در باب نقطه تعادل میان منافع صاحبان باغات و منافع شهر

اگر به فضای شعارها و وعده‌های انتخاباتی نمایندگان منتخب شهروندان تهرانی در انتخابات پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران بازگردیم، یکی از اصلی‌ترین مطالبات عمومی در حوزه محیط ‌زیست که در سیاست‌های کلان شورای پنجم مد نظر قرار گرفت، موضوع حفاظت از باغات شهر تهران و جلوگیری از تخریب گسترده آنان بود. بنابراین طرح «لغو مصوبه برج‌باغ‌ها» با امضای هفت نفر از اعضای شورای شهر در دومین جلسه رسمی شهر تهران در 5/6/1396 بررسی و اعلام وصول شد تا کمیسیون‌های شهرسازی و معماری و سلامت و محیط زیست به صورت مشترک در این موضوع اعلام نظر کنند. در واقع شورای اسلامی شهر تهران در مقطعی از زمان قرار گرفته بود که مطالبه اصلی حفظ حداکثری باغات باقیمانده سطح شهر و جلوگیری از تداوم رویه جاری ساخت‌وساز در باغات (موسوم به برج‌باغ) بود. مطالعات انجام‌شده در شهرداری تهران نیز نشان می‌داد خلاف باور حاکم بر شهرداری تهران مبنی بر آنکه لغو مصوبه برج‌باغ سبب می‌شود تا یکی از منابع درآمدی اصلی شهرداری تهران حذف شود، در بازه زمانی سال‌های 1387 تا 1397 مجموعا برای 493 پلاک با وسعت تقریبی 128 هکتار پروانه صادر شده بود که مجموع عوارض دریافتی شهرداری تهران از محل صدور پروانه برج‌باغ در این 10 سال رقم 1200 میلیارد تومان بوده که تنها 1درصد از درآمدهای این 10 سال را شامل می‌شده است. گام اولی که شورای اسلامی شهر تهران در این زمینه در تاریخ 22/12/1396 برداشت، لغو مصوبه پیشین خود در سال 1383 بود که یکی از بندهای آن اجازه ساخت‌وساز در سطح اشغال کمتر و با ارتفاع بیشتر (برج‌باغ) را به شهرداری تهران داده بود. در ادامه طبیعی بود که لغو یک مصوبه و نه گفتن به رویه‌های موجود نیازمند ارایه پیشنهاد جدید و بله‌گفتن به گزینه‌ای جدید باشد. از این زمان به بعد، به موجب بند هشتم مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری مورخ 21/8/1393 در موضوع بازنگری و اصلاح ماده چهاردهم قانون زمین شهری (پیوست 3 طرح جامع شهر تهران) که در آن مقررات و ضوابط ساخت‌وساز برج‌باغ‌ها در شهر تهران تدوین شده بود، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری موظف شده بود با همکاری شورای اسلامی شهر تهران پیشنهادات اصلاحی خود را به شورای عالی برای تصویب ارایه کند. پیگیری و احیای این مصوبه بستر قانونی را برای ارایه پیشنهاد جایگزین برج‌باغ‌ها برای شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم فراهم کرد. بر این اساس، شورای پنجم شهرداری تهران را در مصوبه اسفند 1396 خود مکلف کرد تا حداکثر پس از 2 ماه از ابلاغ مصوبه خود، پیشنهاد اصلاحیه دستورالعمل ماده 14 قانون زمین شهری را با در نظر‌گرفتن اصولی ارایه کند که برخی از آنها عبارتند از:

حفاظت و صیانت حداکثری از باغات شهر تهران
حداقل تراکم ساختمانی و سطح اشغال و مداخله در عرصه باغات
حفظ وضع موجود باغات با مالکیت غیرخصوصی و تبدیل آنها به فضای سبز قابل دسترس برای شهروندان
حفظ و صیانت از باغات با مساحت بالای 5000 مترمربع با درختان کهنسال برای احداث پارک عمومی با اولویت‌دادن به تملک آنها
