نگاه ظریفانه به کابینه چهاردهم

‌حضور چهارشنبه‌شب محمدجواد ظریف به‌عنوان رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم در برنامه زنده تلویزیونی و برای تبیین مکانیسم انتخاب اعضای این شورا (شورای راهبری دولت چهاردهم) و ارتباط آن با کارگروه‌های پیشنهاد وزیر و نحوه انتخاب اعضای کابینه جدید، سرفصل تازه‌ای از حملات، توهین‌ها و تخریب‌ها را به او و حتی مسعود پزشکیان به دنبال داشت. شاید آن‌گونه که برخی معتقدند، ظریف نتوانست فرایند جدید و ابداعی دکتر پزشکیان برای تشکیل کابینه دولت چهاردهم را به‌خوبی تشریح کند -خاصه در مقام قیاس با آن سخنرانی توفانی هشت‌دقیقه‌ای در حوزه سیاست خارجی-، اما مجموعه مواضع رئیس شورای راهبردی دولت چهاردهم در ۳۰ دقیقه حضور تلویزیونی‌اش، مؤید یک نگاه درست، عقلانی، جامع و در‌عین‌حال کارشناسی‌شده است که می‌تواند برای اولین‌بار وعده‌های رئیس‌جمهور منتخب را در جهت استفاده از اقوام، اقلیت‌ها، جوانان و زنان در کابینه تحقق بخشد.

با‌این‌حال صرف حضور ظریف در صداوسیما و نیز مانور او روی چند کلیدواژه، عملا به بستری برای موج‌سواری سیاسی و رسانه‌ای علیه او بدل شده است؛ هرچند که این موج‌سواری‌ها برای کسی چون ظریف تازگی ندارد و به انتقادات، توهین‌ها و تخریب‌ها علیه خودش عادت کرده است. با‌این‌حال، دور جدید حملات به او آنچنان جدی شد که حتی حسین شریعتمداری باور دارد که «نه پزشکیان بلکه، ظریف، رئیس‌جمهور ایران است» و در این‌باره چنین نوشت: «اصلی‌ترین سخن در این وجیزه پرسشی است که از رئیس‌جمهور محترم منتخب در میان است و آن پرسش این است؛ آقای پزشکیان! آیا ریاست‌جمهوری را به آقای ظریف اجاره داده‌اید؟! پاسخ به‌یقین منفی است، ولی اگر خدای نخواسته مثبت باشد، باید خاضعانه به جناب پزشکیان گفت که آقای ظریف مستأجر خوبی نیست؛ ریاست‌جمهوری را از ایشان پس بگیرید!».

لذا فارغ از آنچه رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم در تلویزیون مطرح کرد، به نظر می‌رسد که اصل حضور ظریف در صداوسیما هم محل مناقشه جدی طیف رادیکال و کیهان نیز هست و به اعتقاد آنها اساسا باید از حضور ظریف در تلویزیون جلوگیری می‌شد. در همین‌باره و به‌گفته حسین شریعتمداری، «دعوت از آقای ظریف یک اقدام نامتعارف است و فاقد توجیه منطقی و قانونی است. کاش صداوسیما از جناب پزشکیان برای حضور در سیما دعوت می‌کرد». بنا به روایت کیهان، وی (شریعتمداری) گفته‌هایش را چنین ادامه داد که «آقای ظریف مسئولیت رسمی ندارند و جایگاه کنونیِ ایشان یک جایگاه درون‌حزبی است و از‌این‌روی دعوت از آقای ظریف نمی‌تواند توجیه قابل‌قبولی داشته باشد». به اعتقاد مدیرمسئول کیهان: «جناب ظریف قبل‌ از حضور یک‌طرفه در تلویزیون باید به چند سؤال درباره عملکرد خود توضیح بدهند و کاش برادر عزیزمان جناب آقای جبلی قبل‌ از دعوت از آقای ظریف برای حضور یک‌طرفه، از برخی کارشناسان برای پرسش چند سؤال راهبردی از ایشان هم دعوت به عمل می‌آوردند». با‌این‌حال بسیاری در پاسخ به انتقادات شریعتمداری، «دعوت از ظریف در صداوسیما را سیاست منطقی با هدف حمایت از رئیس‌جمهوری منتخب و دولت او به‌عنوان نماد وحدت ملی قلمداد می‌کنند».

