جاودانه‌شدن در صدسالگی

سمانه رستمی - هنرمند و پژوهشگر

در زندگی‌ام به دو چیز می‌بالم: 1-سرم را در برابر دولتمردان، ثروتمندان، دلالان هنر و گالری‌دارها فرود نیاوردم. 2-توانستم دو برگ نو به تاریخ هنر جهان بیفزایم: خراش انگشت بر روی خاک. ساختن مجسمه‌هایی که تماشاچی در شکل‌دادن  به آن شرکت می‌کند.

رم – 9 مارس 2017- محسن وزیری‌مقدم

این جملات بر روی کاغذی ساده، از آخرین نامه‌های او برای تنهایی خودش است. یا شاید چون تمام عمر ناملایمتی را خوب می‌شناخت، می‌دانست هرکس نباشد عزیزتر می‌شود! پس این چند خط را برای امروز ما نوشت که حسرت بر دل دوستدارانش بگذارد ‌ یا برای برخی دیگر که از سر حسادتی قدیمی، می‌خواهند نامش را حذف کنند، یادآوری کند کینه‌توزی را کنار بگذارند. به هر حال چه او را بستاییم و چه مغرضانه نخواهیم، «محسن وزیری‌مقدم» یکی از مهم‌ترین هنرمندان تاریخ هنر ایران است. او که در 14سالگی جادوی طراحی را تجربه کرد و در 16سالگی اولین تابلوی رنگ و روغنش را کشید و زندگی هنری را این‌گونه آغاز کرد و تا آخرین روزهای عمرش (در 94سالگی) قلم‌مو و رنگ و ساختن و پرداختن، پیوند عمیق او با هنر، دلیلی برای ادامه حیات او بود. کسی که لحظه‌‌ای دست از کار نکشید و حتی شرح زندگی 94ساله‌اش را در کتاب «یادمانده‌ها» در واپسین روزهای زندگی، زمانی که پزشکان هشدار داده بودند در حال از دست دادن بینایی است، در دو ماه به قلم تحریر درآورد. حالا نوشتن این جملات برایم غم‌انگیز است؛ در وصف استادی بنویسم که از سال 1329 معلمی را آغاز کرده و از سال 1348 تا 1355 ریاست دانشکده هنرهای زیبا را بر عهده داشته و کتاب شیوه طراحی 1 و 2 او، برای هنرجویان رشته گرافیک به چاپ بیستم رسیده، اما بسیاری از هنرمندان هم‌نسل من و بعد از من، شاید اولین بار است نام او را می‌شنوند و تا به حال کارهای او را ندیده‌ و درباره‌اش نشنیده‌اند!

سه سال پیش که به همت پسرش «هامون» نمایشگاهی با عنوان «پروژه‌های تحقق‌نیافته» از آثار وزیری‌مقدم در مرکز هنری آرگو برگزار شد، سلسله استوری‌هایی را در اینستاگرام درخصوص زندگی و آثار او منتشر کردم و بازخوردی که گرفتم باعث تأسفم شد! همان‌طور که گفتم‌ عده‌ای اصلا او را نمی‌شناختند و چند نفر همچنان بعد از آن همه یادداشت‌های من پرسیده بودند آیا موزه مقدم در میدان حسن‌آباد مربوط به ایشان است؟!‌‌

