برای بازیابی هویت سازمان همت کنید

جناب آقای دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهور ارجمند

با سلام و احترام؛ و نیز با تهنیت حضور جنابعالی در جایگاه خطیر ریاست‌جمهوری و ریاست قوه مجریه و با سپاس و بهره‌مندی از مشی تحول‌ساز مقام معظم رهبری، نویسندگان این بیانیه صرفا از باب مشورت و نیز مددرسانی به شکل‌گیری جریان نوین تحولات در کشور، ضمن بیان یک مقدمه یادآورانه، چند نکته را برای نگاه به آینده‌ تقدیم می‌‌کنند. بذل توجه آن عزیز به محتوای این بیانیه و کاربست آن در فضای نوین و مطابق با صلاحدید، موجب مباهات و مسرت خواهد بود:

1. جایگاه سازمان برنامه و بودجه در قانون اساسی و اسناد بالادستی

مستحضرید که سازمان برنامه و بودجه، سازمانی کم‌نظیر است که تشکیل آن بر مبنای اصول چندگانه قانون اساسی (اصل 124 و اصل 126) بوده است. به‌علاوه در مصوبه تشکیل سازمان اداری و استخدامی کشور و سازمان برنامه و بودجه کشور (مصوبه شماره ۷۹۲۰۵۴ مورخ 27/۷/۱۳۹۵ شورای عالی اداری)‌ نیز به اهم مأموریت‌های سازمان برنامه و بودجه پرداخته شده است که «راهبری و رصد توسعه کشور» در صدر مأموریت‌ها‌ می‌درخشد. مستظهر به چنین نصوص روشن و نیز با معتبر‌ دانستن قانون برنامه و بودجه (مصوب 10/12/1351)، سازمان برنامه در طول سال‌های پس از استقرار جمهوری اسلامی، به انجام وظایف مشخص خود در امور بودجه و برنامه پرداخته است. تدوین و تصویب برنامه‌های میان‌مدت و بلند‌مدت در ایران نیز توسط سازمان برنامه و بودجه و به استناد قانون برنامه و بودجه (1351)‌ انجام پذیرفته است. در قانون مذکور که می‌توان آن را قانون پایه، نظام‌مند و اختصاصی تهیه و تدوین برنامه دانست، فرایند تهیه برنامه‌های بلندمدت (10‌ساله و بیشتر)، میان‌مدت (پنج‌ساله)، برنامه سالانه و بودجه‌های سالانه و شرح وظایف و ارکان آن مشخص شده است. در برخی منابع، مبانی قانونی تدوین برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور پس از انقلاب اسلامی، مستند به اصول چهل‌و‌سوم و چهل‌و‌چهارم قانون اساسی نیز دانسته شده است.

2. نگاه به آینده و چند توصیه

بسیاری بر این باورند که علی‌رغم برخی کاستی‌های بنیادی و البته متنوع و گاه زمینه‌ای، نقش سازمان برنامه و بودجه در سال‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی درخشان بوده است. تعریف و تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و زیرساختی، تخصیص بودجه‌های جاری در شرایط دشوار کشور، تدوین هفت برنامه بلندمدت، انتظام‌بخشی به نظام فنی-اجرائی و نیز فراهم‌آوری شرایط برای اداره کشور در دوران جنگ، کرونا و سال‌های تحریم از‌جمله کارکردهای قابل اعتنای این سازمان به شمار می‌آید. در کنار همه اینها می‌توان به نقش بی‌بدیل سازمان در نگارش و تصویب ابتکار نوآورانه تدوین سند چشم‌انداز‌ نیز اشاره کرد.

با همه اینها، اینکه سازمان برنامه و بودجه به چه میزان در کارکردهای مصرح قانونی و مأموریت‌های ذاتی خود موفق بوده‌، مستلزم یک آسیب‌شناسی عمیق و دقیق است که البته انجام شده، اما فعلا با عبور از این موضوع مهم، شایسته است با نگاهی روشن به آینده، اهتمام تام جنابعالی و دولت چهاردهم را بر بیشینه‌سازی نقاط قوت این سازمان و حذف نقاط ضعف آن‌ جلب کند.‌ در این راستا و با چنین امیدی، چند نکته کوتاه را توصیه می‌نماید.

الف: قائل‌شدن به هویت کاملا مشخص و هدفمندانه سازمان در فرایند راهبری توسعه کشور: تعابیر بلند در باب نقش و جایگاه این سازمان بی‌بدیل توسط همه رؤسای جمهور کشور‌ بسیار است که تکرار آن در این بیانیه چندان ضرورتی ندارد، اما به همین یادآوری بسنده می‌کند که بدون استثنا همه رؤسای جمهور منتخب در کشور، سازمان برنامه را سازمانی متمایز در کارکرد کشور و دولت‌ توصیف کرده‌اند و نقش سترگ این سازمان را همواره مورد نظر داشته‌اند. حتی انحلال سازمان در مقطعی نیز بر پایه همین باور و البته در جهت محدودکردن و خنثی‌سازی سازمان برای ایفای نقش‌ بوده است.

با توجه به مأموریت‌های برشمرده‌شده و بسیار مهم سازمان، استدعا دارد همه اهتمام خویش را برای قائل‌شدن به هویت سازمان در فرایند توسعه کشور به کار گیرید و اطمینان داشته باشید این سازمان بنا به اعتماد شما، خواهد توانست با بازیابی پتانسیل‌های خود، نهایت تلاش خود را به کار گیرد تا مأموریت‌های خویش را به انجام رساند.

