«استراتژی قطب شمال» علیه مسکو و پکن

درحالی‌که رقابت با چین و روسیه بر سر مزیت ژئوپلیتیک بالا گرفته، پنتاگون از جدیدترین استراتژی خود در منطقه قطب شمال رونمایی می‌کند. این استراتژی، نظامی‌سازی فزاینده قطب شمال از جانب پکن و مسکو را در بحبوحه رقابت روزافزون بر سر منابع طبیعی زیر ذره‌بین می‌گیرد. کتلین هیکس، معاون وزیر دفاع آمریکا، گفته است که «قطب شمال از نظر استراتژیک برای امنیت آمریکا حیاتی است».

به گفته هیکس، یکی از ملزومات امنیت ملی این است که آمریکا تضمین کند قطب شمال در برابر تجاوزات روزافزون چین و روسیه در سراسر جهان امن و پایدار خواهد ماند. این استراتژی، ارتش آمریکا را بر آن داشته که ضمن «حضور حساب‌شده» در منطقه با هماهنگی متحدان قطب شمال بر سر مسائل استراتژیک، آموزشی و لجستیک، از «رویکرد نظارت و پاسخ» استفاده کند.

خانم هیکس این استراتژی را بخشی از اقدامات کلی دولت برای ایجاد بازدارندگی و کسب آمادگی لازم در قطب شمال از طریق آموزش و تمرین منظم با متحدان و همچنین سرمایه‌گذاری روی سامانه‌‌های جدید، قابلیت‌های فضایی و تجهیزات هوای سرد دانست.

یکی از این اقدامات، مدرن‌سازی فرماندهی دفاع هوافضای آمریکای شمالی است که به موجب آن آمریکا و کانادا به تهدیدات اضطراری در حریم هوافضای آمریکای شمالی پاسخ می‌دهند.

این استراتژی اولین راهبرد وزارت دفاع از سال ۲۰۱۹ است که پس از رونمایی دولت بایدن از استراتژی ملی قطب شمال در سال ۲۰۲۲ در دستور کار قرار گرفته است. این استراتژی خط‌مشی آمریکا را برای محافظت از «صلح، ثبات، رفاه و همکاری» در قطب شمال و مقابله با «چالش‌های روزافزون» چینِ کمونیست نشان می‌دهد.

قطب شمال از ذخایر عظیم منابع طبیعی مانند نفت، گاز طبیعی، فلزات خاکی کمیاب، الماس و حوزه‌های بکر ماهی‌گیری برخوردار است. رژیم چین در یک دهه گذشته اقدامات خود را برای قدرت‌نمایی در قطب شمال افزایش داده تا منابع این منطقه را در اختیار بگیرد.

حزب کمونیست چین که پکن را به‌عنوان یک کشور تک‌حزبی اداره می‌کند، در سال ۲۰۱۲ اعلام کرد که این کشور جزء «کشورهای نزدیک قطب شمال» است. این در حالی است که نزدیک‌ترین قلمرو چین به قطب شمال حدود هزارو 450 کیلومتر با آن فاصله دارد.

رژیم چین از آن زمان تاکنون سرمایه‌گذاری خود در پروژه‌های قطب شمال را بیش از دو برابر افزایش داده و روی استخراج مواد معدنی و فعالیت‌های علمی متمرکز شده که به پیشبرد قابلیت‌های نظامی این کشور کمک می‌کند.

چین همچنین سعی دارد یک کریدور اقتصادی جدید از طریق قطب شمال ایجاد کند. جاده ابریشم قطبی قرار است آسیا و اروپا را با دورزدن منطقه پرازدحام هند-آرام، از طریق آبراه‌های آزاد قطب شمال در امتداد سواحل شمالی روسیه به هم متصل کند.

تردد کشتی‌های تجاری، علمی و نظامی در منطقه افزایش یافته و شرایط جغرافیایی و استراتژیک منطقه را که از مدت‌ها پیش دچار آشفتگی شده بود، تغییر داده است.

آیریس فرگوسن، معاون وزیر دفاع آمریکا در دفتر قطب شمال و مقاومت جهانی، می‌گوید: «ما در چند سال گذشته شاهد افزایش همکاری چین و روسیه بوده‌ایم. همچنین شاهد انجام رزمایش‌های نظامی در سواحل آلاسکا بوده‌ایم».

