ماهیگیری تابستانه مسکو در شرق آسیا
احمد وخشیته . استاد دانشگاه ملی اوراسیا
یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید: «تابستان دو بار در سال وجود ندارد و آنچه در تابستان متولد شود، در زمستان به کار خواهد آمد». شاید همین موضوع سبب شده است تا کرملین به‌دنبال ماهیگیری در تابستان گرم روابطش با کشورهای شرق آسیا، پیش از پررنگ‌شدن هر‌چه بیشتر ایالات متحده در این منطقه باشد.
زاویه نگاه روسیه به آسیای شرقی
اگرچه در هفته‌ای که گذشت تنش میان مسکو و توکیو به‌دنبال سفر میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه به جزیره کوریل که محل مناقشه میان روسیه و ژاپن است بالا گرفت و سبب شد طرفین سفرای کشورهای مقابل را به نشانه اعتراض احضار کنند؛ اما یک روز پس از این تنش‌ها، دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین بر اراده قوی برای توسعه روابط با ژاپن از سوی کشورش سخن گفت و همکاری‌های اقتصادی با توکیو را بسیار ارزشمند دانست.
روسیه که همین چند روز پیش هم‌زمان با گسترش روابط نظامی‌اش با هند، مانور مشترک در دریای بالتیک برگزار کرد، به گفته وزارت دفاع چین قرار است در ماه آگوست مانور مشترکی نیز با این کشور در منطقه خودمختار هوئی‌نینگ‌شیا داشته باشد.
از سوی دیگر هم‌زمان با همکاری‌های نظامی نزدیک مسکو و دهلی‌نو که به گفته سرگئی لاوروف، دو کشور در‌حال رایزنی برای ساخت گسترده‌تر تجهیزات نظامی روسی در هند هستند که نشان‌دهنده عمق همکاری‌های نظامی دو کشور است، روسیه با پاکستان نیز روابط خود را احیا کرده و به نظر می‌رسد تابستان روابط با این کشور نیز بسیار گرم‌تر از گذشته در یک دهه اخیر است.
سفر لاوروف به پاکستان که همراه یک هیئت 13نفره و از جمله ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه پوتین در آوریل امسال برای اولین‌بار پس از سال ۲۰۱۲ صورت گرفت، نشان داد که روسیه نه‌تنها به‌دنبال مذاکرات صلح افغانستان است بلکه در جست‌وجوی مشارکتی استراتژیک و بلندمدت با پاکستان است. به‌هرحال آنچه مشخص است اندکی پس از این گفت‌وگوها، مسکو و اسلام‌آباد توافق ساخت خط لوله پاکستان‌استریم را امضا کردند؛ خط لوله‌ای که البته پیش‌از‌این به نام «شمال-جنوب» شناخته می‌شد و امضای آن به اکتبر ۲۰۱۵ بازمی‌گردد که بارها و بارها به تعویق افتاده بود.
اما این‌بار به نظر می‌رسد عزمی جدی پشت آن قرار دارد و اقدامات عملیاتی در جریان است؛ چراکه هفته پیش اعلام شد کمیته اجرائی مشترک این پروژه مشخص شده و ساخت این خط لوله هزارو صد کیلومتری در حدود سه میلیارد دلار برآورد شده که قرار است تا سال ۲۰۲۳ به بهره‌برداری برسد تا ۱۲.۴ میلیارد متر مکعب گاز در سال را انتقال دهد.
از موازنه قدرت تا موازنه تهدید
پوشیده نیست که در سال‌های اخیر، آسیاپاسفیک به اولویت نخست ایالات متحده تبدیل شده است و به همین منظور به‌دنبال کم‌رنگ‌شدن حضور نیروهای نظامی این کشور در خاورمیانه، روسیه از این فرصت کمال بهره را برد و حضور و نقش خویش را تا میزانی پررنگ کرد که به‌قدرت نخست فرامنطقه‌ای در غرب آسیا تبدیل شود؛ اما از سوی دیگر مشخص است که کرملین قصد دارد در معادلات شرق آسیا نیز نقش کلیدی داشته باشد و به نظر می‌رسد واشنگتن تاکنون موفق نشده است که مسکو را صرفا سرگرم خاورمیانه و تحولات و بحران‌های غرب آسیا و اوراسیا کند.
