شهرها و شهرداری‌ها چگونه می‌توانند بر تغییرات اقلیمی اثر داشته باشند؟
وقتی شهرها آتش‌بیار معرکه گرمایش زمین می‌شوند!
مهسا علی‌بیگی.پژوهشگر مسئولیت اجتماعی
گرمایش زمین حالا دیگر بیشتر از آنکه پیش‌بینی چند دانشمند دیوانه باشد، حقیقتی انکارناپذیر است. در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰ سازمان جهانی هواشناسی خبری از وضعیت آب‌وهوا در سال جاری میلادی منتشر کرد که جای هیچ شک‌وشبه‌ای درباره افزایش قابل توجه دمای هوای کره زمین باقی نمی‌گذارد. بر اساس این خبر ایستگاه‌های ثبت دما در قاره قطب جنوب دمای ۱۸.۳ درجه سانتیگراد را در فوریه ۲۰۲۰ ثبت کرده‌اند. برای فهمیدن عمق فاجعه کافی است بدانید در فصول سرد سال دمای هوا در قاره قطب جنوب باید منفی ۶۰ درجه سانتیگراد باشد. این خبر وقتی ترسناک‌تر می‌شود که بدانیم با گرم‌شدن دمای قطب جنوب یخچال‌های طبیعی که بیشترین آب شیرین جهان را در دل خود دارند، آب می‌شوند و به دریاها می‌ریزند که نتیجه آن بالا آمدن آب دریا و آبگرفتگی بسیاری از شهرهای جهان است. گرمایش زمین رویدادی بسیار مخرب است و پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ منجر به مرگ ۲۵۰هزار نفر شود. افزایش دما همچنین به کشاورزی لطمه خواهد زد و این موضوع منجر به ایجاد گرسنگی ۱۰۰ میلیون نفر در جهان خواهد شد. اگر دمای هوا تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو درجه گرم شود، ۱۵درصد از تولید ناخالص داخلی کل جهان کاسته می‌شود که این به معنی درآمد و رفاه کمتر است.
شهرها در خط مقدم
گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسید کربن مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است و شهرها یکی از مراکز اصلی تولید این گازها هستند؛ زیرا فعالیت‌های انسانی مثل استفاده از سوخت‌های فسیلی که تولید دی‌اکسید کربن می‌کند در شهرها بیشتر است. براساس آمار سازمان ملل در حال حاضر ۵۵درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۶۸درصد می‌رسد. این در حالی است که در سال ۱۹۵۰ جمعیت شهرنشین جهان ۷۵۱ میلیون نفر بوده و این رقم در سال ۲۰۱۸ به ۴.۲ میلیارد نفر رسیده است. ۵۴درصد از شهرنشین‌های جهان نیز در آسیا زندگی می‌کنند. براساس اعلام گروه C40 Cities که بنیادی جهانی برای مقابله با اثرات گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی در شهرهاست و ۹۶ شهر بزرگ دنیا مثل لندن، پاریس، هنگ‌کنگ، میلان، توکیو، بوستون و... عضو آن هستند، شهرها دوسوم انرژی جهان را مصرف و ۷۰درصد از دی‌اکسید کربن رهاشده در جو را تولید می‌کنند. از سوی دیگر گرمایش زمین بر شهرها بیشتر از سایر مراکز تجمع گروه‌های انسانی اثرگذار است و تبعات آن وضعیت اقتصادی در شهرها را به عنوان قطب‌های تولید ثروت متأثر می‌کند. گروه C40 Cities می‌گوید که هم اکنون ۷۰درصد شهرهای جهان از
نتایج گرمایش زمین مثل بالارفتن بی‌سابقه دمای هوا، خشکسالی و کمبود منابع آب شیرین، کمبود مواد غذایی و... تأثیر پذیرفته‌اند. این بنیاد همچنین می‌گوید که ۹۰درصد از شهرهای جهان ساحلی هستند و خطر آبگرفتگی بر اثر بالاآمدن آب دریا در نتیجه گرمایش زمین تهدیدی بسیار جدی برای آنهاست. با این حال شهرها هم می‌توانند در خط مقدم ایجاد گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین باشند و هم در خط مقدم مبارزه با آن؛ زیرا علاوه بر اینکه شهرها به دلیل در اختیارداشتن منابع مالی توانایی انجام اقدامات اثرگذار علیه گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی را دارند، شهرداری‌ها و نهادهای محلی برای انجام این اقدامات نسبت به نهادهای ملی و بین‌المللی از اختیارات بیشتری برخوردار هستند. برای پی‌بردن به توانایی شهرها برای مقابله با تغییرات اقلیمی کافی است بدانیم قبل از آنکه توافق‌نامه پاریس برای کاستن از گازهای گلخانه‌ای در سال ۲۰۱۶ به امضای ۱۹۷ کشور جهان برسد، بسیاری از شهرهای جهان به سمت جایگزین‌کردن انرژی‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی و کم‌کردن اثرات گرمایش زمین پیش رفته بودند.
