انواع مصنوعی‌بودن یک هوش

توسعه هوش مصنوعی، اگرچه برای بخش عمده‌ای از مردم مانند دیدن یک فیلم هیجان‌انگیز شده است که هر سکانسش با معرفی یک محصول جدید و با ریتمی تند در حال پیش‌رفتن است، اما برای فعالان حوزه فناوری و اقتصاد دیجیتال مانند یک شطرنج زمانی برق‌آسا (بلیتس) شده است. معرفی هر محصول جدید هوش مصنوعی، مشابه با حرکت مهره‌ای است که محیط شما انجام داده است و متناسب با آن و در زمانی کوتاه نیز «شما» باید حرکت خود را انتخاب کنید تا مات نشوید. اینکه شما یک شرکت بزرگ باشید یا استارتاپی در ابتدای راه، فرق چندانی ندارد. انتخاب حرکت «شما» همان انتخاب‌هایی است که برای محصول یا خدمت خود دارید. از استراتژی‌ها تا چرخش‌های کسب‌وکاری (Pivot) نمونه‌هایی از حرکت‌هایی هستند که «شما» انتخاب می‌کنید.

حرکت آخر چه بود؟

هنوز یک ماه از معرفی هوش مصنوعی DeepSeek نگذشته بود که پنجشنبه گذشته هم‌زمان دو محصول هوش مصنوعی معرفی شد:

۱- معرفی Grok توسط ایکس (توییتر سابق) و بخشی از پازل امپراتوری فناوری ایلان ماسک. ۲-معرفی Helix توسط شرکت Figure AI که می‌توان آن را یکی از پیشروترین شرکت‌های حوزه رباتیک دانست. این محصولات اگرچه برای کاربران عادی یک مسابقه میان شرکت‌های مختلف است، اما برای کسانی که در بازار فناوری یا اقتصاد دیجیتال فعال هستند، نشانه‌ای از یک رقابت بسیار عمیق‌تر است که برنده‌شدن هر مدلی می‌تواند سرنوشت محصول یا خدمت شما را تغییر دهد.

نگاه از بالا

فهم خوب هر بازی یا رقابت زمانی رخ می‌دهد که ما بتوانیم از بالا به صفحه بازی نگاه کنیم، در دنیای رقابتی این «نگاه از بالا» یعنی «نگاه از آینده»، یعنی بتوانیم از آینده‌ای که منتظر رخ‌دادنش هستیم، بایستیم و خود را و جهان را و شرکت‌های فعال را نگاه کنیم. اما مشکل زمانی است که ما آینده را نمی‌توانیم دقیق بشناسیم و آن را دقیق تحلیل کنیم، چون آینده‌های مختلفی ممکن است رخ دهد. به همین دلیل است که سناریونگاری اهمیت می‌یابد. یعنی به جای دل‌بستن به یک آینده، بتوانیم در آینده‌های مختلف وضعیت اکنون را بشناسیم. پیش‌تر درباره آینده هوش مصنوعی مفصل صحبت کرده‌ام و نوشتم. بر این اساس نیز در نوبت‌های مختلف و با معرفی هر محصول جدید، این محصول را در چارچوب سناریوهای هوش مصنوعی تحلیل کرده‌ام. از همین منظر نیز می‌توانیم به اتفاقات اخیر در حوزه هوش مصنوعی دوباره نگاهی داشته باشیم:

معرفی Grok و Helix، بازی در زمین محتوا و کاربر

مزیت رقابتی و شایستگی‌محوری یک توسعه هوش مصنوعی می‌تواند ۱-بر پایه توسعه فناوری یا ۲-بر پایه محتوا و دسترسی به کاربر باشد. در حقیقت رقابت میان شرکت‌های توسعه‌دهنده هوش مصنوعی را می‌توان به این دو نوع تقسیم کرد. محصولات Open AI و DeepSeek هر دو مبتنی بر فناوری بودند. شرکت‌هایی با اتکا به دانش الگوریتمی خود این ابزارها را توسعه داده بودند. در مقابل شرکت‌هایی که داده‌های کلان و کاربران بزرگ را در اختیار داشتند، تاکنون موفق نشده بودند محصول قابل توجهی ارائه دهند. چه Gemini شرکت گوگل و چه Copilot مایکروسافت، هر دو نتوانسته‌اند رقابت قابل توجهی با دیگر رقبای فناوری خود داشته باشند، اما با معرفی Grok و قدرت قابل رقابت آن می‌توان سناریوی ۲ را بیش از گذشته محتمل دانست. در حقیقت با معرفی Grok بازی سناریوی ۱ که تا پیش از این محتمل‌تر از دیگر سناریوها بود، اکنون هم‌سطح سناریوی ۲ شده است. اما Helix نیز نشانه دیگری بود از افزایش اهمیت محتوا و کاربر. Figure AI شرکتی پیشرو در حوزه رباتیک است که با رشد هوش مصنوعی و ترکیب این دو توانسته است زمین بازی جدیدی را ایجاد کند. با معرفی هلیکس، هوش مصنوعی در یک حوزه اختصاصی و با سخت‌افزار اختصاصی خود، به کار گرفته شد. سناریوی ۳ هوش مصنوعی چندین نوع از محصولات و خدمات را انتظار می‌کشید. امروز محصول هلیکس را می‌توان نخستین محصول جدی در این سناریو دانست و احتمال تحقق آن سناریو نیز بیشتر شد.

یک چالش برای ایران

بسیاری از استارتاپ‌های هوش مصنوعی ایرانی که به طور معمول و هفتگی با بنیان‌گذارانشان صحبت می‌کنم، نشان از آسیبی بزرگ دارند. شرکت‌های ایرانی به‌شدت و به‌صورت پرریسکی تنها بر سناریوی ۱ متمرکز هستند و سیاست‌گذاران ایرانی نیز به‌شدت بر سناریوی «قطعی‌دانستن آینده و گذاشتن تمام تخم‌مرغ‌ها در یک سبد» که توسعه یک شرکت را پرریسک می‌کند. شاید بهتر است فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور سناریوهای آینده در زمینه توسعه هوش مصنوعی را جدی‌تر بگیرند. اینکه استراتژی اغلب فعالان یک اکوسیستم دچار یک اشتباه استراتژیک باشد، نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق‌تری از یک جهت‌گیری اشتباه در یک جامعه است. چیزی که من آن را جداافتادگی از جهان، به‌واسطه تحریم‌ها و فیلترینگ‌ها می‌دانم. اما درد اصلی آن است که با ظهور هر محصول، شانس موفقیت استارتاپ‌های ایرانی کاهش می‌یابد، هرچند خودشان ذوق‌زده این محصولات جدید باشند.