به هر جهت، اگر از بی‌معرفتی شاگردان و غرض‌ورزی‌ها و ناملایمتی و ناآگاهی این روزگار تلخ بگذریم؛ جمعه‌ 29 تیر‌ماه، گالری‌های تهران میزبان آثار «محسن وزیری‌مقدم» شد تا به یاد صدمین سالروز تولد «نقاش و مجسمه‌ساز برجسته ایرانی» فرصتی باشد تا از یک عمر زندگی هنری و تأثیرگذاری او تجلیل شود. این رویداد بزرگ به همت «بنیاد محسن وزیری‌مقدم» به صورت هم‌زمان در ۱۱ گالری در تهران (به مدت سه هفته) با عنوان «مروری بر زندگی و آثار محسن وزیری‌مقدم» و از چهارم مردادماه در 11 گالری به ترتیب در‌ کاشان، اصفهان، مشهد، شیراز، کرمان، بندرانزلی، بجنورد، رشت، تبریز و سنندج (تا آبان‌ماه) برپا خواهد بود. این رویداد بی‌سابقه در کشور، به پاس هفت دهه فعالیت حرفه‌ای هنرمندی است که تا آخرین روزهای حیات‌ توانست کارهای متفاوت و ماندگاری خلق کند. آثار «وزیری‌مقدم» ترکیبی از سنت و مدرنیته است و باید سیر زندگی هنری او را به صورت دوره‌ای دید و به حافظه تاریخ هنر سپرد. این رویداد بزرگ فرصتی است تا این دوره‌ها را در این 22 گالری به تماشا بنشینیم. آثاری که در ابتدا با بهره‌گیری از عناصر فرهنگی و هنری ایران باستان آغاز شد و سپس در دوره‌های بعد، سبک‌های جدیدی را به وجود آورد که هم‌زمان نوآورانه و ریشه‌دار در فرهنگ ایرانی بود. نقاشی‌ها و مجسمه‌های او اغلب دارای فرم‌های انتزاعی و هندسی هستند و با رنگ‌های زنده و پرجنب‌وجوش ترکیب شده‌اند. از دیگر ویژگی‌های بارز آثار وزیری‌مقدم، توانایی‌ او در ترکیب و تلفیق و استفاده از مواد گوناگون و تکنیک‌های متنوع است که نه‌تنها به شکل‌گیری و توسعه هنر مدرن ایرانی کمک بسیاری کرده، بلکه زمینه‌ساز تحولات اساسی در هنر ایران شده است. این ویژگی‌ها، علاوه بر اینکه آثار او را از دیگران متمایز می‌کند، بلکه باعث می‌شود حتی بعد از گذشت بیش از 50 سال، همچنان به‌روز و مدرن به نظر برسند و همین تفاوت باعث شده‌ تنها نقاش ایرانی باشد که موزه هنرهای مدرن نیویورک (MOMA) اثر او را بدون واسطه خریداری کند. گرچه در این میان باید یک سؤال اساسی از متصدیان و مدیران منصوب‌شده در دایره فرهنگ و هنر بپرسیم؛ آیا وظیفه موزه‌ هنرهای معاصر کشورمان نبود برای یک بار هم که شده نمایشگاهی درخور چنین هنرمند برجسته‌ای در طول عمر دراز او یا پس از درگذشتش برگزار کند؟ البته معلوم است باید از این سؤال هم بگذریم... در نهایت، آنها که باید بدانند، می‌دانند! «محسن وزیری‌مقدم» با تدریس و آموزش، نقش مهمی در پرورش و هدایت نسل‌های مختلف هنرمندان ایرانی ایفا کرد. بسیاری از هنرمندان برجسته معاصر‌ 

به نوعی تحت تأثیر آموزه‌ها و دیدگاه‌های او قرار گرفته‌اند. آثار او در طول سالیان مختلف، در نمایشگاه‌های بین‌المللی به نمایش درآمده و مورد تحسین قرار گرفته و این امر باعث شناخته‌شدن بیشتر هنر معاصر ایران در سطح جهان و ارتقای جایگاه آن شده است.

رویداد «صدسالگی محسن وزیری‌مقدم»‌ بی‌تردید یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی هنری سالیان اخیر است و برپایی هم‌زمان در گالری‌های تهران و شهرهای دیگر ایران، نه‌تنها یادآور جایگاه ویژه او در هنر معاصر ایران است، بلکه به شناخت بیشتر هنر او در سطح ملی کمک می‌کند تا با آثار و اندیشه‌های این هنرمند بزرگ ایرانی بیشتر آشنا شوند.

هنرمند بودن چرتکه انداختن نیست/ برای آنها که شکیبایی را آموخته‌اند‌/ آسوده و آرامند گویی ابدیت را در برابر خود دارند.