در این میان گمان می‌رود که رویکرد آمریکا و روسیه در شرق آسیا متفاوت است. اگرچه ایالات متحده می‌کوشد به‌واسطه پیاده‌سازی موازنه تهدید در این منطقه، چین را در مسیر انزوا قرار دهد و بتواند فشار حداکثری را بر آن تحمیل کند تا (آنچه بلندپروازی‌های این کشور می‌خواند) را کنترل کند؛ اما در سوی مقابل، روسیه درصدد است با رویکردی مبتنی بر موازنه قدرت، روابط خود با تمامی طرفین را فارغ از جهت‌گیری‌های منطقه‌ای این بازیگران (رقیب یا متخاصم) با یکدیگر افزایش دهد. ازهمین‌رو به‌دنبال گسترش روابط با شریک سنتی شوروی و دوست امروز آمریکا است و با هند مانور نظامی انجام می‌دهد و هم‌زمان با رقیب هند در منطقه یعنی پاکستان نیز رزمایش برگزار می‌کند.
از این جهت مسکو در سایه رقابت واشنگتن و پکن سعی دارد با هرکدام از بازیگران منطقه‌ای در حد فرصت‌های موجود، منافع مشترکی را ایجاد کند؛ حال ممکن است همکاری در حوزه انرژی باشد و خواه فروش تسلیحات و مشارکت‌های نظامی؛ بنابراین حتی با ژاپن که همکاری‌های گسترده‌ای در این ابعاد میان آنها وجود ندارد نیز به‌دنبال یک تفاهم صلح است تا به مناقشات مرزی خود پایان دهد و در آینده به پاشنه آشیل روسیه در منازعات ائتلاف آمریکا و چین در آسیای شرقی تبدیل نشود. حال باید دید که آیا کرملین می‌تواند به موازات فعالیت‌هایش در غرب آسیا از این تابستان گرمی که در روابط خود با کشورهای آسیای شرقی جست‌وجو می‌کند، بهره ببرد یا به قول روس‌ها اگر دو خرگوش را دنبال کند، به هیچ‌یک نمی‌رسد.
یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید: «تابستان دو بار در سال وجود ندارد و آنچه در تابستان متولد شود، در زمستان به کار خواهد آمد». شاید همین موضوع سبب شده است تا کرملین به‌دنبال ماهیگیری در تابستان گرم روابطش با کشورهای شرق آسیا، پیش از پررنگ‌شدن هر‌چه بیشتر ایالات متحده در این منطقه باشد.
زاویه نگاه روسیه به آسیای شرقی
اگرچه در هفته‌ای که گذشت تنش میان مسکو و توکیو به‌دنبال سفر میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه به جزیره کوریل که محل مناقشه میان روسیه و ژاپن است بالا گرفت و سبب شد طرفین سفرای کشورهای مقابل را به نشانه اعتراض احضار کنند؛ اما یک روز پس از این تنش‌ها، دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین بر اراده قوی برای توسعه روابط با ژاپن از سوی کشورش سخن گفت و همکاری‌های اقتصادی با توکیو را بسیار ارزشمند دانست.
روسیه که همین چند روز پیش هم‌زمان با گسترش روابط نظامی‌اش با هند، مانور مشترک در دریای بالتیک برگزار کرد، به گفته وزارت دفاع چین قرار است در ماه آگوست مانور مشترکی نیز با این کشور در منطقه خودمختار هوئی‌نینگ‌شیا داشته باشد.
از سوی دیگر هم‌زمان با همکاری‌های نظامی نزدیک مسکو و دهلی‌نو که به گفته سرگئی لاوروف، دو کشور در‌حال رایزنی برای ساخت گسترده‌تر تجهیزات نظامی روسی در هند هستند که نشان‌دهنده عمق همکاری‌های نظامی دو کشور است، روسیه با پاکستان نیز روابط خود را احیا کرده و به نظر می‌رسد تابستان روابط با این کشور نیز بسیار گرم‌تر از گذشته در یک دهه اخیر است.
