سرنوشت نامعلوم ۶ همت بودجه

غزل ایمانی: طبق برنامه ششم توسعه بنا بود که قریب به شش همت برای تجهیز و به‌رو‌زرسانی مراکز و هنرستان‌های فنی‌و‌حرفه‌ای آموزش و پرورش در نظر گرفته شود اما بنا بر گفته مدیران و هنرآموزان این هنرستان‌ها، هیچ‌گونه به‌روزرسانی در سال‌های اخیر صورت نگرفته یا اگر بوده، آن‌قدر کم‌رنگ و غیرقابل توجه بوده که وضعیت نابسامان این مراکز را بهبود نبخشیده است، به گونه‌ای که در سکوت خبری، برخی از این هنرستان‌ها به بهانه‌های واهی نیز تعطیل شدند.

سحر بیات، منتقد و کارشناس آموزش و پرورش و یکی از مربیان هنرستان‌های شهر تهران، با بیان اینکه از تجهیز هنرستان‌ها خبری نیست، به «شرق» گفت: در سال‌های اخیر، تجهیزات مربوط به کارگاه دانش‌آموزان به‌روزرسانی نشده، چراکه قرار بود با بودجه درخورتوجهی که تصویب شده است، به‌روزرسانی فرایند یادگیری هنرجویان از حالت تئوری خارج شده و به صورت عملی ادامه پیدا کند.

بیات ادامه می‌دهد هدف از احداث و راه‌‌اندازی مدارس فنی‌و‌حرفه‌ای، برنامه‌های کارگاهی و عملیاتی بوده است؛ ولی این مدارس از ساده‌ترین امکانات مانند ویدئو پروژکتور و رایانه به‌عنوان کمک‌کننده‌های آموزشی هم محروم هستند.

او افزود: متأسفانه آموزش و پرورش به اهدافش در مدارس فنی‌و‌حرفه‌ای نرسیده است. بنا بود در این مدارس دانش‌آموزانی تربیت شوند که پس از طی دوره متوسطه دوم، وارد بازار کار شوند، ولی اکنون تمرکز این مدارس به جای مهارت‌آموزی به سمت کنکوری‌شدن است و مدارس مدنظر نیز مانند دیگر مدارس، مبتلا به آفت و چرخه باطل کنکور شده‌اند. بیات با اشاره به اینکه بودجه‌ای در هنرستان محل خدمتش تزریق نشده است، گفت: آنچه از ظواهر امر پیداست، هنوز ریالی از شش همت بودجه تجهیز و به‌روزرسانی هنرستان‌ها و مدارس فنی‌و‌حرفه‌ای در مدارس ما دیده و تزریق نشده است، کمااینکه در حوزه سایت و رایانه نیز از ساده‌ترین امکانات محروم هستیم.

م. احمدی، یکی از مدیران هنرستان‌های فنی‌و‌حرفه‌ای، درباره اینکه برخی از دانش‌آموزان از کار با تجهیزات قدیمی و از رده خارج‌شده گلایه دارند، گفت: دانش‌آموزی که به هنرستان وارد می‌شود، در ابتدا چیزی نمی‌داند. در این حالت می‌توان برای آموزش‌های مبتدی از تجهیزات مستعمل استفاده کرد اما پس از مدتی برای آموزش مقدماتی و پیشرفته فنی، نیازمند به‌روزکردن تجیهزات هستیم.

به گفته او، تجهیزات در هنرستان‌ها به‌روز نیستند و در کنار آن نیروی انسانی متخصص برای آموزش هم نداریم. برخی از دبیرانی که به هنرستان ما آمدند، از توانایی آموزش عملی نیز برخوردار نیستند و فقط می‌توانند به صورت تئوریک آموزش دهند، چون در دانشگاه چیز خاصی آموزش نمی‌‌دهند. افرادی که در دانشگاه آچار به دست نمی‌شوند، چگونه می‌توانند در زمینه عملی آموزش مناسبی را به دانش‌آموزان هنرستان بدهند.

در حالی کارشناسان آموزش و پرورش درباره مشکلات هنرستان‌ها و مرکز فنی و حرفه‌ای انتقاد جدی دارند که رضامراد صحرایی در حاشیه جلسه هیئت دولت از ساخت و راه‌اندازی هزار هنرستان جدید در کشور خبر داده است.

به گفته صحرایی پس از ۱۲ سال از تصویب سند تحول بنیادین، نخستین آیین‌نامه برای اجرای این سند یعنی بخش مهارت‌آموزی دانش‌آموزان تصویب شد. این آیین‌نامه در ۱۰ ماده به تصویب هیئت دولت رسید. براساس ‌این تا پنج سال آینده، هزار هنرستان جدید در کشور ساخته می‌شود و تعداد دانش‌آموزان در رشته‌های مهارتی در هنرستان به نیمی از دانش‌آموزان کل کشور می‌رسد.

صحرایی گفته است معادل دو درصد اعتبارات حساب‌های ملی و استانی پیشرفت و عدالت به‌عنوان مشوق در اختیار شرکت‌ها و صنایعی قرار می‌گیرد که هنرستان تأسیس می‌کنند.

