خطای زلنسکی؟

اگر ولودیمیر زلنسکی خواهان حفظ اتحاد استراتژیک اوکراین با ایالات متحده است -و نه تقویت هم‌گرایی روسیه و آمریکا- ناگزیر است با تحولات اخیر در سیاست خارجی واشنگتن سازگاری نشان دهد و خود را با رویکرد جدید کاخ سفید همراه کند.

پس از پیروزی زلنسکی در انتخابات ریاست‌جمهوری 2019 اوکراین، تلاش‌های اولیه او برای جلب حمایت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به‌سرعت به نقطه عطف رسید. در نخستین گفت‌وگوی تلفنی میان دو رهبر -که بعدها به دلیل افشای محتوای آن به جرقه آغاز فرایند استیضاح ترامپ تبدیل شد- زلنسکی وعده داد «اصلاحات ساختاری در نظام حکومتی اوکراین» را پیگیری کند و از ترامپ به عنوان الگویی برای هدایت این روند تقدیر کرد. او در آن مکالمه گفت: «شما در این زمینه استادی بی‌همتا برای ما هستید».

پس از گذشت شش سال و در بحبوحه جنگ اوکراین، به نظر می‌رسد زلنسکی نخستین اصل تعامل با ترامپ -یعنی پرهیز از رویارویی علنی- را نادیده گرفته است. در فضای دیپلماتیک واشنگتن، چاپلوسی ابزاری رایج برای حفظ اتحادهاست، در حالی که درگیری‌های عمومی می‌تواند به‌سرعت جایگاه طرف ضعیف‌تر را تضعیف کند؛ این واقعیتی غیرقابل انکار در عرصه مناسبات بین‌الملل است. زمانی که در برابر دوربین‌ها با رهبری قدرتمندتر از خود وارد چالش و بگو‌مگو شوید، شاید افکار عمومی و رسانه‌ها را با خود همراه کنید، اما با موضع سرسختانه‌تر از سوی طرف مقابل روبه‌رو خواهید شد.

این دقیقا همان سناریویی بود که در جلسه جنجالی روز جمعه در اتاق بیضی کاخ سفید شکل گرفت. زلنسکی احتمالا ناخواسته در مقابل دوربین‌ها وارد مجادله‌ای با جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، شد و با مخالفت صریح با ترامپ -‌یا از نگاه حامیان او، «خطابه تحقیرآمیز»‌- خشم رئیس‌جمهور را برانگیخت.

از منظر واقع‌گرایانه‌ باید پذیرفت که شرایط امروز زلنسکی با سال ۲۰۱۹ تفاوت بنیادین دارد. حمله روسیه به اوکراین، کشتار غیرنظامیان، ربودن کودکان و تخریب شهرها، موقعیت او را به رهبر مقاومت در برابر تجاوز پوتین تبدیل کرده است. سخنان او در اتاق بیضی -هرچند از موضع حقانیت‌- نادیده‌گرفتن تحولات داخلی آمریکا و تغییر اولویت‌هایی بود که با روی کار آمدن ترامپ ایجاد شده بود.

ضرورت سازگاری با واقعیت جدید

واقعیت موجود تأکید دارد که ترامپ از ابتدا نسبت به اوکراین بدگمان بود و اکنون این کشور را با مخالفان داخلی خود مرتبط می‌داند. همراهی تقریبا کامل حزب جمهوری‌خواه با ترامپ، نشان می‌دهد که واشنگتن دیگر حاضر نیست هزینه‌های سیاسی حمایت بی‌قیدوشرط از کی‌یف را بپذیرد.

بنابراین‌ اگر زلنسکی -‌همان‌گونه که پس از این جلسه پرتنش در کاخ سفید، در مصاحبه با فاکس‌نیوز تأکید کرد- خواهان آن است که «آمریکا در کنار ما بماند، نه در کنار روس‌ها»، چاره‌ای جز پذیرش تغییر جهت آشکار واشنگتن ندارد. حتی حامیان سنتی او در کنگره هشدار می‌دهند که هرگونه تأخیر در تطبیق با این واقعیت، به زیان منافع ملی اوکراین خواهد بود.

پرسش کلیدی این است: آیا زلنسکی می‌تواند خشم ترامپ و تیمش را که پس از این رویداد به اوج رسید، فرونشاند؟ یکی از مقامات کاخ سفید که در شب حادثه در کاخ سفید حضور داشت، به پولیتیکو گفت: «نمی‌دانم زلنسکی چه کاری می‌تواند برای ترمیم این رابطه انجام دهد؛ تکان‌دادن سر؟ چرخاندن چشم‌ها؟ ترامپ تلاش کرد به او کمک کند، اما پاسخ او تمسخر بود».

