بررسی شرایط آب‌وهوایی کشور در میانه سال آبی 1403-1404
از هرچه بگذریم، آنچه برای همه ما مردم در رأس اهمیت است؛ چه کشاورز، چه کارمند، چه بازاری، حال خوبِ هوا است. در کوران هر بحث سیاسی و هر شرایط اقتصادی باز یادمان نمی‌رود گریزی به آسمان بزنیم. کمتر کسی است از کشاورزِ تا بُن پا در گِل شالیزارهای شمال و چه باغ‌دار تکیه‌داده به نخل در گرمای جنوبِ نخلستان‌های بوشهر، همگی بارش برای‌شان با‌اهمیت است. کیست که با دیدن پوشش سفید برف در کوهساران ایران‌زمین در فصل سرد و حتی بهار خوشحال نشود. کدام‌یک از ما می‌توانیم در فصل سرد به کوه‌ها نگاه نکنیم و جویای حال برف نباشیم.
سمانه نگاه/ نیما فریدمجتهدی-دکترای هواشناسی/ دکترای آب‌وهواشناسی: از هرچه بگذریم، آنچه برای همه ما مردم در رأس اهمیت است؛ چه کشاورز، چه کارمند، چه بازاری، حال خوبِ هوا است. در کوران هر بحث سیاسی و هر شرایط اقتصادی باز یادمان نمی‌رود گریزی به آسمان بزنیم. کمتر کسی است از کشاورزِ تا بُن پا در گِل شالیزارهای شمال و چه باغ‌دار تکیه‌داده به نخل در گرمای جنوبِ نخلستان‌های بوشهر، همگی بارش برای‌شان با‌اهمیت است. کیست که با دیدن پوشش سفید برف در کوهساران ایران‌زمین در فصل سرد و حتی بهار خوشحال نشود. کدام‌یک از ما می‌توانیم در فصل سرد به کوه‌ها نگاه نکنیم و جویای حال برف نباشیم.
امروز در زمانه‌ای هستیم که همگی در طی سال‌های دراز جغرافیای این سرزمین را تشنه‌تر کرده‌ایم، همه بارش را طلب می‌کنیم. زمستان و بهار خشک حتی چشم‌اندازهای زیبای ترکمن‌صحرا را و خالد نبی را در بهار بی‌روح می‌کند، مثل اتفاقی که سال‌های گذشته رخ داد. البته مقصر آن را جویا نیستیم که چون برای هرکدام‌مان نمره تقصیر در نظر گرفته شده و هرکس به سهم خود و امروز همچنان مانند نیاکا‌ن‌مان نگاه به آسمان داریم؛ آسمانی که در طی قرن‌ها، همیشه یا مهربان بوده یا قهرآمیز و البته که ما راه و نشان روزهای سخت را برای این آسمان می‌شناختیم و آنجا باختیم که لبخند فناوری و رفاه، سختی آب‌کشیدن از قنات، آب‌انبار و چاه را به فراموشی رساند. باز ما هستیم و آسمانی در این گوشه خشکِ خاورمیانه. آسمانی که لطفش، باران و برف است و خشمش خشکی. گریزی در این انتهای سال به شرایط آب‌وهوایی این سال آبی کشور می‌زنیم تا چشم‌انداز حدودی از شرایط پیش‌روی فصل کشت داشته باشیم.
وضعیت بارش
تا روز 15 اسفند 1403، به طور متوسط 82 میلی‌متر در پهنه کشور باران باریده است. بررسی وضعیت بارش کشور تا تاریخ 15 اسفند 1403، نشان از کاهش 42درصدی دارد. استان هرمزگان با 71 و سیستان‌و‌بلوچستان با 70 درصد، بیشترین کاهش را به خود اختصاص داده است، هرچند رتبه‌های بعدی که رقم 60 درصدی را یدک می‌کشند، شرایط نزدیکی به همین استان‌های خشکسال دارند، از‌جمله استان آذربایجان شرقی و چهارمحال‌وبختیاری با 62 درصد و کهگیلویه‌و‌بویراحمد با 69 درصد.
بیشترین بارش میان استان‌های کشور متعلق به استان گیلان با رقم 570 میلی‌متر است که البته همین استان پربارش کشور خود در شرایط مرزی است. استان سیستان‌و‌بلوچستان با 17 میلی‌متر، کمترین بارش کشور را دریافت کرده است. تنها استانی که بارش بالاتر از نرمال را در این سال آبی تا الان پشت سر گذاشته است؛ استان مازندران است که با 389 میلی‌متری بارش هشت درصد بالای نرمال را تجربه کرده است. تمام حوضه‌های آبریز ایران نیز شرایط مشابهی را تجربه می‌کنند. بارش در همه حوضه‌های آبریز شش‌گانه کاهشی بوده و در همه حوضه‌های آبریز اصلی کشور به ترتیب بارش در خلیج فارس و دریای عمان، 55 درصد، ارومیه 52 درصد، خزر 17 درصد، فلات مرکزی 34 درصد، قره‌قوم 24 درصد و مرزی شرق 47 درصد کاهش بارش را شاهد بوده‌اند.