سفر لاوروف به پاکستان که همراه یک هیئت 13نفره و از جمله ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه پوتین در آوریل امسال برای اولین‌بار پس از سال ۲۰۱۲ صورت گرفت، نشان داد که روسیه نه‌تنها به‌دنبال مذاکرات صلح افغانستان است بلکه در جست‌وجوی مشارکتی استراتژیک و بلندمدت با پاکستان است. به‌هرحال آنچه مشخص است اندکی پس از این گفت‌وگوها، مسکو و اسلام‌آباد توافق ساخت خط لوله پاکستان‌استریم را امضا کردند؛ خط لوله‌ای که البته پیش‌از‌این به نام «شمال-جنوب» شناخته می‌شد و امضای آن به اکتبر ۲۰۱۵ بازمی‌گردد که بارها و بارها به تعویق افتاده بود.
اما این‌بار به نظر می‌رسد عزمی جدی پشت آن قرار دارد و اقدامات عملیاتی در جریان است؛ چراکه هفته پیش اعلام شد کمیته اجرائی مشترک این پروژه مشخص شده و ساخت این خط لوله هزارو صد کیلومتری در حدود سه میلیارد دلار برآورد شده که قرار است تا سال ۲۰۲۳ به بهره‌برداری برسد تا ۱۲.۴ میلیارد متر مکعب گاز در سال را انتقال دهد.
از موازنه قدرت تا موازنه تهدید
پوشیده نیست که در سال‌های اخیر، آسیاپاسفیک به اولویت نخست ایالات متحده تبدیل شده است و به همین منظور به‌دنبال کم‌رنگ‌شدن حضور نیروهای نظامی این کشور در خاورمیانه، روسیه از این فرصت کمال بهره را برد و حضور و نقش خویش را تا میزانی پررنگ کرد که به‌قدرت نخست فرامنطقه‌ای در غرب آسیا تبدیل شود؛ اما از سوی دیگر مشخص است که کرملین قصد دارد در معادلات شرق آسیا نیز نقش کلیدی داشته باشد و به نظر می‌رسد واشنگتن تاکنون موفق نشده است که مسکو را صرفا سرگرم خاورمیانه و تحولات و بحران‌های غرب آسیا و اوراسیا کند.
در این میان گمان می‌رود که رویکرد آمریکا و روسیه در شرق آسیا متفاوت است. اگرچه ایالات متحده می‌کوشد به‌واسطه پیاده‌سازی موازنه تهدید در این منطقه، چین را در مسیر انزوا قرار دهد و بتواند فشار حداکثری را بر آن تحمیل کند تا (آنچه بلندپروازی‌های این کشور می‌خواند) را کنترل کند؛ اما در سوی مقابل، روسیه درصدد است با رویکردی مبتنی بر موازنه قدرت، روابط خود با تمامی طرفین را فارغ از جهت‌گیری‌های منطقه‌ای این بازیگران (رقیب یا متخاصم) با یکدیگر افزایش دهد. ازهمین‌رو به‌دنبال گسترش روابط با شریک سنتی شوروی و دوست امروز آمریکا است و با هند مانور نظامی انجام می‌دهد و هم‌زمان با رقیب هند در منطقه یعنی پاکستان نیز رزمایش برگزار می‌کند.
از این جهت مسکو در سایه رقابت واشنگتن و پکن سعی دارد با هرکدام از بازیگران منطقه‌ای در حد فرصت‌های موجود، منافع مشترکی را ایجاد کند؛ حال ممکن است همکاری در حوزه انرژی باشد و خواه فروش تسلیحات و مشارکت‌های نظامی؛ بنابراین حتی با ژاپن که همکاری‌های گسترده‌ای در این ابعاد میان آنها وجود ندارد نیز به‌دنبال یک تفاهم صلح است تا به مناقشات مرزی خود پایان دهد و در آینده به پاشنه آشیل روسیه در منازعات ائتلاف آمریکا و چین در آسیای شرقی تبدیل نشود. حال باید دید که آیا کرملین می‌تواند به موازات فعالیت‌هایش در غرب آسیا از این تابستان گرمی که در روابط خود با کشورهای آسیای شرقی جست‌وجو می‌کند، بهره ببرد یا به قول روس‌ها اگر دو خرگوش را دنبال کند، به هیچ‌یک نمی‌رسد.