مقام دیگری هم با شرط ناشناس‌ماندن افزود: «تمام سلسله‌مراتب این دولت، از بالاترین سطح تا پایین‌ترین رده، احساس بی‌احترامی کردند».

یکی از مقامات ارشد کاخ سفید، با اشاره به تلاش‌های فراوانی که برای ایجاد این شراکت صرف شده بود، اعلام کرد‌ نتیجه امروز حاصل ساعت‌ها کار بی‌وقفه بسیاری از افراد است، اما آنچه اکنون می‌بینیم، مسیر متفاوتی است که او در آن قرار گرفته است. او به‌طور خاص به لیندسی گراهام، سناتور برجسته و جنگ‌طلب ایالت کارولینای جنوبی، اشاره کرد که درست پس از تنش‌های جلسه دفتر بیضی، شروع به انتقاد از زلنسکی کرد و عملکرد او را زیر سؤال برد.

برخی از مخالفان دونالد ترامپ مدعی شدند‌ این رویارویی در دفتر بیضی، تله‌ای از قبل طراحی‌شده توسط ترامپ و جی‌دی ونس بوده تا به روابط استراتژیک ایالات متحده و اوکراین ضربه‌ای جدی وارد کنند. این ادعا نه‌تنها مشاوران کاخ سفید را که تلاش فراوانی برای برنامه‌ریزی جلسه مفصل روز جمعه انجام داده بودند،‌ خشمگین کرد، بلکه باعث شد آنها به‌شدت روی روشن‌کردن زوایای رخدادها تمرکز کنند تا بفهمند دقیقا چه چیزی پیش آمده است.

یکی دیگر از مقامات کاخ سفید معتقد است‌ هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد چنین اتفاقی رخ دهد. او افزود‌ هیچ‌کس انتظار نداشت زلنسکی چنان شجاعت و جسارتی از خود نشان دهد که در برابر یکی از سرسخت‌ترین چهره‌های سیاسی جهان چنین واکنشی از خود بروز دهد. این مقام همچنین اظهار کرد: در چنین وضعیت حساس و بحرانی‌ای، مرتکب‌شدن چنین خطایی از سوی کشوری که در آستانه نابودی است، غیرمنتظره‌ترین اقدام ممکن بود‌.

این بحث تا زمانی آرام باقی ماند که جی‌دی ونس در بخشی از دیدار خود اظهار کرد دیپلماسی بهترین راه برای مواجهه با ولادیمیر پوتین است. زلنسکی در ادامه این اظهارنظر پرسید منظور او از «دیپلماسی» چیست، آن هم با توجه به این واقعیت که روسیه پیش‌تر توافق‌های مشابه را نقض کرده است. اما این سؤال ساده، توسط جی‌دی ونس به‌سادگی به عنوان یک اقدام تحریک‌آمیز تلقی شد.

ونس در پاسخ به زلنسکی تأکید کرد‌ منظورش همان نوع دیپلماسی‌ای است که به جنگ و ویرانی کشور او پایان می‌دهد. او با لحنی آشکارا انتقادی اضافه کرد که «بی‌احترامی» تلقی می‌شود اگر کسی به اتاق بیضی بیاید و بخواهد چنین موضوعی را به بحث عمومی در مقابل رسانه‌های آمریکایی بکشاند.

این جلسه کاملا از کنترل خارج شد و این در حالی بود که زلنسکی در جلسه خصوصی با سناتورها پیش از حضور در کاخ سفید توصیه شده بود‌ محتوای سخنان خود را طبق روال از پیش تعیین‌‌شده ارائه کند. یک شخص مطلع از گفت‌وگوهای بین زلنسکی و جمهوری‌خواهان اظهار کرد توصیه اصلی سناتورها بسیار واضح بود: معامله را تمام کن، وارد بازی نشو و سپاسگزار باش. او افزود‌ پیام کلی آنها این بوده که جلسه را با کلمات تشکری آغاز کند، مانند «ممنون از هر اقدامی که انجام داده‌اید» و سپس تمام تلاشش را معطوف به امضا‌کردن توافق کند.