در‌حالی‌که صحرایی این مصوبه را از دستاوردهای دولت سیزدهم می‌داند، معاونان اسبق وزارت آموزش و پرورش درباره عدم پیگیری‌ها و تعهدات دولت و آموزش و پرورش و کوتاهی در پیشبرد اهداف سند تحول بنیادین و تعطیلی مراکز و هنرستان‌های فنی‌و‌حرفه‌ای، گله‌مند هستند.

ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق وزارت آموزش پرورش، درباره مشکلات به‌روز‌رسانی هنرستان‌ها و مراکز فنی‌و‌حرفه‌ای به «شرق» گفت: ساماندهی رشته‌های مهارتی و کنکور، پاشنه آشیل آموزش و پرورش در این زمینه هستند. آموزش و پرورش باید با توجه به نیاز بازار کار رشته‌های مهارتی را توسعه دهد که این امر نیز مستلزم نظام جامع هدایت تحصیلی است؛ موضوعی که در‌حال‌حاضر نادیده گرفته شده و فقط با برگه توصیه‌نامه رشته‌ای در پایان دوره اول متوسطه و به سبک سال‌های پیش از انقلاب انجام می‌شود.

به گفته او، در آموزش و پرورش به گونه‌ای القا شده است که همچنان رشته‌های دانشگاهی جذابیت خود را حفظ کرده‌اند و دانش‌آموزان و اولیا تنها راه موفقیت را رفتن به رشته‌های نظری می‌دانند.

سحرخیز توسعه و به‌روز‌رسانی و تجهیز هنرستان‌های آموزش و پرورش را در وضعیت فعلی غیرممکن می‌داند.

معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش تأکید کرد که به دلیل هزینه‌بر‌بودن رشته‌های هنرستانی، توسعه و تجهیز آنها کمی دشوار و سخت به نظر می‌رسد، زیرا در کلاس‌های درس برخی مناطق، نسبت معلم به دانش‌آموز یک به 48 یا گاهی بیشتر هم است، اما در هنرستان‌ها، میزان مطلوب آن یک به 15 نفر است. البته در هنرستان در کنار این استاندارد آموزشی باید استاد‌ کار و انبار تجهیزات و کارگاه‌های مجهز نیز وجود داشته باشد و در نهایت اینکه این رشته‌ها باید به‌روزرسانی شوند که هم‌اکنون خبری از روند به‌روزرسانی نیست. زمانی برخی رشته‌ها در هنرستان‌ها توسعه داده شدند که مورد نیاز جامعه بوده‌اند؛ مانند حسابداری یا برای دختران رشته خانه‌داری و کودک‌یاری، در‌حالی‌که امروز این امر نیاز بازار نیست.

سحر‌خیز به کسری 44 همتی آموزش و پرورش اشاره کرد و افزود: آموزش و پرورش 44 همت کسری دارد تا بدهی سال‌های قبل را بدهد. این در حالی است که تخصیص 110 درصد بودجه را از مجلس گرفته است؛ یعنی هر سال 25 درصد کسری حقوق دارد. با این اوصاف و مشکلات دیگر نباید به فکر رفع مشکلات هنرستان‌ها و مراکز فنی‌وحرفه‌ای بود. واقعیت این است که میان برنامه‌ها، اهداف و بودجه آموزش و پرورش هماهنگی و مطابقت وجود ندارد. او درباره عدم تحقق و استفاده از بودجه شش‌همتی درباره هنرستان‌های فنی‌و‌حرفه‌ای و احتمال هزینه‌کرد آن در جای دیگر گفت اگر این بودجه، ردیف داشته باشد، دیوان محاسبات به صورت قانونی می‌تواند ورود کند؛ زیرا قانون اجازه نمی‌دهد این بودجه را در جای دیگری هزینه کنند.

این منتقد آموزش و پرورش درباره ادعای مدیران فعلی مبنی بر ساخت هنرستان‌های جدید و مجهز گفت: مسئولان گفتند قریب به سه‌هزارو 500 هنرستان احداث کرده‌اند در‌حالی‌که در این زمینه موفق عمل نکردند. درباره هنرستان‌های هم‌جوار نیز رویه اشتباهی در پیش گرفتند؛ زیرا در برنامه ششم توسعه بنا بود دولت بر‌اساس سیاست‌های تشویقی به کارخانه‌ها و بخش‌های صنعتی اجازه بدهد که آموزش بخشی از دانش‌آموزان را بر عهده بگیرند. بسته‌هایی شامل بخشودگی مالیاتی و تسهیلاتی وامی ارائه دهد که این امر به دلیل نبود متصدی مشخصی به دست فراموشی سپرده شده است.

