بازگشت به ایران فرهنگی؛ دستاوردی ارزشمند در سیاست خارجی دولت
سفر دو‌روزه رئیس‌جمهور پزشکیان به تاجیکستان، با استقبال صمیمانه امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان و امضای ۲۳ سند همکاری در حوزه‌های مختلف، جلوه‌ای کم‌نظیر از اشتراکات فرهنگی و تمدنی دو کشور را به نمایش گذاشت.
حسام عسگری
سفر دو‌روزه رئیس‌جمهور پزشکیان به تاجیکستان، با استقبال صمیمانه امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان و امضای ۲۳ سند همکاری در حوزه‌های مختلف، جلوه‌ای کم‌نظیر از اشتراکات فرهنگی و تمدنی دو کشور را به نمایش گذاشت. دیدارهای گرم، مشاعره دلنشین و شعرخوانی رؤسای جمهور با بیتی از رودکی، تصویری ماندگار از این سفر برای افکار عمومی ایران و تاجیکستان رقم زد. این دیدار، نمادی بود از پیوندی عمیق که بر اساس تاریخ، زبان و فرهنگ مشترک، امکان‌ساز توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است.
امامعلی رحمان در سخنرانی‌اش تأکید کرد: «رودکی، فردوسی، حافظ و سعدی متعلق به ما فارسی‌زبانان هستند، نه‌فقط ایران یا تاجیکستان. مولانا برای تمام بشریت است و کوروش کبیر نیز میراث مشترک همه ماست». او ایران را به حضور در تاجیکستان دعوت کرد، حتی بدون سرمایه‌گذاری، تا پیوندهای تاریخی و فرهنگی بیش از پیش تقویت شود.
اما این تصویر روشن از رابطه ایران و تاجیکستان، سؤالی جدی را به ذهن متبادر می‌کند؛ چرا در تمام این سال‌ها به‌جای سرمایه‌گذاری در روابط با کشورهای حوزه تمدنی ایران، انرژی و منابع کشور صرف کشورهایی شد که نه‌تنها سودی برای ایران نداشتند، بلکه بارها در بزنگاه‌های مهم علیه منافع ما موضع گرفتند؟
تجربه ناکام روابط با کشورهای عربی
کشورهای عربی منطقه در دهه‌های گذشته، با وجود صرف منابع مالی و دیپلماتیک گسترده از سوی ایران، در بسیاری از مواقع به‌عنوان مانعی بر سر راه منافع ایران ظاهر شدند؛ در ادعای واهی امارات بر سر جزایر سه‌گانه، همواره طرف این کشور را گرفتند و در بیانیه‌های ضدایرانی اتحادیه عرب، به‌طور هماهنگ علیه ایران موضع‌گیری کردند.
از منظر اقتصادی نیز بازارهایی که به نظر می‌رسید به دلیل روابط سیاسی، در اختیار ایران قرار گیرند، نصیب رقبا شدند. در عراق و سوریه، ترکیه توانست بازارهای مصرف را به دست آورد و ایران را به حاشیه ببرد. اختلافات فرهنگی و تاریخی نیز همواره سایه‌ای سنگین بر روابط ایران و کشورهای عربی انداخته و مانع از شکل‌گیری پیوندهای عمیق و پایدار شده است.
فرصت‌های بی‌پایان در حوزه تمدنی ایران
در مقابل، کشورهای حوزه تمدنی ایران، نظیر تاجیکستان، افغانستان و مناطق قفقاز، فرصت‌هایی بی‌نظیر برای ایران فراهم می‌کنند. این کشورها با زبان و فرهنگی مشترک، از نوروز تا ادبیات فارسی، بسترهای طبیعی همکاری در حوزه‌های مختلف را دارند.
دیدار دوجانبه اخیر، با تأکید بر گسترش همکاری‌های اقتصادی، علمی و فرهنگی، نمونه‌ای از این ظرفیت‌هاست. امضای توافق‌نامه‌ها در حوزه‌هایی همچون مبارزه با فساد، توسعه حمل‌ونقل، همکاری‌های کشاورزی و فناوری‌های نوآورانه نشان می‌دهد که تعمیق روابط با این کشورها، نه‌تنها به سود اقتصاد ایران، بلکه تضمینی برای پاسداری از میراث فرهنگی مشترک خواهد بود.
می‌توان اهمیت تمرکز بر کشورهای حوزه تمدنی ایران را این‌طور برشمرد:
1. پیوندهای فرهنگی و تمدنی پایدار: برخلاف برخی کشورها که اختلافات تاریخی مانع بهبود روابط شده است، کشورهای حوزه تمدنی ایران با اشتراکات فرهنگی عمیق، همکاری‌هایی پایدارتر و معنادارتر را ممکن می‌کنند.
2. بازارهای اقتصادی مستعد: کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز نیازمند کالاها و خدماتی هستند که ایران توانایی تأمین آنها را دارد؛ از مصالح ساختمانی و مواد غذایی گرفته تا خدمات فنی و مهندسی.
3. افزایش وزن دیپلماتیک: روابط نزدیک‌تر با این کشورها می‌تواند وزن سیاسی ایران در منطقه و عرصه بین‌المللی را افزایش دهد.
در پایان باید یادآور شد سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به تاجیکستان، نه‌تنها فرصتی برای گسترش روابط دوجانبه، بلکه زنگ بیدارباشی برای سیاست خارجی ایران است. سرمایه‌گذاری در روابط با کشورهای حوزه تمدنی، مسیری کم‌هزینه‌تر و پربازده‌تر از تلاش برای نزدیکی به سایر کشورها را نشان می‌دهد که بارها منافع ایران را نادیده گرفته‌اند.
اگر ایران در دهه‌های گذشته بر کشورهای حوزه تمدنی خود تمرکز کرده بود، امروز از نظر اقتصادی و فرهنگی جایگاهی بسیار بالاتر داشت. هنوز هم دیر نیست؛ باید از فرصت‌های پیش‌رو استفاده کرد و روابطی پایدار، مؤثر و مبتنی بر تاریخ و فرهنگ مشترک با این کشورها ساخت.
