فساد و شفافیت سیاسی

امید جهانشاهی: نقش رسانه‌ها در مبارزه با فساد از آن دست موضوع‌هایی است که به دلیل اهمیت آن بسیار مورد توجه است اما معمولا همراه با تعارف و به گونه‌ای بی‌دردسر و شعاری به آن پرداخته می‌شود و معمولا سطح بحث درباره این موضوع را به نقش روزنامه‌نگار و حداکثر میزان حمایت از او تقلیل می‌دهند. این در حالی است که مهم‌ترین موانع مبارزه رسانه‌ها با فساد ریشه در عوامل سیاسی دارند. در ابتدای انقلاب، به دلیل تهدیدهایی که برای نظام در حال استقرار وجود داشت، رویکرد امنیتی در نگاه به عرصه‌های فرهنگی در کشور توجیه شد و شکل گرفت. نگاه امنیتی ایجاد تشکل بزرگ و قدرتمند صنفی روزنامه‌نگاران و رسانه‌های توانمند را همچون یک تهدید می‌انگارد و این باعث تضعیف رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در مبارزه با فساد می‌شود. در نتیجه این رویکرد جامعه تبدیل می‌شود به موافقان نظام و مخالفان نظام. در این وضعیت، رسانه‌ها برای مبارزه با فساد دچار لکنت و مشکل می‌شوند. چون در برخورد با فساد باید ملاحظه‌ای امنیتی هم داشته باشند که مبادا خودی‌ها آسیب ببینند و مبادا مخالفان نظام سوءاستفاده کنند. خودی و غیرخودی‌سازی که نتیجه و محصول رویکرد امنیتی است، یکی از موانع اصلی رسانه‌ها در مبارزه با فساد است. وابستگی بسیاری از رسانه‌ها به ارگان‌های دولتی و حکومتی نیز ریشه در رویکرد امنیتی و برای حفظ به اصطلاح امنیت دارد. برای اینکه رسانه‌ها بهتر بتوانند با فساد مبارزه کنند، لازم است رویکرد امنیتی که نتیجه شرایط در حال تثبیت و ناامن بود، جای خود را به رویکردی بدهد که متناسب با شرایط ثبات است، یعنی رویکردی که نام آن را حقوقی ـ مدنی می‌گذارم. در فضایی که به واسطه غلبه رویکرد حقوقی و مدنی ایجاد می‌شود، نیازی به انبوه رسانه‌های دولتی و حکومتی برای حفظ امنیت نیست و رسانه‌ها خود را نه ارگان حکومتی بلکه نماینده صدای سیاسی مشروعی در جامعه تعریف و بخشی از جامعه را نمایندگی می‌کنند. رویکرد حقوقی ـ مدنی وقتی ممکن است که تحزب و فعالیت سیاسی شفاف و شناسنامه‌دار احزاب و فعالان سیاسی وجود داشته باشد؛ جامعه مدنی و رسانه‌های غیردولتی و نهادهای صنفی وجود داشته باشند. در این رویکرد لکنت در مبارزه با فساد کمتر است چون مرزها، صف‌بندی‌ها و کارنامه‌ها شفاف هستند. این رویکرد و این شفافیت لازمه ساخت درونی قدرت است و لازمه اعتماد سیاسی که یکی از چالش‌های بزرگ امروز ماست. همان‌طورکه تسلیحات نظامی و موشک ضروری هستند چون قدرت بازدارندگی دارند در برابر دشمن خارجی، شفافیت فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌های توانمند و جامعه مدنی هم ضروری هستند برای جلوگیری از فساد و بی‌اعتمادی که همچون دشمنی ناپیدا، به‌تدریج ایران را از درون تضعیف می‌کند.