سحر‌خیز درباره بی‌برنامگی در آموزش‌های مهارتی و هدررفت بودجه وزارتخانه افزود: هم‌اکنون دو نهاد مانند سازمان آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت آموزش و پرورش در موازات هم مشغول به فعالیت در این زمینه هستند و سیاست‌گذار واحدی هم وجود ندارد تا برنامه‌های راهبردی را به سرانجام برساند. این منتقد آموزش و پرورش افزود جالب است که بدانید مردم سازمان آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای را بیش از آموزش و پرورش قبول دارند؛ زیرا از استاندارهای لازم برخوردار است و این برای آموزش و پرورش یک نقصیه به شمار می‌آید که در مدت سه سال دانش‌آموزان در هنرستان‌ها تحصیل می‌کنند و برای آنها هزینه می‌شود، در نهایت مجددا برای آموزش تکمیلی و عملی به مراکز آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای می‌روند، بنابراین آموزش و پرورش باید سرفصل‌های آموزشی خود را با سازمان آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای کشور هماهنگ کند تا از استانداردهای حداقلی برخوردار شود.

به گفته سحرخیز، برون‌سپاری بهترین کار ممکن است، زیرا در برخی رشته‌ها امکان استخدام هنر‌آموز برای آموزش و پرورش وجود ندارد؛ بنابراین تخصیص بودجه برای برون‌سپاری و خرید خدمت بهترین راه‌حل است.

علی زرافشان، معاون وزیر دولت روحانی نیز در‌این‌باره به «شرق» گفت: یکی از بارزترین مشکلات در آموزش و پرورش این است که با توجه به تکالیفی که مجلس تعیین می‌کند، امکانات و منابع لازم را در اختیار دولت قرار نمی‌دهد تا اهداف مدنظر را محقق کند. در قانون برنامه ششم مصوب شد تا سهم دانش‌آموزان متوسطه در شاخه فنی‌و‌حرفه‌ای به 35 درصد برسد. این افزایش هم شامل فضای آموزشی، تجهیزات و هنر‌آموز و استاد‌کار بوده است. اگر اینها تأمین نشود، طبیعتا هدف هم محقق نخواهد شد.

به گفته این معاون وزیر دولت دوزادهم، آموزش‌های فنی‌و‌حرفه‌ای در مقایسه با آموزش‌های ابتدایی و متوسطه نظری بسیار پرهزینه است، زیرا نیازمند نیروی متخصص، تجهیزات و به‌روزرسانی رشته‌ها و کارگاه‌هاست.

زرافشان ادامه داد که در برنامه‌ها و بودجه‌های سالانه مبلغی را برای تجهیز هنرستان‌ها در نظر می‌گیرند اما هنگام تخصیص، بودجه‌ای تعلق نمی‌گیرد.

به گفته این معاون اسبق آموزش و پرورش، بندی هم از قانون برنامه پنجم توسعه به احکام دائمی اضافه شده بود، مبنی بر اینکه دو درصد از درآمد ناشی از فروش گاز صرف وسایل گرمایشی، سرمایشی و تجهیز هنرستان‌ها و مراکز فنی و حرفه‌ای شود. البته این بودجه ذیل ردیف و بودجه نوسازی قرار می‌گیرد که این سازمان باید بودجه یادشده را در اختیار هنرستان‌ها و مراکز فنی‌و‌حرفه‌ای قرار دهد.

زرافشان ادامه داد در دوره‌ای که بنده مسئولیت داشتم، تبصره‌ای به نام 75 مصوب شد که طی آن اگر هنرستان‌های کشاورزی درآمدی داشته باشند، باید صرف دستمزد دانش‌آموزان و تجهیز مراکز شود. در آن زمان این مصوبه را به همه هنرستان‌ها تعمیم دادیم و برنامه‌ای تحت عنوان آموزش همراه با تولید راه‌اندازی شد که در پی آن کیفیت آموزشی نیز بالاتر رفت.

به گفته زرافشان، آموزش‌های مهارتی در مرکز و هنرستان‌های فنی‌و‌حرفه‌ای و کاردانش باید به نیاز بازار پاسخ دهد، برعکس شاخه نظری که باید به حوزه دانش پاسخ‌گو باشد. به‌همین‌دلیل در برنامه درسی که در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 تولید شد، یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده نیاز بازار به شمار می‌رفت. البته نیاز بازار دائما در حال تغییر است و باید این آموزش‌ها در‌واقع متناسب با تغییرات روز تغییر کند. جای تأسف است که فرایند تغییر برنامه درسی و تصویب برنامه جدید با کندی انجام می‌شود.

او درباره استفاده‌نکردن از بودجه شش‌همتی یا هدر‌رفت آن گفت: جابه‌جایی ردیف‌های بودجه معمول است مثلا بودجه دو درصد از فروش گاز، عموما اختصاص داده نمی‌شود و صرف جاهای دیگر می‌شود.

ظاهرا در آموزش و پرورش فعلی فقط از دغدغه‌های هنرستان‌ها و مراکز فنی‌وحرفه‌ای حرف زده می‌شود و البته خبرهایی از تخصیص بودجه و تغییرات در آینده‌ای نزدیک هم منتشر می‌شود، ولی هیچ‌کسی پیگیر این موضوع نیست. بودجه‌ای که در برنامه ششم توسعه برای این مهم اختصاص داده شد، در کجا هزینه شده است یا اگر جایی هزینه نشده، چرا هیچ معاونتی در این وزارت پرتنش پیگیر زنده‌کردن بودجه یادشده برای خروج از افول این مراکزآینده‌ساز نیست.