سفری در میانه بحران

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ مالک مصدق: با تایید رسمی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی مشخص شد که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر فردا چهارشنبه به تهران سفر و با مقامات ارشد کشورمان دیدار و گفت وگو خواهد کرد. اگر چه مشخص نیست دستور کار اصلی این سفر حول چه محور یا محورهایی است، اما حضور امیر قطر در حالی صورت می گیرد که در عرصه منطقه ای و جهانی شاهد اتفاقات مهمی هستیم؛ از نقض مکرر آتش بس غزه از جناب اسرائیل تا روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا و شروع کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران، اخراج فلسطینان از غزه، سفر مارکو روبیو، وزیر امور خارجه امریکا به منطقه و ... .

سفر امیر قطر به تهران در این مقطع زمانی به هر دلیل و با هر دستور کاری مهم به نظر می‌رسد، چرا که حضور شیخ تمیم در ایران به عنوان یک سفر دوجانبه در میان تنش‌های سیاسی و تحولات منطقه‌ای صورت می‌گیرد. با توجه به اقتضائات جاری منطقه غرب آسیا ،این سفر می‌تواند فرصتی برای تقویت روابط سیاسی و دیپلماتیک تهران - دوحه و پیشبرد گفت وگوها در خصوص مسائل منطقه‌ای مانند غزه، یمن، لبنان و سوریه باشد.

اگرچه برخی گمانه‌زنی‌ها پیرامون نقش قطر به عنوان میانجی در مسائل ایران و آمریکا مطرح است، اما از سخنان مقامات ایرانی چنین برمی‌آید که هدف اصلی سفر، تقویت روابط دوجانبه و هماهنگی بیشتر در عرصه‌های مختلف است.

شایعه میانجی گری و انتقال پیامی بین آمریکا و ایران منتفی است!

در پیوست نکته فوق و با توجه به انبوه اتفاقات و تحولات جاری، گمانه زنی های مختلفی در رابطه با این سفر مطرح است که مهمترین آن ناظر به احتمال نقش آفرینی دوحه در تنش تهران – واشنگتن و نیز انتقال پیام از جانب آمریکایی ها برای ایران است که عباس عراقچی ساعاتی پیش و در جمع خبرنگاران با اشاره به حضور امیر قطر در تهران در مورد شایعات مربوط به میانجی‌گری قطر بین ایران و آمریکا و اینکه امیر قطر حامل پیامی خواهد بود، صراحتا عنوان داشت که «این شایعات قابل ارزش نیستند.»

به گفته وزیر امور خارجه ایران، «امیر قطر شخصیت برجسته‌ای است که برای پیشبردروابط دوجانبه تشریف می‌آورند.» مسئول سیاست خارجی کشورمان ادامه داد که «قطر یک کشور تاثیرگذار در حوزه خلیج فارس است. ارتباطات ما با قطر قدیمی و بسیار گسترده است و تبادلات سطح بالایی هم بین دو کشور همواره وجود داشته است.»

عراقچی این را هم افزود که «آخرین بار آقای پزشکیان برای یک جلسه بین‌المللی به قطر رفت و یک دیدار دوجانبه داشت و در ادامه هم فردا امیر قطر به تهران خواهد آمد و بحث های بسیار مهمی  از جمله راهبردی، سیاسی و اقتصادی بین دو کشور وجود دارد و فردا مورد رایزنی قرار می‌گیرد در مورد منطقه و غزه توطئه‌هایی که این روزها از آنها صحبت می‌شود با هم رایزنی خواهیم داشت. ما همواره در موضوع لبنان و سوریه و یمن با دوستانمان در قطر تبادل نظر داشته‌ایم.»

وزیر امور خارجه کشورمان قبل تر هم روز دوشنبه این هفته و در جریان دیدار با علی یوسف احمد الشریف، وزیر امور خارجه سودان با حضور در یک نشست خبری و در پاسخ به سوالی پیرامون ارتباط با سفر امیر قطر به تهران و این‌که در این سفر امیر قطر حامل پیامی از سوی آمریکا برای ایران است، چنین پاسخ داد که «امیر قطر برای یک سفر دوجانبه، این هفته به ایران سفر کرده و این سفر در چارچوب تبادلات سیاسی ۲ کشور انجام می شود.»

به ادعای عراقچی، «هنوز به ما منتقل نشده که ایشان (امیر قطر) حامل پیام از جایی هست یا نه». اسماعیل بقایی، سخنگوی وزات خارجه هم طی نشست خبری روز دوشنبه و در پاسخ به این سؤال که «آیا سفر امیر قطر به ایران در راستای ارسال پیام مذاکره به ایران است؟» عنوان داشت که «سفر ایشان به تهران ربطی به میانجی‌گری بین ایران و آمریکا ندارد.»

 میانجی گری بین ایران و آمریکا، از شایعه تا واقعیت!

با وجود آنکه مقامات دستگاه دیپلماسی کشورمان سفر فردا چهارشنبه امیر قطر به تهران را بی ارتباط با مبحث «میانجی‌گری و انتقال پیام بین ایران و آمریکا» می‌دانند، اما بهزاد نیک منش طی گفت وگویی با «شرق» بر این نکته کلیدی اذعان دارد که «این سفر امیر قطر و عدم اشاره به میانجی‌گری ایران و آمریکا از جانب مقامات، احتمالاً اشاره به شکاف‌ها و تفاوت‌های عمیق موجود در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.» از منظر این تحلیلگر، «ایران و قطر به طور همزمان در برخی مسائل منطقه‌ای نظیر حل بحران های منطقه وایو مشخصا موضوع فلسطین نسبتا همسو هستند، ولی در عین حال سیاست‌های قطر ممکن است منافع اقتصادی و سیاسی خود را نیز دنبال کند، که ممکن است با سیاست‌های ایران در برخی موارد تفاوت داشته باشد.»

