چشم‌انداز ۱۴۰۴ از نگاه چهره‌های اجتماعی
از 1403 تا 1404؛ سالی پر از بیم و امید
یک سال دیگر گذشت. سالی پر از تکاپو، چالش و تجربه‌های تلخ و شیرین. ۱۴۰3 آینه‌ای از واقعیت‌های اجتماعی ایران بود؛ از تلاطم‌های اقتصادی و شکاف‌های اجتماعی گرفته، تا لحظات همدلی و تاب‌آوری مردمی که همچنان امید را زنده نگه داشته‌اند. در‌این‌میان، چهره‌های تأثیرگذار اجتماعی، کسانی که هر روز با نبض جامعه زندگی می‌کنند، شاهد تحولات این سال بودند؛ از مسائل معیشتی و نابرابری‌ها گرفته، تا دغدغه‌های فرهنگی، آموزشی و وضعیت سرمایه اجتماعی.
شرق: یک سال دیگر گذشت. سالی پر از تکاپو، چالش و تجربه‌های تلخ و شیرین. ۱۴۰3 آینه‌ای از واقعیت‌های اجتماعی ایران بود؛ از تلاطم‌های اقتصادی و شکاف‌های اجتماعی گرفته، تا لحظات همدلی و تاب‌آوری مردمی که همچنان امید را زنده نگه داشته‌اند. در‌این‌میان، چهره‌های تأثیرگذار اجتماعی، کسانی که هر روز با نبض جامعه زندگی می‌کنند، شاهد تحولات این سال بودند؛ از مسائل معیشتی و نابرابری‌ها گرفته، تا دغدغه‌های فرهنگی، آموزشی و وضعیت سرمایه اجتماعی. اکنون که در آستانه ۱۴۰۴ ایستاده‌ایم، این پرسش مطرح می‌شود که چشم‌انداز پیش‌رو چیست؟ آیا می‌توان به بهبود شرایط اجتماعی، افزایش عدالت و تقویت سرمایه انسانی امید داشت؟ در این گزارش، با چهره‌های شاخص اجتماعی گفت‌وگو کرده‌ایم تا نگاهی دوباره به سالی که گذشت، داشته باشیم و از بیم‌ها و امیدهایشان برای آینده ایران بشنویم؛ آینده‌ای که در گرو سیاست‌گذاری‌های دقیق، افزایش مشارکت اجتماعی و تلاش برای تقویت سرمایه‌های انسانی و فرهنگی است.
سال بی‌تفاوتی به زنان آسیب‌دیده/ در آرزوی یک متولی مقتدر در حوزه اجتماعی
سپیده علیزاده، فعال در حوزه زنان آسیب‌دیده اجتماعی و مدیرعامل مؤسسه نور سپید هدایت، است که دل پری هم از آنچه در حوزه‌اش در سال جاری گذشته، دارد. او به «شرق» می‌گوید: «اگر در یک جمله بخواهم شرایط را توصیف کنم، می‌گویم «سال بی‌تفاوتی به حوزه زنان آسیب‌دیده اجتماعی از سوی مسئولان ذی‌ربط»، به این معنا که بسیاری از سازمان‌های متولی چنان درگیر مسائل داخلی و حاشیه‌ای خودشان مانند پست و سمت و جابه‌جایی بودند که توجهی به زنان آسیب‌دیده و زنان کارتن‌خواب نشد».
به گفته مدیرعامل مؤسسه نور سپید هدایت، در سال‌های گذشته زمانی که به دلایلی مانند آلودگی هوا یا سرما اداره‌ها و مدارس تعطیل می‌شدند، برای کارتن‌خواب‌ها و به‌ویژه زنان کارتن‌خواب هم شرایط ویژه‌تری در نظر گرفته می‌شد، «امسال اما حتی یک کارشناس از سوی یکی از سازمان‌های مربوطه تماس نگرفت تا سفارش کند که گشت‌های خدمات‌دهی ما فعالیت بیشتری داشته باشد یا بررسی کند که آیا ما فعالیت می‌کنیم و خدمات ارائه می‌دهیم یا خیر». او اضافه می‌کند: «چنان همه مسائل برای مسئولان مربوطه بی‌‌اهمیت بود که حتی به نظر می‌رسید که گام‌هایی رو به عقب در این حوزه برداشته شده است.
حقیقت آن است که کارتن‌خواب‌ها حذف نمی‌شوند. امسال از معدود سال‌هایی بود که عید و ماه رمضان هم‌زمان شده است اما هیچ‌کس حواسش نیست که برای کارتن‌خواب‌هایی که بنا به شرایط خود قاعدتا روزه نمی‌گیرند، شرایط به چه صورت است یا مثلا برای عید چه شرایط و چه نیازهایی دارند. این گروه از زنان همواره آسیب می‌بینند اما از آنجایی که قشری از جامعه هستند که صدایی ندارند، آسیب‌های‌شان هم دیده نمی‌شود؛ به‌ویژه وقتی بی‌تفاوتی از سوی دستگاه‌های مرتبط هم بر این شرایط اضافه می‌شود».
