وزیر تراز نفت در دولت آینده

علیرضا سلطانی-کارشناس اقتصاد انرژی: انتخاب وزیر نفت یکی از سخت‌ترین انتخاب‌های مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور منتخب و کارگروه‌های تخصصی او در معرفی کاندیدا‌های مورد نظر برای حضور در هیئت دولت چهاردهم است. سخت‌ترین از این لحاظ که وزیر نفت آینده باید علاوه بر داشتن شرایط عمومی سایر وزرا، شرایط خاص و منحصربه‌فردی نیز داشته باشد. این شرایط خاص از یک سو به جایگاهی که صنعت نفت در ساختار سیاسی و اقتصادی کشور دارد و از سوی دیگر به وضعیت متفاوت و متغیری که صنعت نفت در آن قرار داشته و چشم‌انداز نگران‌کننده و بی‌ثباتی که برای آن با توجه به فعال‌بودن عناصر سیاسی و اقتصادی حاکم بر کشور قابل تصور است، بازمی‌گردد. شاخص‌هایی که وزیر نفت آینده باید قابلیت و توانمندی آن را برای مدیریت بهینه صنعت نفت داشته باشد، موارد زیر را شامل می‌شود:

- در نگاه نخست، وزیر نفت آینده باید فردی آشنا به شرایط کلی صنعت نفت و مسائل و چالش‌های آن به لحاظ فنی و مهندسی باشد و روندها و تحولات آن را رصد کند و از حال و روز این صنعت به طور کامل باخبر باشد.

- شاخص دیگر در تراز وزیر نفت آینده، برخورداری از نگاه و رویکرد توسعه‌گرایی با هدف جبران عقب‌ماندگی‌های مفرط گذشته و تحرک صنعت نفت با اولویت بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرمایه‌ای و فناوری بین‌المللی در تعامل با ظرفیت‌های شکل‌گرفته داخلی در حوزه فنی و مهندسی باشد.

- شاخص سوم، درک و شناخت درست از تحولات جهانی صنعت نفت، روندها و تحولات توسعه‌ای این صنعت در عرصه بین‌المللی، شناخت دقیق رقبا و درک مناسب از چشم‌انداز آینده این صنعت در بازه‌های زمانی مختلف است. وزیر نفت آینده در این خصوص علاوه بر آشنایی و تسلط بر زبان‌های خارجی، باید از روحیه و مهارت‌های دیپلماتیک مناسب برخوردار باشد یا حداقل قادر به تشکیل و مدیریت یک تیم دیپلماتیک قوی برای تسهیل ارتباطات بین‌المللی با شرکت‌های نفتی بین‌المللی، مؤسسات مالی و پولی بین‌المللی و مجامع و نهادهای بین‌المللی نفت و انرژی باشد. علاوه بر این وزیر نفت به عنوان یکی از دو بال سیاست خارجی در کنار وزیر امور خارجه، وظیفه سترگ و راهبردی تلاش برای رفع تحریم‌های اقتصادی در قالب تحرک دیپلماتیک و همچنین توانمندسازی صنعت نفت برای بالابردن قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات سیاسی آینده را بر عهده دارد. در کنار این سکان‌دار صنعت نفت در دولت آینده وظیفه مسئولیت بزرگ برداشتن سایه تحریم‌ها از سر صنعت نفت را دارد و باید علاوه بر تسهیل بازگشت ایران به شرایط عادی بازار نفت، توانمندی جذب شرکت‌های بزرگ و معتبر بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت را داشته باشد. طبیعی است چنین فردی علاوه بر داشتن توانمندی‌ها و مهارت‌های دیپلماتیک، فردی شناخته‌شده، صاحب‌نام و صاحب برند در عرصه بین‌المللی باشد تا به راحتی در مذاکرات و چانه‌زنی‌های سیاسی و نفتی بین‌المللی، پذیرفته شده و قادر به ایجاد و برقراری ارتباطات سیاسی، دیپلماتیک و فنی با وزرای نفت و انرژی کشورهای عضو اوپک و غیراوپک و همچنین شرکت‌های بزرگ نفتی جهان باشد. این خصیصه مهم طبیعتا در حل پرونده‌های بزرگی که صنعت نفت با آنها مواجه است، مانند کرسنت و همچنین مسائل و چالش‌های نفتی و گازی با کشورهای همسایه در میادین مشترک و قابل مناقشه، بسیار مهم و حیاتی است.

 - توانمندی در برقراری ارتباط با بدنه نیروی انسانی صنعت نفت و همراه‌کردن خانواده بزرگ این صنعت با سیاست‌ها و راهبردهای وزارت نفت، از دیگر ویژگی‌های وزیر نفت آینده است که باید به آن توجه ویژه‌ای صورت گیرد. تجربه وزرای نفت گذشته نشان داده که بعضا وزرای کاربلد و خبره‌ای در این صنعت فعال بوده‌اند اما به‌دلیل برخی روحیات خاص امکان تعامل با بدنه صنعت نفت را نداشته و این مسئله کارآمدی آنها را تحت‌الشعاع قرار داده است. این مشکل در دوره مدیریت وزارت نفت دولت سیزدهم تا حد زیادی کاهش یافت. 

- بهره‌گیری از ظرفیت‌های ایجادشده در صنعت نفت در یک دهه گذشته در حوزه‌های فنی، مهندسی و صنعتی در قالب شرکت‌های استخراج و تولید، ساخت و تجهیزات کالاهای استراتژیک صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان و اعتقاد واقعی به این ظرفیت‌ها، از ویژگی‌های دیگر وزیر نفت آینده است که باید مورد توجه رئیس‌جمهور منتخب قرار گیرد. مدیریت آینده صنعت نفت می‌تواند با همرسانی ظرفیت‌های داخلی و خارجی، در ارتقای توانمندی و قوی‌سازی صنعت نفت و جبران عقب‌ماندگی‌های این صنعت گام‌های بزرگی بردارد.

- برخورداری از روحیه برنامه‌ریزی و تعاملی با دیگر دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول در موضوع بهینه‌سازی مصرف سوخت و کاهش هدرروی حامل‌های انرژی در کشور، از ویژگی‌های خاص وزیر نفت آینده است که باز باید در ملاک‌های انتخاب وزیر در دستور کار قرار گیرد.

بر این مبنا وزیر تراز نفت در دولت آینده باید مدیری استراتژیست، کارآزموده، ریسک‌پذیر، توسعه‌گرا و بین‌المللی باشد تا بتواند صنعت نفت را از شرایط سخت کنونی عبور داده و کارویژه اصلی آن در پیشرانی توسعه را تقویت کند.