روز جهانی حقوق بشر و آموزش

در سال ۱۹۴۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر از سوی مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید و دو سال بعد، ۱۰ دسامبر، به شکل رسمی به ‌عنوان «روز جهانی حقوق بشر» برگزیده شد. هر سال و هم‌زمان با این روز، برنامه‌های گوناگونی از سوی سازمان‌های جهانی برگزار می‌شود و به اهمیت این روز، بر تلاش در راستای افزایش آگاهی‌ها درباره حقوق بشر، کوشش برای آشناکردن شهروندان با حقوق انسانی خود، راه‌های رویارویی با نقض‌کنندگان این حقوق و... پرداخته می‌شود. همچنین هر سال در روزهای منتهی به روز جهانی حقوق بشر، تم یا شعاری تعیین می‌شود تا با تأکید بر آن، همگان بر اهمیت و تأثیرگذاری حقوق‌بشر توجه کنند.

شعار امسال (2024) روز جهانی حقوق بشر «Our rights, our future, right now» 

است. در توضیح این شعار آمده‌ است: «حقوق بشر به عنوان یک نیروی پیشگیرانه، حفاظت‌کننده و تحول‌آفرین در راستای نیکی و خیر، نقش بی‌مانندی دارد و می‌تواند مردم و جامعه‌ها را برای ساختن آینده بهتر توانمند کند. شعار امسال یعنی «حقوق ما، هم‌اکنون و آینده ما» نشان می‌دهد که چگونه حقوق بشر در همه‌جا و هر روز بر مردم اثر می‌گذارد. حقوق بشر تأثیر مثبت قابل حسی دارد و راه‌حل‌های عملی ارائه می‌دهد. با پذیرفتن قدرت کامل حقوق بشر به ‌عنوان راهی به سوی آینده‌ای که می‌خواهیم، جهان می‌تواند صلح‌آمیزتر و برابرتر شود». اعلامیه روز جهانی حقوق بشر گستره بزرگی از حقوق انسانی را مشخص می‌کند که همه انسان‌ها بدون در نظر گرفتن دیدگاه، ملیت، جنسیت، دین یا هر موقعیت دیگری از آنها برخوردارند. برای نمونه هرکس حق دارد از حقوقی مانند حق زندگی، حق کار، حق آموزش و همچنین آزادی‌هایی مانند آزادی از بردگی، آزادی بیان و... برخوردار باشد.

آموزش افزون بر اینکه خود یکی از حقوق بنیادین مطرح‌شده در اعلامیه جهانی حقوق بشر است، می‌تواند بنیان استواری باشد برای نهادینه‌کردن کلیت این حقوق در جامعه‌های انسانی. بر کسی پوشیده نیست که آموزش‌های پایه، چه آنهایی که در خانه و خانواده پا می‌گیرند و چه بخش‌هایی که به شکل رسمی و در دبستان انجام می‌گیرند، می‌توانند مبنایی باشند برای آشنایی نوآموزان با حقوق فردی و اجتماعی خود. از‌این‌رو است که در دهه‌های گذشته در برخی از کشورهای جهان، اعلامیه جهانی حقوق بشر و آموزش آن وارد درونمایه‌های آموزشی شده و ساعت‌های آموزشی ویژه‌ای برای پرداختن به این حقوق در نظر گرفته‌ و می‌گیرند. گرچه ایران همچنان از شمار کشورهایی است که به آموزش حقوق بشر بی‌اعتناست و حتی در سطوح میانی و بالای مدیریت به آن بدگمان، اما آموزش حقوق بشر به جوانان مهم است. داشتن آگاهی از حقوق و قانون‌هایی که از همه ما محافظت می‌کند، مهارت‌هایی به دانش‌آموزان می‌دهد که برای دفاع از خود و استفاده در زندگی روزمره‌‌شان به آن نیاز دارند. افزون بر این، به آنها کمک می‌کند تا درک کنند که چگونه باید با آنها رفتار شود و چگونه با دیگران رفتار کنند. آموزش حقوق بشر به دانش‌آموزان، آنها را توانا می‌کند تا بیرون از کلاس، در خانه و حتی در جامعه، چنین قانون‌هایی را به دیگران نیز یاد دهند. این روند می‌تواند به ایجاد خانه، مدرسه و جامعه سالم کمک کند و دست‌کم در جامعه‌های کودکانه و میان جوانان مایه کاهش قلدری و دیگر رفتارهای منفی یا ناخواسته شود.

همچنان که اشاره شد، ساختار آموزشی کشور به دلایل گوناگون تاکنون زیر بار آموزش حقوق بشر نرفته و نشانه‌ای هم دیده نمی‌شود که قصد تغییر رویه داشته باشد! از‌این‌‌رو فقط می‌توان امیدوار بود که عاملیت آموزگاران بتواند در این زمینه و به شکل حداقلی، اندکی از این گره را بگشاید. گرچه شوربختانه اندک همکارانی هستند که خود با چنین مفاهیمی آشنا باشند، اما هستند کسانی که در این زمینه دغدغه‌مند بوده و می‌توان به تلاش‌های چنین افرادی دلخوش بود. امیدواریم هر‌چه زودتر آموزش کشور ما نیز آموزش حقوق بشر را در ساختار خود بگنجاند.