خداحافظ رفیق

بی‌تردید نام سعید راد با برخی از بهترین و ماندگارترین فیلم‌های سینمای ایران گره خورده است. بازیگری که در ساعات ابتدایی اولین روز مرداد‌ماه، در 79‌سالگی از دستش دادیم. شمایل سعید راد پیش از انقلاب منحصربه‌فرد بود. بازیگری با فیزیک و چهره‌ای خاص که با نخستین قدم‌هایش در سینما خیلی زود مورد توجه مخاطبان و اهالی سینما قرار گرفت. او پیش از بازی مقابل دوربین امیر نادری، در نقشی کوتاه در فیلم محمد زرین‌دست، «فاتحین صحرا» ایفای نقش کرد. «خداحافظ رفیق» فیلمی است که او را رسما به سینما معرفی کرد و یکی از مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران ساخته شد. اولین فیلم امیر نادری با اولین نقش‌آفرینی حرفه‌ای سعید راد موجی از تحسین منتقدان سینمایی را متوجه «خداحافظ رفیق» کرد و می‌توان گفت سعید راد از جمله بازیگرانی است که حضورش در نقش یک ضدقهرمان تا این حد دیده شد و مورد توجه قرار گرفت. سعید راد بارها در گفت‌وگوهایش از حضور در نقش‌هایی که او را به عنوان یک ضد قهرمان به مخاطب یادآوری کرده احساس خوبی داشت. نقش‌هایی که به زعم او فیزیک و بازی بازیگر برای ایفای نقش‌هایی این‌چنینی مهم و تأثیرگذار است. او هرگز از تجربه نقش‌هایی از این جنس غافل نشد.

بین همکاری دوباره سعید راد و امیر نادری دو سال فاصله افتاد. راد در این مدت به پیشنهاد بسیاری از کارگردان‌های مطرح سینمای ایران پاسخ مثبت داد و مقابل دوربینشان حاضر شد. فریدون گله نقش اصلی «کافر» را به سعید راد سپرد و یکی از بهترین نقش‌آفرینی‌های او را در این فیلم شاهد هستیم. «صبح روز چهارم» کامران شیردل، با نقش‌آفرینی سعید راد دوست‌داشتنی‌تر است. یکی از فیلم‌های مهم کارنامه ناصر تقوایی که با دیگر آثار او فاصله معناداری دارد «‌صادق کرده» با بازی زیبا، ظریف و چشمگیر سعید راد در خاطره‌ها ماندگار شده است. «خروس» به کارگردانی شاپور قریب یکی دیگر از فیلم‌های مهم کارنامه راد است.

اما علی خوش‌دستِ «تنگنا» بار دیگر نادری و راد را کنار هم قرار داد. به زعم بسیاری از منتقدان و سینمایی‌نویسان، علی خوش‌دست یکی از عجیب‌ترین و کامل‌ترین نقش‌هایی است که در سینمای ایران خلق شده است. اعتماد دوباره امیر نادری به سعید راد باعث شد تا این فیلم یکی از بهترین آثار تاریخ سینمای ایران شود و سعید راد جایزه سپاس بهترین نقش اول مرد را به خانه ببرد. بی‌تردید بازی در این نقش و دریافت جایزه سپاس مسیر حرفه‌ای راد را به سمت‌و‌سوی دیگری برد. او در دوره‌ای انتخاب نخست بسیاری از کارگردان‌های مطرح سینمای ایران بود. او در سال 1356 با مسعود کیمیایی در«سفر سنگ» هم‌مسیر شد. فیلم مهم کارنامه کیمیایی و البته سعید راد که جنبه سیاسی این فیلم در آن دوران مخالفان و موافقان زیادی داشت. سعید راد در سال 1357 بار دیگر در «ساخت ایران» مقابل دوربین امیر نادری حاضر شد. بی‌شک بازی مقابل دوربین نادری برای سعید راد مفهوم دیگری داشت و البته نادری هم ثابت کرد که سعید راد بازیگر محبوب اوست و همکاری‌های این دو تا همیشه از آثار مهم تاریخ سینمای ایران خواهد بود.

سعید راد برای دومین‌بار در «خط قرمز» با مسعود کیمیایی همکاری کرد. او این‌بار در شمایل یک مأمور امنیتی حاضر شد و نقش عجیبی را ایفا کرد. سعید راد بارها درباره حضورش در این فیلم متذکر شده که در مورد ایفای این نقش مدعی است و یکی از دشوارترین نقش‌هایی است که به او سپرده شد. این فیلم براساس نوشته «شب سمور» بهرام بیضایی، توسط مسعود کیمیایی ساخته شد و برداشت هر یک از آنها از شخصیت‌های داستان متفاوت است و به همین دلیل «خط قرمز» فیلم مهمی است که البته بعد از ساخت تا سال‌ها توقیف بود و بسیار دیرهنگام دیده شد.

«برزخی‌ها» به کارگردانی ایرج قادری و «عقاب‌ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان که همچنان عنوان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران با این فیلم گره خورده است، از بهترین نقش‌آفرینی‌های سعید راد در سینماست. او بعد از ایفای نقش در «عقاب‌ها» به نوعی ممنوع‌الکار شد و سال‌ها از سینما فاصله گرفت. پیشنهاد بازی در «زنگی و رومی» ناصر تقوایی او را راهی ایران کرد. فیلمی که متأسفانه هیچ‌وقت ساخته نشد. درنهایت احمد‌رضا درویش با «دوئل» باعث شد بار دیگر علاقه‌مندان سینما سعید راد را در سینما ببینند. فیلمی که برای نخستین‌بار سعید راد با صدای خودش ایفای نقش کرد و این‌بار از دوبله صدای او خبری نبود. او پس از انقلاب با فیلم «گیرنده» به کارگردانی مهرداد غفارزاده دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد را دریافت کرد و در فیلم «چ» ابراهیم حاتمی‌کیا نقش تیمسار فلاحی را ایفا کرد.

او طی سال‌های اخیر کم‌کار شد و بیماری او یکی از دلایل کم‌رنگ‌شدنش در سینما بود. مراسم بدرقه پیکر سعید راد چهارشنبه ۳ مرداد‌ماه ساعت ۹:۳۰ صبح از ساختمان شماره ۲ خانه سینما (خیابان وصال جنوبی، نبش کوچه شفیعی) به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا‌ (س) انجام می‌شود.