با نزدیک‌شدن به ضرب‌الاجل ۳۰ آوریل، امید به توافق میان واشنگتن و مسکو کم‌رنگ می‌شود
آتش‌بس عید پاک؛ ترفند پوتین یا فرصت صلح؟
امسال به شکلی نامعمول، تقویم‌های مذهبی غربی و ارتدوکس هم‌زمان شده‌اند و عید پاک در یک زمان جشن گرفته می‌شود. کاخ سفید، شاید به طور نمادین، به دنبال آتش‌بس در اوکراین تا زمان این جشن بود. اما در حالی که روز گذشته این عید در سراسر جهان گرامی داشته می‌شد، جنگ همچنان ادامه دارد. علی‌رغم پیشنهاد غافلگیرکننده روز شنبه مسکو -برای توقف تمام درگیری‌ها در شرق به مدت ۳۰ ساعت، از ساعت شش عصر به وقت محلی تا نیمه‌شب دوشنبه، اقدامی که او در کریسمس ۲۰۲۳ نیز انجام داده بود- کرملین هم‌زمان اذعان کرد که نیروهای روسی در حال پیشروی هستند.
شرق: امسال به شکلی نامعمول، تقویم‌های مذهبی غربی و ارتدوکس هم‌زمان شده‌اند و عید پاک در یک زمان جشن گرفته می‌شود. کاخ سفید، شاید به طور نمادین، به دنبال آتش‌بس در اوکراین تا زمان این جشن بود. اما در حالی که روز گذشته این عید در سراسر جهان گرامی داشته می‌شد، جنگ همچنان ادامه دارد. علی‌رغم پیشنهاد غافلگیرکننده روز شنبه مسکو -برای توقف تمام درگیری‌ها در شرق به مدت ۳۰ ساعت، از ساعت شش عصر به وقت محلی تا نیمه‌شب دوشنبه، اقدامی که او در کریسمس ۲۰۲۳ نیز انجام داده بود- کرملین هم‌زمان اذعان کرد که نیروهای روسی در حال پیشروی هستند.
این بیانیه ولادیمیر پوتین بعید است دونالد ترامپ را هدف گرفته باشد، بلکه بیشتر مخاطبان داخلی را مد نظر دارد. اگر اوکراین از پیوستن به آتش‌بس امتناع کند، پوتین از آن برای اهریمنی جلوه‌دادن کی‌یف استفاده خواهد کرد. اگر بپذیرد، او می‌تواند خود را مرد صلح و یک رهبر مسیحی معرفی کند؛ اما در هر صورت، تفنگ‌ها روز دوشنبه دوباره شلیک خواهند کرد. هم روسیه و هم ایالات متحده معتقدند پنجره فرصت برای مذاکرات ممکن است در حال بسته‌شدن باشد. جمعه‌شب ترامپ گفت اگر به‌زودی پیشرفتی حاصل نشود، از تلاش برای میانجیگری صلح ظرف چند روز «صرف‌نظر خواهد کرد». اجماع بر این است که ۳۰ آوریل و پایان صد روز اول ریاست‌جمهوری ترامپ، زمانی است که روند صلح فعلی به بن‌بست می‌رسد. این وضعیت شبیه یک بازی چهارجانبه پرتنش است که در آن مسکو، کی‌یف، واشنگتن و بروکسل همگی مواضع خود را سخت‌تر کرده‌اند و هیچ‌کس حاضر به مصالحه واقعی نیست.
جاه‌طلبی‌های گسترده‌تر پوتین
اگرچه این حس وجود دارد که نمی‌توان ترامپ را برای همیشه منتظر نگه داشت، مسکو تاکنون تمایلی به دادن هیچ امتیازی نداشته است. با این حال، به دلیل اعتقاد ظاهری پوتین مبنی بر پیروزی در جنگ، حتی صحبت از صلح نیز خود یک عقب‌نشینی محسوب می‌شود؛ اما کرملین رؤیای معامله‌ای بسیار بزرگ‌تر از صرفا موضوع اوکراین را در سر می‌پروراند. استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ به روسیه، زمانی به این موضوع اشاره کرد که اذعان داشت گفت‌وگوهایش با پوتین نه‌تنها شامل خاک اوکراین، بلکه حتی ناتو و تضمین امنیت متقابل ماده ۵ آن نیز بوده است. به نظر می‌رسد برای رئیس‌جمهور روسیه، این یک فرصت تکرارنشدنی برای بازآرایی معماری امنیتی اروپا و احیای روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ است. این ممکن است یک توهم و بلندپروازی باشد، اما آن‌قدر قوی است که به نظر می‌رسد پوتین مایل است مهلت ظاهری ۳۰ آوریل را به امید دستیابی به آن بیازماید.