امید علیزاده برای سال آینده این است که حوزه اجتماعی کشور یک متولی مقتدر پیدا کرده تا این حوزه از حالت بی‌تفاوتی و انفعال خارج شود: «در حوزه اجتماعی، سازمان‌های مختلفی تکلیف دارند و فعال هستند. بنابراین ضروری است یک وزیر یا مدیر دغدغه‌مند بر سر کار آمده و پاسخ‌گوی فعالیت‌های انجام‌شده در این حوزه و نتیجه فعالیت این اقدامات باشد. وقتی این حوزه برای هیچ‌کس مهم نباشد، مدیران هم احساس می‌کنند که موضوع چندان هم اهمیت ندارد. اما اگر این حوزه متولی داشته باشد و مدیران را بابت اقدامات خود در این حوزه مورد سؤال و جواب و در صورت لزوم بازخواست قرار دهد، دغدغه لازم هم در حوزه آسیب‌دیدگان اجتماعی و به‌ویژه زنان آسیب‌دیده پیدا شده و فعالیت‌های لازم به صورت هدفمند و کارشناسی‌شده انجام می‌شود. به همین دلیل هم آرزوی من پیدا‌شدن این متولی در سال 1404 است».
رفع تبعیض‌های حقوقی برای پیشبرد امور کشور
کامبیز نوروزی، حقوق‌دان و فعال رسانه‌ای اما در گفت‌وگو با «شرق» وضعیت سال 1403 را از دو منظر حقوقی و وضعیت مطبوعات مورد بررسی قرار می‌دهد. او معتقد است در سال 1403 هم میزان رفتارهای غیرقانونی و فقدان نظم حقوقی در جامعه کاملا مشهود بود: «فقدان نظم حقوقی در دو سطح مورد توجه است. نخست، رفتارهای غیرقانونی یک عده اقلیت سیاسی که از قدرت زیادی برخوردار هستند و دوم قانون‌گذاری‌های ناقص، غیراصولی و در کنار آن، عدم تعهد مدیران اجرائی به قوانین موجود. از نظر من از این منظر در سال 1403 نیز همچنان ادامه یافته و گویا این فقدان نظم حقوقی یا گسستگی نظم حقوقی در حال توسعه و نهادینگی است؛ اتفاقی که بسیار خطرناک است، زیرا وقتی نظم حقوقی مستقر نباشد، میدان وسیعی برای اتلاف منابع ایجاد می‌شود، به این معنا که قوانین به‌درستی وضع نمی‌شوند و منابعی مانند بودجه به‌درستی هزینه نشده و از بین می‌روند».
او مجموعه وقایع مرتبط با عفاف و حجاب را مهم‌ترین اتفاق حقوقی سال 1403 می‌داند: «تصویب قانون عفاف و حجاب یکی از مهم‌ترین مواردی بود که با یک قانون‌گذاری بسیار نادرست مجادله سختی را در سطح جامعه و سازمان‌های حکومتی ایجاد کرد. این مصوبه به لحاظ شرعی، حقوقی و اجتماعی دارای ایرادات متعددی بود و تقریبا کارشناسی وجود ندارد که از این قانون دفاع کارشناسی کند. اما برخی جریان‌های مجلس با واردکردن فشارهای سنگین موفق به تصویب این قانون شدند. اما شورای‌عالی امنیت ملی به‌درستی جلوی اجرای این قانون را گرفت؛ به لحاظ حقوقی».
این حقوق‌دان سال 1403 را سالی بسیار مهم در تاریخ معاصر کشور دانسته و علت آن را فوت ناگهانی رئیس‌جمهور سابق، برگزاری انتخابات جدید و انتخاب‌شدن فردی می‌داند که انتظار نمی‌رفت جریان‌های سیاسی تمایل زیادی به او داشته باشند.
نوروزی به جامعه رسانه‌ای کشور هم اشار می‌کند: «رکود رسانه‌ها در ایران همچنان ادامه دارد و در سال 1403 هیچ اتفاق مهمی در حوزه مطبوعات رخ نداده است. خوشبختانه وقوع مواردی مانند توقیف رسانه چندان قابل ذکر نبوده است. در حوزه افزایش نشریات و شمارگان هم اتفاق خاصی رخ نداده است. رفع فیلتر از پیام‌رسان واتس‌اپ و همچنین گوگل‌پلی را می‌توان اتفاقی تقریبا قابل اعتنا تلقی کرد».