لذا این کارشناس چنین نتیجه می‌گیرد که «تاکید و تصریح مقامات دستگاه سیاست خارجی کشور لزوماً به معنای این نخواهد بود که قطری‌ها میانجیگری در تنش ایران با آمریکا را کنار گذاشته یا پیامی بین تهران و واشنگتن رد و بدل نخواهند کرد.» چرا که نیک منش در ادامه ارزیابی های خود یقین دارد که «در شرایط حساس کنونی منطقه‌ای و جهانی و اوج‌گیری منازعه بین ایران و آمریکا از زمان آغاز به کار دولت ترامپ، قطعاً قطری‌ها نمی‌توانند سیاست انفعال، سکوت و عدم میانجیگری برای کاهش یا مدیریت تنش را در پیش بگیرند.»

به همین واسطه مفسر حوز سیاست خارجی، «رد شائبه در این رابطه را نزدیک به واقعیت نمی‌داند» و به زعمش «یقینا موضوع تنش ایران و آمریکا جزو دستور کارهای سفر امیر قطر به تهران خواهد بود.» اما از دید وی «این موضوع به معنای آن نیست که شیخ تمیم حامل پیامی ار جانب کاخ سفید برای تهران باشد، اما در عین حال سعی خواهد کرد تلاش‌های میانجیگر گرایانه خود را در دستور کار داشته باشد.» چنانی که او موید گفته‌هایش را «سفر مارکو روبیو به منطقه و همچنین برخی اخبار در خصوص تلاش‌های میانجیگرایانه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای میانج میانجیگری بین تهران و واشنگتن می داند.

پیرو اشارات نیک منش، مارکو روبیو، وزیر خارجه امریکا در جریان سفرش به اسرائیل صراحتا عنوان داشت که «ما هیچ تماسی از سوی ایران نداشته‌ایم. هیچ نشانه‌ای از آن ندیده‌ایم.» اما در عین حال سی ان ان خبر داد که «عربستان سعودی مایل به میانجی‌گری بین دولت ترامپ و ایران برای دستیابی به توافقی جدید در حوزه برنامه هسته‌ای تهران است.» که البته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه هم در نشست خبری این هفته خود نه آن را تکذیب و نه تایید کرد.

 نقش قطر در میانه بحران در روابط تهران – دمشق

یکی دیگر از ابعاد سفر امیر قطر به ایران ناظر به موضوعات منطقه‌ای است. عراقچی اشاره کرده که رایزنی‌هایی در مورد غزه، توطئه‌ها و مسائل مربوط به لبنان، سوریه و یمن صورت خواهد گرفت. در این زمینه، قطر همواره نقشی فعال در مذاکرات و کمک‌های انسانی در مناطق جنگی ایفا کرده است. به ویژه در مورد غزه، قطر در گذشته نیز کمک‌های مالی و انسانی زیادی به این منطقه ارسال کرده و در تلاش بوده است تا از طریق دیپلماسی، روابط میان گروه‌های فلسطینی و اسرائیل را تسهیل کند.

در همین راستا عراقچی در توضیح سفر امیر قطر تأکید کرده است که قطر کشوری تاثیرگذار در حوزه خلیج فارس است و ارتباطات ایران با این کشور ریشه‌دار و گسترده است. قطر از جمله کشورهایی است که علی‌رغم نزدیکی به برخی کشورهای غربی، سیاست‌های مستقلی در منطقه داشته و گاهی میانجی‌گری‌هایی در مسائل مختلف انجام داده است. این موضوع در رابطه با ایران، به ویژه در دوران تحریم‌ها و بحران‌های منطقه‌ای مانند جنگ یمن، سوریه و لبنان، نقش قطر به عنوان میانجی یا تسهیل‌گر ارتباطات بسیار پررنگ بوده است.

پیرو آنچه عنوان شد، پیشتر منابع آگاه به «شرق» اطلاع دادند که این سفر می ‌تواند در راستای «تلاش‌های شیخ تمیم برای میانجی‌گری در روابط ایران و سوریه پسا اسد باشد». گفتنی است که یازدهم بهمن ماه بود که امیر قطر به عنوان اولین رهبر عربی به سوریه سفر و با احمد الشرع دیدار کرد.

محمدعلی سبحانی نیز در همین باره به «شرق» گفته بود که «در درجه نخست کشوری مانند قطر، گزینه‌ مناسبی برای میانجیگری بین ایران و سوریه پسااسد خواهد بود.» چرا که از دید سفیر اسبق ایران در قطر، «دوحه اکنون به‌عنوان یکی از جدی‌ترین حامیان و پشتیبانان حکومت جدید سوریه مطرح است که نشان می‌دهد روابط بسیار خوبی بین دوحه با ساختار جدید در سوریه وجود دارد و وزن بالایی را برای میانجیگری بین دو طرف دارند». ضمنا مدیرکل پیشین خاورمیانه وزرات امور خارجه تصریح می کند که «همزمان قطری‌ها روابط خوبی هم با ایران دارند که یک امتیاز است و توان لازم برای از سرگیری روابط بین تهران و دمشق را به شیخ تمیم می دهد.»