شکاف‌ها در کرملین نمایان می‌شود
همه در مسکو با این رویکرد موافق نیستند. بسیاری معتقدند پوتین با این کار، فرصتی برای پایان‌دادن به جنگ با شرایط مطلوب را از دست می‌دهد؛ پیش از آنکه سال آینده اوضاع دشوارتر شود، ذخایر قدیمی تانک‌های دوران شوروی تمام شود و اقتصاد زیر فشار قرار گیرد.
اکنون در پشت صحنه، رقابتی بین تندروها و صلح‌طلبان برای جلب نظر پوتین در جریان است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه، در نشانه‌ای از این اختلافات، علنا صلح‌طلبان را «ستون پنجم» خواند و گفت آنها «وانمود به وفاداری به پوتین می‌کنند و به همه چیز او سر تکان می‌دهند»، اما در واقع «به آرامی همه دستاوردهای او را خراب می‌کنند». سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه، در نشانه‌ای از زمانه، آشکارا گروه دوم را به عنوان «ستون پنجم» مورد حمله قرار داد که وانمود می‌کنند «به پوتین وفادارند و هرچه او می‌گوید را تأیید می‌کنند»، اما در واقع «بی‌سر‌و‌صدا در حال خرابکاری» در تمام دستاوردهای او هستند.
تلاش عظیم، بازده اندک
اختلافی مشابه در دولت آمریکا نیز دیده می‌شود. در حالی که ویتکاف با اشتیاق می‌گوید «ممکن است در آستانه چیزی بسیار بسیار مهم برای جهان باشیم»، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، روز جمعه هشدار داد: «اگر پایان‌دادن به جنگ در اوکراین ممکن نباشد، باید به جلو حرکت کنیم» و این باید «در چند روز» مشخص شود. خود ترامپ هم گفت آماده است «اگر توافقی خیلی زود» به دست نیاید، از فرایند صلح کناره‌گیری کند. این اختلاف فراتر از کشمکش همیشگی بین انزواطلبان و مداخله‌گران است و نشان‌دهنده این حس رو به رشد است که «بازده سرمایه‌گذاری» این فرایند شاید ارزش تلاش را نداشته باشد. یک دیپلمات بریتانیایی خاطرنشان کرد: «ترامپ یک توافق سریع می‌خواست. یک ماه پیش ویتکاف هدایت کار را بر عهده داشت، اما حالا با قدرت‌گرفتن شکاکانی مثل روبیو و کیث کلاگ، فرستاده ترامپ به اوکراین، نفوذش کم شده است».
حفظ علاقه ترامپ
مسکو ممکن است بتواند با وعده‌های مبهم و ژست‌های توخالی مانند آتش‌بس عید پاک، ترامپ را درگیر و علاقه‌مند نگه دارد. پیش از این، صحبت از بهره‌برداری مشترک از نفت و گاز قطب شمال و خاک‌های کمیاب روسیه، سفارش‌های بزرگ هواپیماهای غیرنظامی از بوئینگ، غول هوافضای بحران‌زده آمریکایی و حتی جبران خسارت شرکت‌های آمریکایی که از بازار روسیه خارج شده‌اند، مطرح شده است. اما جوایز واقعی ممکن است ژئوپلیتیکی باشند، اگر مسکو حاضر به کنارگذاشتن روابط نزدیکش با ایران یا کره‌شمالی شود. همان‌طور که یک مقام امنیت ملی آمریکا اذعان کرد: «اگر روسیه آماده فاصله‌گرفتن از تهران باشد، به‌ویژه اگر بی‌سر‌و‌صدا به ما اطلاع دهد که درمورد برنامه هسته‌ای آن چه می‌داند، این اقدام عظیمی خواهد بود... حتی عظیم‌تر از مواد معدنی اوکراین».
کی‌یف جدی می‌شود
دولت اوکراین در مدیریت جدید کاخ سفید، محتاط‌تر و مطمئن‌تر عمل می‌کند؛ در ابتدا با خشم پیشنهاد ترامپ برای بهره‌برداری مشترک از منابع طبیعی اوکراین را رد کرد. زلنسکی گفت: «من چیزی را امضا نمی‌کنم که 10 نسل از اوکراینی‌ها بعدا هزینه آن را بپردازند»، اما این هفته دولت اوکراین به این امر اجتناب‌ناپذیر تن داد و یک تفاهم‌نامه اولیه را امضا کرد. دنیس شمیهال، نخست‌وزیر اوکراین، در روزهای آینده برای نهایی‌کردن این توافق‌نامه به واشنگتن سفر خواهد کرد تا با اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، دیدار کند. این توافق‌نامه شامل هیچ‌یک از تضمین‌های امنیتی که زلنسکی می‌خواست نمی‌شود. ترامپ ادعا کرده این تضمین‌ها لازم نیست؛ زیرا حضور شرکت‌های آمریکایی در اوکراین، پوتین را از حملات بیشتر بازمی‌دارد. اما حضور این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۲ مانع پوتین نشد. در دورانی که کمک آمریکا قابل اتکا نیست و فقط می‌توان آن را اجاره کرد، کی‌یف امیدوار است که با توافق معدنی، آمریکا را در کنار خود نگه دارد.