او تأکید می‌کند که در مجموع، شرایط حقوقی کشور در یک روند نگران‌کننده پیش رفته و ما در حال یک گسیختگی حقوقی هستیم و تبعیض‌های حقوقی همچنان ادامه دارد: «یک جریان اقلیت اما پرزور به‌سادگی قوانین را نقض کرده و مرتکب قانون‌شکنی می‌شوند در حالی که در امنیت کامل به سر می‌برند و گروه دیگری که شاید به آنها گفت گروه اکثریت، از هرگونه مزایای قانونی محروم هستند».
این حقوق‌دان معتقد است مسائل ایران به گونه‌ای نیست که بتوانیم برای یک سال آرزویی داشته باشیم؛ به این معنا که اغلب مسائل جامعه ایران مسائلی نیستند که طی یک سال قابل حل باشند: «اما امیدوارم مشکلات روابط ایران و جهان غرب در سال آینده برطرف شود و ایران بتواند با جهان بین‌الملل روابطی متعادل، مسالمت‌آمیز و صلح‌آمیز داشته باشد. اعتبار و توان بین‌المللی ایران کاهش یافته است. کشور در معرض تصمیمات بین‌المللی بسیار سختی قرار دارد که اقتصاد کشور و روابط سیاسی آن تحت تأثیر این وضعیت قرار دارد. شهروندان کشور هم به دلیل وجود این وضعیت در داخل و خارج از کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. بخش مهمی از این وقایع مثبت مرتبط با حوزه حقوقی کشور است به این معنا که ضروری است نظام حقوقی روابط بین‌الملل کشور اصلاح شده و میزان معاهدات بین‌المللی و اصول حقوقی حاکم بر روابط بین‌المللی ایران و جهان غرب تلطیف شود».
نوروزی اظهار امیدواری می‌کند که در سال 1404 اولین قدم‌ها برای رفع تبعیض‌های حقوقی برداشته شود: «به این معنا که گروه اقلیتی که در امنیت کامل باعث اختلال حقوقی در جامعه هستند، عقب رانده شده و آنها را تسلیم قانون کنند تا رفتارشان قانونی و حقوقی شود. این مهم‌ترین اتفاقی است که تا وقتی در کشور رخ ندهد، نمی‌توانیم امید چندانی به پیشرفت برنامه‌های کشور داشته باشیم».
تلخ و شیرینی‌های تهران
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، با بررسی عملکرد مدیریت شهری در سال ۱۴۰۳، ورود ناوگان برقی به حمل‌ونقل عمومی را مهم‌ترین اتفاق، ضعف خدمات شهری را کم‌کاری اصلی، مرگ پنج نفر از کارکنان شهرداری را تلخ‌ترین حادثه و هوای پاک و حمل‌ونقل عمومی را اولویت سال آخر شورا دانست.
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، در ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در سال ۱۴۰۳ به چهار محور کلیدی اشاره کرد.
ورود ناوگان برقی؛ مهم‌ترین اتفاق سال
امانی ورود ناوگان برقی به سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران را مهم‌ترین رویداد سال ۱۴۰۳ دانست و تأکید کرد این اقدام آغاز شده، اما نیازمند تکمیل و توسعه بیشتر است. او گفت: «ما معتقدیم این اقدام باید گسترش یابد، اما در هر حال این مهم‌ترین حادثه‌ای بود که در سال ۱۴۰۳ رخ داد».
ضعیف‌ترین حوزه مدیریت شهری؛ خدمات شهری
به گفته عضو شورای شهر تهران، حوزه خدمات شهری، به‌ویژه نظافت و فضای سبز، ضعیف‌ترین بخش عملکرد مدیریت شهری در سال ۱۴۰۳ بوده است. او اظهار داشت: «متأسفانه در این سال شاهد قطع درختان در نقاط مختلف تهران بودیم و وضعیت نظافت شهری نیز بهبود قابل توجهی نداشته است. در این بخش رضایت کامل نداریم و لازم است تصمیمی جدی برای آن گرفته شود».
مرگ 5 کارمند شهرداری؛ تلخ‌ترین حادثه سال
امانی حادثه ریزش ساختمانی در منطقه ۱۹ را تلخ‌ترین اتفاق این دوره مدیریت شهری دانست و گفت: «این حادثه جان پنج نفر از کارکنان شهرداری و یگان حفاظت را گرفت و از غم‌انگیزترین وقایع سال بود».
اولویت‌های سال پایانی شورا
او با اشاره به زمان باقی‌مانده تا پایان دوره شورا، دو اولویت اصلی را هوای پاک و حمل‌ونقل عمومی عنوان کرد و گفت: «عملکرد شهرداری در این حوزه‌ها مطابق انتظارات نبوده است. هرچند شهرداری مدعی است که قراردادهایی منعقد شده و برخی اسناد هنوز به حساب ننشسته، اما گزارش‌های مالی سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که از ۱۰ هزار میلیارد تومانی که برای نخستین بار اختصاص داده شد، بسیاری از تعهدات اجرائی نشده‌اند. همچنین در مواردی حسابرس اعلام کرده که اسناد لازم برای بررسی ارائه نشده است».