جنجال بر سر اهل سنت

جدای از صرف حضور محمدجواد ظریف در صداوسیما که داد رادیکال‌ها را درآورده است، اشاره رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم بر حضور اهل سنت در دولت آتی هم سبب شد تا مخالفان با دوقطبی‌سازی عقیدتی، عملا ظریف را ضد‌انقلاب و ضد‌قانون اساسی معرفی کنید. همچنان که باز هم شریعتمداری در نقد گفته‌های رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم عنوان داشت: «آقای ظریف درباره معیار‌ها و ملاک‌های موردنظر برای گزینش اعضای کابینه می‌گوید که از مذاهب و ادیان رسمی باشید امتیاز می‌گیرید، شیعه باشید امتیاز نمی‌گیرید! باید از آقای ظریف پرسید که از کِی تا‌به‌حال شیعه‌بودن در جمهوری اسلامی خصوصیت و به‌اصطلاح، امتیاز منفی تلقی می‌شود؟!».

البته از‌این‌دست انتقادات علیه ظریف کم نبود و کار به جایی رسید که خود او در واکنش به توییت انتقادی یک کاربر درباره سخنانش در تلویزیون در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «سلام بر شما. با آرزوی قبولی عزاداری‌های همه عاشقان سرور آزادگان؛ آنچه در سیما عرض شد کوشش دولت چهاردهم برای حضور گسترده‌تر بانوان و اقوام و مذاهب در دولت بود. اشاره بنده هم به دو خانه از جدول سنجه‌های ارزیابی نامزدها بود. امیدوارم با حسن ظن با یکدیگر همدلی کنیم و از صحبت‌های یکدیگر برداشت‌های ناصواب نداشته باشیم».

محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی هم با انتشار یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس و در واکنش به انتقادات علیه ظریف پیرامون به‌کارگیری اهل سنت در کابینه چهاردهم دست به قلم شد و نوشت: «به خدا سوگند! اگر مسندی برای من آماده شود و بر آن بنشینم برای پیروان تورات به توراتشان فتوا دهم و برای پیروان انجیل به انجیلشان و برای اهل قرآن به قرآنشان...؛ این منش علی علیه‌السلام است...؛ شنیدن صدای اقلیت‌ها و توجه به حقوق شهروندی آنها سیره امیرالمومنین علی است».

احمد زیدآبادی هم طی یادداشتی تلگرامی با عنوان «فرقه‌گرایی ویرانگر» و در پاسخ به دوگانه‌سازی سنی‌–‌شیعی، پس از گفته‌های ظریف، موضوع را چنین تحلیل کرد: «برخی از فرقه‌گرایان متعصب و ضدملی، سخن محمدجواد ظریف در‌مورد لزوم مشارکت هم‌وطنان سنی‌مذهب در اداره کشور را پیراهن خلیفه کرده و تبلیغات زهرآگین و وحدت‌شکنی را در رسانه‌ها آغاز کرده‌اند! اینان پس ادعای حمایت‌شان از مردم فلسطین و غزه قاعدتا باید از روی ریا باشد!». این روزنامه‌نگار، ارزیابی خود را با طرح سؤالاتی، این‌گونه ادامه داد: «مگر جز این است که ساکنان غزه عموما سنی هستند؟ آیا اگر آنان به‌فرض به‌جای غزه، در ایران زندگی می‌کردند و شهروند و تابع ایران می‌بودند، باید از حقوق سیاسی‌شان محروم می‌شدند؟ و اگر فردی از لزوم حق مشارکت آنان در اداره امور کشور حرف می‌زد، علیه مذهب رسمی کشور سخن گفته بود؟».