ب- لزوم انتخاب یک رئیس سازمان فرانگر و باورمند به توسعه و تعالی همه‌جانبه کشور: ساختار اداری در ایران بنا به سابقه تاریخی و نیز گاه بنا به ذات تعریف‌شده ایرانی، تا اندازه‌ای بسیار، وابسته به سکاندار و صاحب جایگاه نخست در سازمان است. قطعا موفقیت در نائل‌آمدن به مأموریت‌های سازمان برنامه و بودجه نیز مستلزم انتخاب یک رئیس سازمان سلامت و پاک‌دست، مسلط به دانش آکادمیک و تجارب ارجمند، ذهن فرانگر و جامع‌ و توانمند برای شناخت مسائل کشور و ایجاد هماهنگی در امور مرتبط در حکمرانی است.

بر این اساس، انتظار دارد به دور از همه انتظارات بسیار برآمده در ایام اخیر از سوی همه دغدغه‌مندان یا ذی‌نفعان، به انتخاب رئیس سازمانی اهتمام فرمایید که بتواند با تقدم منافع ملی بر منافع فردی و بر پایه دانش، تجارب و درک عمیق خود، ‌نقش‌آفرین شایسته‌ای برای کشور، جنابعالی و سازمان باشد.

ج- تقویت مشی و توان کارشناسی سازمان برنامه و بودجه: بدون تردید می‌توان سازمان برنامه و بودجه را نمادی از یک سازمان کاملا کارشناسی در کشور دانست. آنچه جنابعالی در باب ارجاع امور تخصصی به کارشناسان در گفت‌وگوهای انتخاباتی خود مطرح کرده‌اید، با ذات سازمان برنامه و بودجه تنیده است. بدون اغراق باید گفت سازمان برنامه و بودجه، سازمانی کارشناس‌محور در فلسفه تشکیل شناخته شده و می‌شود و علی‌رغم همه فراز ‌و ‌فرودها در تمام سال‌های گذشته و حال، بدنه سازمان تلاش کرده‌اند به این مشی پایبند بمانند.

صرف‌نظر از انتقادات در تضعیف این نهاد و بدنه کارشناسی آن که به مرور زمان حادث شده‌، این سازمان از این پتانسیل بالقوه برخوردار است تا در سایه پشتیبانی‌های ریاست محترم جمهوری و نیز پایبندی رئیس سازمان معتقد و مؤمن به مبانی و نگاه کارشناسی، تمام تلاش خود را برای تحقق اهداف مندرج در قانون اساسی و اداره شایسته کشور‌ به کار بندد. بدیهی است که مقصود از نگاه کارشناسی، تلفیق دیدگاه‌های تخصصی و مقتضیات و مصالح کشور است.

د- تقویت ساختار بخشی و فرابخشی سازمان برنامه و بودجه: یکی از کم‌نظیرترین پتانسل‌های سازمان برنامه بودجه، ساختار بخشی و فرابخشی آن است که موجب شده‌‌ این سازمان به یک سازمان فن‌سالار، کارشناسی و متخصص بدل شود. اینکه رؤسای سازمان‌ها در دهه‌های اخیر‌ تا چه میزان این ساختار تخصصی را در تصمیم‌گیری‌های خود به مدد گرفته‌اند، بحث مستقلی است که مرور خاص خود را می‌طلبد، اما باید اذعان کرد که ساختار کاملا تخصصی سازمان در قالب امور و دفاتر بخشی (چون آموزش عالی، کشاورزی، انرژی و...) و فرابخشی (اقتصاد کلان، آمایش سرزمین و‌...)، برای حرکت به سمت تعالی و توسعه، واجد توان بوده و هست و در صورت تجلی شرایط زمینه‌ای، عزم برای تلاش مستمر و بیش از گذشته‌ به کار گرفته و بروز خواهد یافت. بدون تردید‌ می‌توان با برخی اصلاحات جزئی در دولت چهاردهم، ساختار سازمان را به وضعیت ایدئال‌ نزدیک کرد.

و- پر‌رنگ‌کردن نقش‌های سازمان برنامه و بودجه در حوزه پایش و نظارت و بازآفرینی موج تازه حکمرانی: در کمال قاطعیت، به جنابعالی اطمینان داده می‌شود که مشروط به اعتماد جنابعالی، بدنه کارشناسی سازمان برنامه و ساختار معتبر بخشی و فرابخشی آن، برای ایفای نقش فعال در حوزه پایش و نظارت بر امور جاری و آتی دولت و نیز سایر قوا، کاملا آماده و توانمند است و این سازمان دارای مزیت انحصاری در این حوزه است.

بنابراین انتظار دارد دغدغه‌های عمیق خود را در باب پایش مستمر کارکرد ارکان دولت، با توجه به جایگاه این سازمان، از طریق کارکرد نظارتی سازمان مورد توجه قرار دهید و اطمینان داشته باشید که در این راه، به‌جز جنبه‌های خاص مستتر در حوزه‌های بازرسی و کیفری، سازمان از این قابلیت برخوردار است که نظارت بر برنامه‌های دولت و ارکان نظام را به درستی انجام دهد تا جنابعالی دغدغه‌ای در پایش راه طی‌شده‌ نداشته باشید.

با توجه به ضیق فرصت آن گرامی در این ایام، با آرزوی توفیق در مسیر مورد توافق با جامعه بزرگ مردم ایران بزرگ، اظهار امیدواری می‌نماید که دولت چهاردهم از آزمون مدیریت و حکمرانی در دوه جدید‌ سربلند درآید.

جمعی از اندیشه‌ورزان و دغدغه‌مندان توسعه و تعالی کشور (سازمان برنامه و بودجه)