بروکسل بر موضع خود ایستاده است
یکی از عدم قطعیت‌ها این است که آیا این معامله چشم‌انداز پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا را به خطر می‌اندازد یا خیر؛ پیوستنی که کی‌یف آن را هم به عنوان مزیت اقتصادی و هم نوعی تضمین امنیتی درجه دوم می‌بیند. تفاهم‌نامه می‌گوید ایالات متحده مانع این روند نخواهد شد، اما ممکن است شرایط خاص با دادن دسترسی ممتاز منابع و قراردادها به شرکت‌های آمریکایی، مشکلاتی ایجاد کند. اگر چنین شود، بروکسل بعید است کوتاه بیاید. از زمان روی کار آمدن ترامپ، موضع و لحن آن سخت‌تر شده است. اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، هفته گذشته با ادعای جسورانه‌اش که «غرب آن‌طور که می‌شناختیم دیگر وجود ندارد»، توجه‌ها را جلب کرد.
با وجود تردیدهای بسیاری از کشورهای عضو، بروکسل موضع سختی را در حمایت از اوکراین و اغلب در تقابل با موضع آمریکا حفظ کرده است. این نه‌فقط از روی اعتقاد، بلکه ناشی از این احساس است که در عصر جنگ‌های تعرفه‌ای و عدم تعامل بالقوه آمریکا با اروپا، باید از منافع خود دفاع کند.
کاخ سفید بر سر دوراهی
چه اتفاقی می‌افتد اگر واشنگتن تصمیم بگیرد که اکنون زمان مناسبی برای دستیابی به توافق نیست؟ مفهوم ضمنی این است که ایالات متحده نه‌تنها از این روند، بلکه از کل جنگ کنار خواهد کشید. روبیو گفت اگر توافق صلح «عملی» به نظر نرسد، «فکر می‌کنم رئیس‌جمهور احتمالا در نقطه‌ای قرار دارد که خواهد گفت کار ما تمام است» و افزود: «این جنگ ما نیست».
سایر مقامات سعی کرده‌اند این را کم‌اهمیت جلوه دهند و بگویند تهدیدی برای تنها‌گذاشتن کی‌یف وجود ندارد. این نشانه دیگری از نبود اجماع روشن در دولت است. یک مقام کاخ سفید اعتراف کرد برخی سعی دارند رئیس‌جمهور را متقاعد کنند که اگر حمایت از کی‌یف را حفظ یا افزایش ندهد، ضعیف به نظر می‌رسد و «آن دسته از ما که فکر می‌کنیم سهم خود را انجام داده‌ایم، صراحتا منتظریم ببینیم اروپایی‌ها مجبورند به حرف‌های جسورانه خود عمل کنند. این یک مشکل اروپایی است». صبح شنبه، بن والاس، وزیر دفاع سابق بریتانیا، اظهار داشت ترامپ «آماده است کنار بکشد؛ زیرا در واقع در انجام معاملات چندان خوب نیست» اما موافقت کرد اروپا واقعا می‌تواند در حمایت از اوکراین «بیشتر قدم بردارد».
آتش‌بس، نه صلح پایدار
روسیه سازش نمی‌کند چون امیدوار است توافق بزرگ‌تری به دست آورد. آمریکا هم سازش نمی‌کند چون علاقه‌اش را از دست داده است. کی‌یف احساس می‌کند نمی‌تواند خواسته‌های مسکو را برآورده کند و بروکسل سعی دارد خود را به عنوان بازیگری جدی در صحنه ژئوپلیتیک نشان دهد. با اینکه هیچ‌کس حاضر به عقب‌نشینی نیست، دو هفته آینده ممکن است نقطه عطف دیگری در جنگ باشد. اما دور از این بن‌بست ظاهری، شاید تغییری رخ داده باشد. با وجود صحبت از توافق‌های بزرگ و «صلح دائمی»، پیشنهادهایی حتی برای آتش‌بس موقت که در مذاکرات پاریس با روبیو، ویتکاف و رهبران اروپایی مطرح شد، شبیه پیشنهادهای سال ۲۰۲۲ است. در این سناریو، روسیه کنترل مناطق اشغالی را حفظ می‌کند اما بدون مالکیت قانونی. اوکراین از ناتو خارج می‌ماند اما حاکمیتش را حفظ می‌کند. برخی تحریم‌ها علیه روسیه کاهش می‌یابد و اوکراین به ۳۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود‌شده روسیه برای بازسازی کشور دسترسی پیدا می‌کند. توافقی که در نهایت هیچ‌کس را کاملا راضی نمی‌کند و نارضایتی متقابل اغلب بهای صلح است.