به نظر می‌رسد وضعیت پوشش برف کشور، در مقایسه با سال‌های قبل، از شرایط مناسب‌تری برخوردار است، دست‌کم تا انتهای هفته اول اسفند. در این گزارش نه‌تنها حوضه‌های آبریز داخل کشور را بررسی می‌کنیم، بلکه آنهایی را که دارای حوضه مشترک با کشورهای همسایه هستند نیز مورد توجه قرار می‌دهیم. تنها ذکر یک نکته مهم است. انطباق‌نداشتن میزان مساحت برف حوضه‌های آبریز کشور با میزان بارش ایستگاه‌ها، دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که یکی از آن موارد انطباق‌نداشتن پراکنش ارتفاعی ایستگاه‌ها با ارتفاع مناطق کوهستانی است. عمده ایستگاه‌های هواشناسی کشور در جوار مناطق شهری و سکونتگاهی در ارتفاع پایین قرار گرفته است و به دلیل نقش کوهستان به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در بارش، در ایستگاه‌های هواشناسی در ارتفاعات پایین نشان داده نمی‌شود.
به‌همین‌دلیل، این نبود انطباق، دلیلی بر نادرست‌بودن هیچ‌کدام از اندازه‌گیری‌ها نیست. مساحت بارش برف در حوضه‌های آبریز دریای خزر در مقایسه با بلندمدت 66 درصد و سال گذشته صددرصد افزایش، حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان در مقایسه با بلندمدت 29 درصد و سال گذشته بیش از صددرصد افزایش، حوضه آبریز فلات مرکزی در مقایسه با بلندمدت 31 درصد و در مقایسه با سال گذشته 25 درصد افزایش، حوضه آبریز مرزی شرق در مقایسه با بلندمدت 36 درصد و سال گذشته 83 درصد کاهش، حوضه آبریز دریاچه ارومیه در مقایسه با بلندمدت 43 درصد و در مقایسه با سال گذشته بیش از صددرصد افزایش و حوضه آبریز قره‌قوم در مقایسه با بلندمدت 16 درصد و در مقایسه با سال گذشته 49 درصد کاهش را تجربه کرده‌اند.
آنچه مشخص است، این است که شرایط کم‌بارشی در مناطق شرقی کشور خود را در شرایط به نسبت نامطلوب برف هم نشان می‌دهد. در میان حوضه‌های مشترک که اتفاقا نقش مهمی در کشاورزی استان‌های کشور دارند، روندها خوش‌بینانه است. در حوضه آبریز دجله-فرات مساحت پوشش برف در مقایسه با بلندمدت 29 درصد و در مقایسه با سال گذشته بیش از صددرصد افزایش، در حوضه آبریز هیرمند در مقایسه با سال قبل 12 درصد و در مقایسه با سال گذشته 10 درصد افزایش، در حوضه آبریز هریرود در مقایسه با بلندمدت شش درصد و در مقایسه با سال قبل 17 درصد افزایش نشان می‌دهد، در حوضه آبریز اترک در مقایسه با بلندمدت 54 درصد و در مقایسه با سال قبل 21 درصد افزایش و در حوضه آبریز ارس در مقایسه با سال قبل 69 درصد و در مقایسه با سال قبل بیش از صددرصد افزایش نشان داده شده است، بنابراین در همه حوضه‌های مشترک، شرایط بارش برف و سطح پوشش برف برای سال آبی آینده مناسب است.
اگر کاهش‌های بارشی در بیشتر مناطق کشور به‌ویژه مناطق بحرانی مانند مناطق حاشیه زاگرس و سواحل جنوبی کشور، استان سیستان‌و‌بلوچستان و خوزستان که به‌شدت درگیر خشکی هستند، تنها امید و البته خبر خوب شرایط مناسب بارش برف حداقل از لحاظ مساحت است. هرچند در حوضه‌های مشترک، تنها شرایط آب‌وهوایی خوب فقط معیار پرآبی نیست که نمونه مشخص آن روخانه هیرمند است. در‌این‌میان چه شرایط بارشی خوب باشد و چه بد، آنچه مسلم است، این است که تغییرات مورد نیاز در تغییر در سهم و شکل و نوع تقاضا و مصرف، بهره‌وری از همین آب موجود با استفاده از فناوری‌های موجود به‌ویژه در شبکه توزیع و مصرف، به‌ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف را بر عهده دارد، اقداماتی است که میزان بهره‌وری از این نعمت یعنی بارش برف و باران را مهیا می‌کند. آنچه مسلم است، این است که برخی از کشورهای هم‌جوار همین میزان بارش باران و به‌ویژه برف را آرزو دارند، بنابراین علاوه بر پایش شرایط آب‌وهوایی، توزیع و مصرف مناسب حتی در این فلات خشک و نیمه‌خشک کمک مؤثری در پایندگی زیست ما خواهد بود.