عدم رویکرد درآمدزایی از فروش تراکم ساخت‌وساز در باغات
اعمال تشویق غیرتراکمی برای حفظ و صیانت باغات
در نظرگرفتن طیفی از تشویقات غیرکالبدی (اعم از بخشودگی عوارض، کمک به نگهداری باغات و امثال آن) برای صاحبان باغات
پیشنهاد تهیه‌شده اساسا با رویکرد صیانتی و حفاظتی و در ضدیت با رویه‌های موجود در نحوه ساخت‌وساز در باغات تدوین شده بود که درنهایت آورده و پیشنهاد شورای شهر تهران در تاریخ 3/4/1398 به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید و رسما «خانه‌باغ»، جایگزین «برج‌باغ» شد. در حال حاضر که یک سال از مصوبه مذکور می‌گذرد به نظر ضروری است آسیب‌شناسی از این مصوبه و تلاش‌های صورت‌گرفته شورای پنجم به عنوان دستاورد مهم آن در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد و مشخص شود که آیا این مصوبه توانسته گام‌های مثبتی در جهت صیانت و حفاظت از باغات شهر تهران بردارد؟ آیا توانسته است همزمان منافع صاحبان باغات و منافع شهر را تأمین کند؟ و آیا توانسته اثر مثبتی در توسعه فضای سبز و تشویق مالکان به کاشت درختان در املاک خود ایجاد کند؟ به نظر می‌رسد یکی از چالش‌های شورای ششم و به طور کلی مدیریت شهری دوره بعد، پاسخگویی به سوالات مذکور باشد که پاسخ آن نه در بازگشت به مصوبه برج‌باغ بوده و نه به طور کامل در پیشنهاد این دوره شورای اسلامی شهر تهران یافت می‌شود؛ به عبارت دیگر، پیداکردن نقطه تعادل میان منافع صاحبان باغات و منافع شهر شرط کلیدی در تضمین پایداری مصوبات حفاظت، صیانت و توسعه باغات شهر تهران است.

اگر به فضای شعارها و وعده‌های انتخاباتی نمایندگان منتخب شهروندان تهرانی در انتخابات پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران بازگردیم، یکی از اصلی‌ترین مطالبات عمومی در حوزه محیط ‌زیست که در سیاست‌های کلان شورای پنجم مد نظر قرار گرفت، موضوع حفاظت از باغات شهر تهران و جلوگیری از تخریب گسترده آنان بود. بنابراین طرح «لغو مصوبه برج‌باغ‌ها» با امضای هفت نفر از اعضای شورای شهر در دومین جلسه رسمی شهر تهران در 5/6/1396 بررسی و اعلام وصول شد تا کمیسیون‌های شهرسازی و معماری و سلامت و محیط زیست به صورت مشترک در این موضوع اعلام نظر کنند. در واقع شورای اسلامی شهر تهران در مقطعی از زمان قرار گرفته بود که مطالبه اصلی حفظ حداکثری باغات باقیمانده سطح شهر و جلوگیری از تداوم رویه جاری ساخت‌وساز در باغات (موسوم به برج‌باغ) بود. مطالعات انجام‌شده در شهرداری تهران نیز نشان می‌داد خلاف باور حاکم بر شهرداری تهران مبنی بر آنکه لغو مصوبه برج‌باغ سبب می‌شود تا یکی از منابع درآمدی اصلی شهرداری تهران حذف شود، در بازه زمانی سال‌های 1387 تا 1397 مجموعا برای 493 پلاک با وسعت تقریبی 128 هکتار پروانه صادر شده بود که مجموع عوارض دریافتی شهرداری تهران از محل صدور پروانه برج‌باغ در این 10 سال رقم 1200 میلیارد تومان بوده که تنها 1درصد از درآمدهای این 10 سال را شامل می‌شده است. گام اولی که شورای اسلامی شهر تهران در این زمینه در تاریخ 22/12/1396 برداشت، لغو مصوبه پیشین خود در سال 1383 بود که یکی از