زیدآبادی چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «متأسفانه این جماعت هیچ فهمی از اقتضائات زندگی در ملت-دولت ندارند و با فرقه‌گرایی افراطی خو گرفته‌اند! اگر با منطق اینان، در کشورهایی که اکثریت مردم آنان سنی و یا غیرمسلمان هستند، شیعیان و یا مسلمانان از حقوق سیاسی و شهروندی خود محروم شوند، از نظر آنها امری مباح و پذیرفته‌شده است؟ آیا اگر یک دولتمرد مثلا در مصر از ضرورت مشارکت جمعیت شیعه و اعمال «تبعیض مثبت» نسبت به آنان سخن بگوید، علیه مذهب رسمی آن کشور قیام کرده است؟ این افراد با این داعیه‌های قشری و سخیف، عملا نقض حقوق شیعیان در کشورهای سنی و نقض حقوق مسلمانان در کشورهای غیرمسلمان را توجیه می‌کنند! تعصب فرقه‌ای آنها هم به حدی است که وقتی برخی روشنفکران و علماء ایرانی نسبت به آواره‌شدن فلسطینی‌ها و اشغال سرزمین آنان توسط اسرائیل در دهه 1340 معترض شده بودند، برخی از پدران اعتقادی این جماعت گفته بودند؛ چرا ما باید مدافع حق سنی‌ها شویم؟».

اعلام لیست اعضای شورای راهبری انتخاب کابینه

البته حضور محمدجواد ظریف در صداوسیما و گفته‌های او برای نحوه تعیین کابینه بخشی از فعالیت‌های رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم بود. چراکه ظریف دیروز جمعه و در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس با اعلام لیست اعضای شورای راهبری انتخاب کابینه نوشت: «سلام بر هم‌میهنان گرامی. از اینکه برای اطمینان از شفافیت، فراگیری و سلامت روند پیشنهاد اعضای هیئت دولت چهاردهم با ما همراهید بسیار سپاسگزارم». وی در ادامه مطلب خود آورده است: «روندی که به ابتکار دکتر پزشکیان عزیز آغاز شده، می‌تواند با پایش و راهنمایی مردم هوشیار ایران، تجربه نو و موفقی را در مردم‌سالاری ما رقم بزند».

ظریف با اشاره به آخرین رویدادها و نکته‌ها در نخستین بند از نوشته‌اش فهرست اسامی اعضای شورای راهبری را براساس حروف الفبا اعلام کرد که شامل، «محمدجواد آذری‌جهرمی، نورالدین آهی، رحمت‌الله بیگدلی، علی تاجرنیا، احمد ترک‌نژاد، سمیه توحیدلو، محمدرضا جلایی‌پور، محسن حاجی‌میرزایی، الیاس حضرتی، هادی خانیکی، علی ربیعی، محسن رنانی، محمد رهبری، فیاض زاهد، علی شکوری‌راد، ابراهیم شیخ، سیدرضا صالحی‌امیری، محمد صدوقی، علی طیب‌نیا، محمدجواد ظریف، امین عارف‌نیا، علی عبدالعلی‌زاده، حسین عبده‌تبریزی، عباس عبدی، رئوف قادری، محمد قائم‌پناه، محمد کبیری، حسین مرعشی، شهیندخت مولاوردی، مصطفی مولوی و فاطمه مهاجرانی است».

ظریف در ادامه چنین نوشت: «اعضای کمیته‌ها تقریبا نهایی شده و کار خود را شروع کرده‌اند و به‌زودی برای شنیدن چارچوب‌های موردنظر رئیس‌جمهور منتخب با ایشان دیدار خواهند داشت. تعداد قابل توجهی از نخبگان از سوی نهادهای جامعه مدنی، احزاب و شخصیت‌ها برای مسئولیت در هیئت دولت چهاردهم نامزد شده‌ و مشخصات و برنامه آنها برای رسیدگی به کمیته‌ها ارسال شده است. تدابیر گوناگونی برای پیشگیری از پنهان‌کاری، تبانی و تعارض منافع در روند بررسی و پیشنهاد نامزدها اندیشیده شده است که پیش‌تر به آگاهی‌تان رسانده‌ایم».

رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم در ادامه نوشته خود تأکید داشت: «تاکنون هیچ فردی برای نامزدی هیچ مسئولیتی از سوی کمیته‌ها و یا شورای راهبری پیشنهاد نشده و گمانه‌زنی‌ها از جنس خبرسازی است. تصمیم‌نهایی برای معرفی وزرا به مجلس شورای اسلامی منحصرا در اختیار رئیس‌جمهور منتخب است. سازوکار فوق با دستور دکتر پزشکیان و به‌منظور استفاده از ظرفیت کارشناسان مختلف برای مشورت به ایشان ایجاد شده است. در اجرای وعده دکتر پزشکیان در مبارزات انتخاباتی، می‌کوشیم در فهرست پیشنهادی به ایشان از ظرفیت‌های بی‌نظیر همه اقشار و گروه‌های ایرانی بهره گیریم و به اقشاری که در دولت‌های گذشته کمتر امکان مشارکت در مدیریت کلان کشور یافتند فرصت تازه‌ای ارائه کنیم».

ادامه نوشته ظریف به انتقادات و حملات به وی پس از حضور چهارشنبه‌شب در صداوسیما و طرح موضوع حضور اهل سنت در کابینه پزشکیان اختصاص پیدا کرد و با پیش‌کشیدن کلیدواژه «تبعیض مثبت»، آن را یک روش شناخته‌شده جهانی برای کاستن از نابرابری‌ها دانست که به‌معنی رهاکردن ارزش‌های جامعه ایران نیست. ضمن آنکه ظریف تصریح کرد: «دولت وحدت ملی به‌معنی دولت ائتلافی نیست».

در تبیین بیشتر این موضوع، رئیس شورای راهبردی دولت چهاردهم، مشخصا سنجه‌های وتویی در بررسی نامزدها را مطرح کرد که مشتمل بر اعتقاد به قانون اساسی و اسناد بالادستی، اشتهار به پاکدستی، صداقت، شجاعت و عقلانیت، نگرش ملی به دور از گرایش‌های قومی، مذهبی، جناحی و منطقه‌ای و همراهی و وفاداری به گفتمان و رویکرد رئیس‌جمهور است که از منظر ظریف، «نشانگر گرایش ما در پیشنهاد اعضای دولت چهاردهم است».

با چنین خوانشی، رئیس شورای راهبردی دولت چهاردهم صریحا «تلاش‌های نابخردانه گروهی اندک برای وحدت‌شکنی، هراس‌افکنی و نگران‌سازی جامعه متدین ایرانی از عرایض روشن اینجانب در سیما را به‌غایت مغرضانه، ضداخلاقی، ضداسلامی و ضدمکتب امیرالمؤمنین حضرت علی و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیهما السلام معرفی کرد» و با ابراز تأسف از این دست اظهارنظرها، نوشت: «تمام این انتقادات خارج از چارچوب بحث برسازی شده است».

ظریف در ادامه سراغی هم از برجام گرفت و به‌گفته او: «عقده‌گشایی‌های ۲۴ ساعت گذشته دور از انتظار نبود. همان‌گونه که ۱۰ سال علیه تعامل عزتمندانه با جهان در برجام به هر دروغ و ناسزایی متوسل شدند ولی اکنون خود به ارزش برجام اعتراف می‌کنند، ابتکار دکتر پزشکیان برای شفافیت به‌جای تعیین دولت در دخمه‌ها و تاریک‌خانه‌ها نیز برخی را به وحشت انداخته ولی دیر یا زود ارزش این حرکت شجاعانه و مصلحانه رئیس‌جمهور منتخب مردمی را خواهند فهمید». رئیس شورای راهبردی دولت چهاردهم، نوشته خود را با طرح این سؤال کلیدی به پایان می‌رساند: «آیا جنجال‌های ۱۰ سال گذشته در بستن دهان ما و یا مشغول‌کردن مردم به موضوعات ساختگی موفق بوده که هنوز بدان ادامه می‌دهند؟».