -سازمان غیرانتفاعی مستقر در آمریکا که در راستای ترویج سیاست‌های کنترل تسلیحات در سراسر جهان فعالیت می‌کند- بر ضرورت گفت‌و‌گو بین روسیه و آمریکا با هدف کاهش مخاطرات هسته‌ای و احیای تدابیر کنترل تسلیحات تأکید کرد. کیمبال درباره خطرات ناشی از محاسبات هسته‌ای اشتباه هشدار داد و از کشورها خواست از تهدید به واکنش هسته‌ای متقابل یا مشارکت در رزمایش‌های هسته‌ای تحریک‌آمیز که به تشدید تنش‌ها دامن می‌زند، خودداری کنند. استفاده احتمالی روسیه از تسلیحات هسته‌ای همچنان بر جنگ اوکراین سایه افکنده و رفتار متعادل آمریکا و متحدان غربی آن را در حمایت نظامی از اوکراین تحت تأثیر می‌گذارد؛ حمایتی که با تمرکز روی جلوگیری از تشدید درگیری‌ها ارائه می‌شود.