بندهای آن اجازه ساخت‌وساز در سطح اشغال کمتر و با ارتفاع بیشتر (برج‌باغ) را به شهرداری تهران داده بود. در ادامه طبیعی بود که لغو یک مصوبه و نه گفتن به رویه‌های موجود نیازمند ارایه پیشنهاد جدید و بله‌گفتن به گزینه‌ای جدید باشد. از این زمان به بعد، به موجب بند هشتم مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری مورخ 21/8/1393 در موضوع بازنگری و اصلاح ماده چهاردهم قانون زمین شهری (پیوست 3 طرح جامع شهر تهران) که در آن مقررات و ضوابط ساخت‌وساز برج‌باغ‌ها در شهر تهران تدوین شده بود، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری موظف شده بود با همکاری شورای اسلامی شهر تهران پیشنهادات اصلاحی خود را به شورای عالی برای تصویب ارایه کند. پیگیری و احیای این مصوبه بستر قانونی را برای ارایه پیشنهاد جایگزین برج‌باغ‌ها برای شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم فراهم کرد. بر این اساس، شورای پنجم شهرداری تهران را در مصوبه اسفند 1396 خود مکلف کرد تا حداکثر پس از 2 ماه از ابلاغ مصوبه خود، پیشنهاد اصلاحیه دستورالعمل ماده 14 قانون زمین شهری را با در نظر‌گرفتن اصولی ارایه کند که برخی از آنها عبارتند از:

حفاظت و صیانت حداکثری از باغات شهر تهران
حداقل تراکم ساختمانی و سطح اشغال و مداخله در عرصه باغات
حفظ وضع موجود باغات با مالکیت غیرخصوصی و تبدیل آنها به فضای سبز قابل دسترس برای شهروندان
حفظ و صیانت از باغات با مساحت بالای 5000 مترمربع با درختان کهنسال برای احداث پارک عمومی با اولویت‌دادن به تملک آنها
عدم رویکرد درآمدزایی از فروش تراکم ساخت‌وساز در باغات
اعمال تشویق غیرتراکمی برای حفظ و صیانت باغات
در نظرگرفتن طیفی از تشویقات غیرکالبدی (اعم از بخشودگی عوارض، کمک به نگهداری باغات و امثال آن) برای صاحبان باغات
پیشنهاد تهیه‌شده اساسا با رویکرد صیانتی و حفاظتی و در ضدیت با رویه‌های موجود در نحوه ساخت‌وساز در باغات تدوین شده بود که درنهایت آورده و پیشنهاد شورای شهر تهران در تاریخ 3/4/1398 به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید و رسما «خانه‌باغ»، جایگزین «برج‌باغ» شد. در حال حاضر که یک سال از مصوبه مذکور می‌گذرد به نظر ضروری است آسیب‌شناسی از این مصوبه و تلاش‌های صورت‌گرفته شورای پنجم به عنوان دستاورد مهم آن در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد و مشخص شود که آیا این مصوبه توانسته گام‌های مثبتی در جهت صیانت و حفاظت از باغات شهر تهران بردارد؟ آیا توانسته است همزمان منافع صاحبان باغات و منافع شهر را تأمین کند؟ و آیا توانسته اثر مثبتی در توسعه فضای سبز و تشویق مالکان به کاشت درختان در املاک خود ایجاد کند؟ به نظر می‌رسد یکی از چالش‌های شورای ششم و به طور کلی مدیریت شهری دوره بعد، پاسخگویی به سوالات مذکور باشد که پاسخ آن نه در بازگشت به مصوبه برج‌باغ بوده و نه به طور کامل در پیشنهاد این دوره شورای اسلامی شهر تهران یافت می‌شود؛ به عبارت دیگر، پیداکردن نقطه تعادل میان منافع صاحبان باغات و منافع شهر شرط کلیدی در تضمین پایداری مصوبات حفاظت، صیانت و توسعه باغات شهر تهران است.