اکنون همان قانون‌گذارانی که زمانی حامی زلنسکی بودند، تلاش مضطربانه‌ای را برای یافتن راه‌حلی به منظور اصلاح این وضعیت آغاز کرده‌اند. در همین حال، مقامات کاخ سفید بر این باورند که لیندسی گراهام‌ که جمعه‌شب همراه ترامپ با هواپیمای ریاست‌جمهوری به اقامتگاه مار-ئه-لاگو سفر کرده بود، نقش کلیدی در تعیین سرنوشت این توافق خواهد داشت. او باید مشخص کند آیا هنوز امیدی برای احیای شرایط وجود دارد یا خیر.

از منظر واقع‌گرایانه، ترامپ -‌با ویژگی‌های معامله‌گری و علاقه به توافق‌های غیرمتعارف‌- هنوز خواهان پیشبرد توافق استخراج معادن با اوکراین است. پیشنهاد امضای این توافق پیش از دیدار رسمی و استفاده از آن به عنوان نمایشی رسانه‌ای، نشان می‌دهد‌ واشنگتن به دنبال تبدیل این بحران به فرصتی برای نمایش قدرت است. با این حال، تحلیل محافظه‌کارانه و واقع‌گرایانه هشدار می‌دهد که واگذاری منابع معدنی بدون تضمین‌های امنیتی روشن، می‌تواند حاکمیت اوکراین را در بلندمدت تضعیف کند.

واضح است که زلنسکی با احساس ناامیدی عمیق وارد این مذاکرات شد. در مدت کوتاهی، بزرگ‌ترین حامی نظامی و مالی اوکراین از تعهدات پیشین خود عقب‌نشینی کرده، رئیس‌جمهور جدید آمریکا او را به سمت توافقی صلح‌آمیز سوق می‌دهد که شامل امتیازاتی به‌نفع پوتین -ازجمله انصراف از عضویت در ناتو‌- است. نگاهی واقع‌بینانه به این تحولات، بازتابی از تغییر موازنه قدرت به ‌نفع منافع ملی آمریکا است و از محدودیت‌های اوکراین به عنوان بازیگری ضعیف‌تر حکایت می‌کند.

مقام‌های دولت ترامپ معتقدند در قبال انتقادات اخیر زلنسکی، از‌جمله اظهارات او مبنی بر تکرار «ادعاهای دروغین پوتین»‌ توسط ترامپ بیش از حد انعطاف نشان داده‌اند. با این حال، حفظ روابط با متحدان نیازمند اجتناب از اظهارات تحریک‌آمیز در انظار عمومی است؛ خطایی که زلنسکی مرتکب شد.

حامیان سابق زلنسکی در کنگره مانند لیندسی گراهام اکنون به‌طور علنی از امکان قطع همکاری با او سخن می‌گویند. گراهام در اظهاراتی تند گفت: «زلنسکی یا باید استعفا دهد و نمایندهای قابل همکاری بفرستد‌ یا رفتارش را تغییر دهد». این اظهارات، از منظر واقع‌گرایانه، نشان‌دهنده کاهش شدید اهرم‌های فشار اوکراین در واشنگتن است.

زلنسکی با امتناع از عذرخواهی در مصاحبه با فاکس‌نیوز، فرصت کاهش تنش‌ها را از دست داد. با این حال، دو مقام ارشد کاخ سفید تأکید کردند که ترامپ همچنان به دنبال توافق است؛ هرچند کی‌یف باید نشان دهد که «برای صلح آماده است». واقع‌بینی در روابط بین‌الملل هشدار می‌دهد که اتکای بیش از حد به تغییر مواضع ترامپ بدون در نظر گرفتن ثبات جهت‌گیری‌های سیاست خارجی آمریکا می‌تواند اوکراین را در دام توافق‌های شکننده گرفتار کند. در مقابل، کی‌یف باید با تمرکز بر تقویت اتحادهای منطقه‌ای و تنوع‌بخشی به حامیان بین‌المللی، از وابستگی مطلق به واشنگتن بکاهد.

قدرت نظامی و اقتصادی آمریکا تعیین‌کننده معادلات است. اوکراین باید بپذیرد که واشنگتن در پی منافع ملی خود است، نه ایدئال‌های اخلاقی. تغییرات ناگهانی در روابط بین‌الملل به‌ویژه در شرایط جنگ، ریسک‌های غیرقابل پیش‌بینی ایجاد می‌کند. زلنسکی باید از تقابل علنی پرهیز و بر مذاکرات پشت پرده تمرکز کند.