خانم هیکس ادامه همکاری استراتژیک چین و روسیه را «نگران‌کننده» دانست و افزود که تحقیقات علمی چین در قطب شمال احتمالا کاربرد نظامی دارد. او گفت: «ما همیشه این نگرانی را داریم که تحقیقات چین کاربرد نظامی دارد... . قوای مشترک باید به تجهیزات و آموزش‌های لازم برای موفقیت در قطب شمال دسترسی داشته باشند».

خانم هیکس گفت که آمریکا روی تجهیزات هوای سرد سرمایه‌گذاری می‌کند، همان‌طور که پیش‌تر در زمینه تجهیزات تخصصی برای استقرار نیروها در خاورمیانه سرمایه‌گذاری کرده بود. مهم‌ترین سرمایه‌گذاری آمریکا به توسعه و استقرار کشتی‌های یخ‌شکن قطبی مربوط می‌شود که در ماه‌های تابستان از دلِ یخ‌های نرمِ مسیرهای تجاری قطب شمال می‌گذرند.

در‌حال‌حاضر آمریکا تنها دو یخ‌شکن دیزلی دارد که عمر هر دو تقریبا به پایان خود نزدیک شده است. فنلاند، دیگر متحد آمریکا، ۱۲ یخ‌شکن و کانادا ۹ یخ‌شکن دارد. درعین‌حال روسیه حدود ۳۰ یخ‌شکن دیزلی و هفت یخ‌شکن اتمی دارد.

کاخ سفید در اوایل ماه جاری اعلام کرد که آمریکا برای ایجاد ناوگان یخ‌شکن مشترک با کانادا و فنلاند همکاری خواهد کرد تا جبهه دفاعی خود در قطب شمال را تقویت کند. پیمان همکاری یخ‌شکن به تولید یخ‌شکن‌های قطبی کمک کرده و روند به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات در زمینه‌های مرتبط را آسان‌تر کرده است. این پیمان همچنین به کارگران و کارشناسان کشورهای عضو اجازه می‌دهد که در کارخانجات کشتی‌سازی یکدیگر آموزش ببینند. خانم هیکس پیمان همکاری یخ‌شکن را نمونه دیگری از همکاری‌هایی دانست که آمریکا می‌تواند از آنها استفاده کند. او گفت: «این پیمان برای اطمینان از این موضوع شکل گرفته که آمریکا از آمادگی لازم برای انجام مأموریت در قطب شمال برخوردار است». خانم فرگوسن نیز افزود که «ما باید توجه بیشتری به این نوع همکاری‌ها داشته باشیم».

جایگاه سوئد و فنلاند

در این سند که «استراتژی ملی ۲۰۲۴ برای منطقه قطب شمال» نام دارد، درباره همکاری فزاینده مسکو و پکن در این منطقه به‌ویژه در پی تهاجم روسیه به اوکراین هشدار داده شده است. انزوای روسیه در نتیجه حمله تمام‌عیار این کشور به اوکراین، این کشور را به طور فزاینده‌ای برای تأمین مالی زیرساخت‌های صادرات انرژی خود از قطب شمال، به چین وابسته کرده است.

بیش از ۸۰ درصد از گاز طبیعی تولیدی روسیه و نزدیک به ۲۰ درصد از نفت تولیدی این کشور از قطب شمال تأمین می‌شود و روسیه به طور فزاینده‌ای برای تأمین مالی روند استخراج این منابع به چین وابسته شده است.

این سند با اشاره به تقویت همکاری‌های روسیه و چین در این منطقه، بر این موضوع تأکید دارد که جدیدترین اعضای ناتو یعنی سوئد و فنلاند، هر دو در نزدیکی قطب شمال واقع هستند و تجربه گسترده‌ای در زمینه چگونگی فعالیت در این منطقه دارند. ازجمله اینکه کشتی‌هایی می‌سازند تا بنادر خود را از توده یخ‌ها دور نگه دارند و به‌این‌ترتیب حرکت روان ناوگان کشتی‌ها را ممکن می‌کنند. براساس این استراتژی، «متحدان ناتو در قطب شمال، دارای نیروهای نظامی بسیار توانمند و قابلیت همکاری بالایی هستند».

این سند ادامه می‌دهد «گسترش ناتو، علاوه بر تقویت همکاری‌های دفاعی در شمال اروپا، فرصت‌های جدیدی را برای برنامه‌ریزی ترکیبی، اشتراک اطلاعات و انجام تمرین‌های مشترک ایجاد می‌کند و درنهایت منجر به گسترش همکاری‌های منطقه‌ای می‌شود». یکی از دلایل اصلی افزایش تمایلات بین‌المللی به قطب شمال در سال‌های اخیر، گرم‌شدن زمین است که سرعت ذوب یخ‌ها را در این منطقه به طور درخورتوجهی افزایش داده و باعث ایجاد خطوط دریایی و مسیرهای تجاری جدید و مفیدی شده که کشورهایی مانند روسیه از هم‌اکنون به بهره‌برداری از آنها چشم دوخته‌اند. براساس‌این نیز بیل بلر، وزیر دفاع کانادا، در اجلاس سران ناتو گفته بود: «با تغییرات آب‌وهوایی، قطب شمال ما بسیار قابل دسترس‌تر می‌شود. ما تخمین می‌زنیم که اگر وضعیت به همین شیوه ادامه یابد، تا سال ۲۰۵۰ میلادی اقیانوس منجمد شمالی به اصلی‌ترین نقطه ترانزیت بین اروپا و آسیا تبدیل شود. و هرچه دسترسی به این منطقه بیشتر شود، نگرانی‌های امنیتی مربوط به این منطقه نیز بیشتر می‌شود».

شورای شمالگان

درحال‌حاضر هشت کشور در این منطقه عضو «شورای شمالگان» هستند که عبارت‌اند از کانادا، ایالات متحده و پنج متحد دیگر ناتو یعنی دانمارک، فنلاند، ایسلند، سوئد و نروژ؛ همچنین روسیه. این شورا، یک مجمع بین‌المللی است که کشورها از آن برای حل اختلافات‌شان در موضوعات مرتبط با قطب شمال استفاده می‌کنند.

تنها کشورهایی عضو این شورا هستند که دارای قلمروی در شمالگان باشند؛ باوجوداین چین با طرح ادعاهایی مبنی بر اینکه «دولت نزدیک به قطب شمال» است، خواستار مداخله در موضوعات مرتبط با این منطقه شده است. اگرچه این ادعا به‌سرعت از سوی وزارت خارجه ایالات متحده رد شد، اما چین همچنان علاقه‌مند به دخالت در امور این منطقه و بهره‌گیری از فرصت‌های آن است. با وجود افزایش دمای کره زمین، توده‌های یخ همچنان یکی از بزرگ‌ترین خطرات برای کشتی‌هایی است که از این منطقه عبور می‌کنند. به‌همین‌دلیل در جریان نشست سران ناتو در اوایل ماه جاری، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا و الکساندر استاب، رئیس‌جمهوری فنلاند، یک توافق‌نامه راهبردی جدید به نام پیمان ICE امضا کردند تا در چارچوب آن برای ساخت کشتی‌های عظیم یخ‌شکن جدید با یکدیگر همکاری کنند. هنوز جزئیات این پیمان فاش نشده است؛ باوجوداین براساس کلیات آن قرار است دو کشور با تجربه عظیم در طراحی، ساخت و بهره‌برداری از یخ‌شکن‌ها (فنلاند و کانادا) در کنار ایالات متحده قرار بگیرند که اگرچه ناوگان یخ‌شکن چندان بزرگی ندارد اما می‌تواند یک پایگاه صنعتی بزرگ و بودجه‌ای درخورتوجه برای تأمین پروژه‌های کشتی‌سازی در اختیار اعضای این پیمان بگذارد. ناوگان یخ‌شکن آمریکا از طریق گارد ساحلی این کشور مدیریت می‌شود و فقط سه کشتی دارد. کانادا و فنلاند نیز هر دو بین شش تا ۱۰ یخ‌شکن دارند. کانادا در حال افزایش سرمایه‌گذاری‌ها روی ناوگان خود است و فنلاندی‌ها نیز به دلیل تولید اکثر کشتی‌های یخ‌شکن، در سراسر جهان مشهور هستند.