تجربه آنها
همان طور که اشاره شد بسیاری از شهرهای جهان حتی قبل از آنکه یک توافق‌نامه بین‌المللی در زمینه ضرورت مقابله با گرمایش زمین به تصویب برسد، قدم در این راه گذاشته بودند. در این میان تجربه سه شهر یوکوشیما در ژاپن، ولف‌هاگن در آلمان و توبلاک در ایتالیا در زمینه جایگزینی سوخت‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی بسیار قابل توجه است. سوخت‌های فسیلی مثل نفت، گاز و گازوییل نقش بسیار زیادی در گرم و روشن نگه‌داشتن ساختمان‌ها و مراکز عمومی در شهرها دارند. به همین دلیل این سه شهر تلاش کردند تا انرژی لازم برای ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی را ۱۰۰درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کنند و در این راه موفق بوده‌اند. جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر در کنار انجام اقداماتی برای بالا‌بردن بهره‌وری در مصرف انرژی مثل استفاده از پنجره‌های دوجداره که مانع از هدررفت انرژی می‌شود یا استفاده از چراغ‌های سنسوردار که در صورت نیازنبودن به روشنایی خاموش می‌شوند و... اقداماتی کوچک اما بسیار موثرند. یکی دیگر از منابع اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای در شهرها وسایل نقلیه هستند. گسترش وسایل نقلیه عمومی نقش بسیار مهمی در این زمینه دارد. از آن بهتر شهرهای
دوستدار دوچرخه هستند که در تمامی قسمت‌ها مسیرهای دوچرخه وجود دارد. بنیاد آمریکایی حمل‌ونقل عمومی می‌گوید در صورت از کارافتادن سیستم حمل‌ونقل عمومی در ایالات متحده آمریکا سالانه ۳۷ میلیون مترمکعب دی‌اکسید کربن در جو این کشور رها خواهد شد. این آمار درباره بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان مشابه است. به همین دلیل دستیابی به حمل‌ونقل عمومی در دسترس و پاک یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که شهرها در زمینه مبارزه با گرمایش زمین می‌توانند انجام دهند. تجربه بوگاتا پایتخت ۸ میلیون نفری کلمبیا بسیار جالب توجه است؛ در این شهر ناوگان برقی بدون دود به جای تمامی اتوبوس‌ها و تاکسی‌های قدیمی جایگزین شده است. در کنار اینها حفظ اکوسیستم طبیعی شهر، کاشت درخت و افزایش فضای سبز تأثیر باورنکردنی بر کاهش اثرات گرمایش زمین دارد. هر یک درخت می‌تواند دی‌اکسید کربن ناشی از ۲۶ هزار مایل حرکت یک خودرو را جذب کند. به همین دلیل است که در شهرهای فرانسوی نظیر پاریس ساختمان‌های تجاری موظف هستند سقف‌های خود را به «روف‌گاردن» یا به قول خودمان به باغچه تبدیل کنند. این کار علاوه بر اینکه مانع از هدررفت انرژی می‌شود در پاکیزه‌کردن هوا و کاهش گرمای
هوا در شهرها بسیار موثر است.
تجربه ما
«تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیاست.» این جمله را در آبان امسال سیدآرش میلانی، عضو کمیسیون سلامت شورای اسلامی شهر تهران اعلام کرده و گفته بود که طی سال ۱۳۹۸ درمجموع میانگین غلظت سالانه تمامی آلاینده‌ها به غیر از منواکسید کربن نسبت به سال ۱۳۹۷ حدود ۵.۸درصد بیشتر شده و میزان منواکسید کربن نیز مشابه سال قبل بوده است. آلودگی هوای تهران به گره کوری تبدیل شده است که سال‌هاست دست و دندان هیچ مسئولی نتوانسته آن را باز کند. گسترش حمل‌ونقل عمومی شاه‌کلید حل این مشکل است؛ اگر چه برخی معتقدند حمل‌ونقل عمومی در تهران خود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در این شهر است. از سوی دیگر بزرگراه پر رفت‌وآمدی که در سال‌های اخیر بین شهرداری تهران با نهادهای سیاسی کشیده شده، بسیاری از اقدامات اصولی را با شوهای تبلیغاتی جایگزین کرده است. با این حال اگر بخواهیم از اقدام مثبتی که در شهرداری تهران در این زمینه در حال انجام است، نام ببریم باید به برگزاری سالانه رویداد بین‌المللی «کلیماتون» اشاره کنیم. کلیماتون یک رویداد بین‌المللی با موضوع ایده‌های تحول‌آفرین برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و تاب‌آوری شهری در مواجهه با تغییرات
اقلیمی است. این رویداد هر ساله در بیش از ۱۰۰ شهر دنیا به صورت همزمان برگزار می‌شود و امسال نیز سومین سالی است که در آذرماه این رویداد در تهران برگزار شد. به گفته شینا انصاری، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، سال گذشته یکی از ایده‌هایی که از ایران به دبیرخانه بین‌المللی کلیماتون رفت به عنوان ایده برتر شناخته شد. البته ایده‌های مطرح‌شده در کلیماتون برای پیاده‌سازی نیاز به سرمایه‌گذار دارند و باید پس از رویداد برای عملیاتی‌کردن آن اقدام کرد. با این حال نفس به رسمیت شناخته‌شدن مسأله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین در تهران و برداشتن قدم‌های آگاهی‌آفرین در این زمینه خود اقدامی قابل قبول است.
گرمایش زمین حالا دیگر بیشتر از آنکه پیش‌بینی چند دانشمند دیوانه باشد، حقیقتی انکارناپذیر است. در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰ سازمان جهانی هواشناسی خبری از وضعیت آب‌وهوا در سال جاری میلادی منتشر کرد که جای هیچ شک‌وشبه‌ای درباره افزایش قابل توجه دمای هوای کره زمین باقی نمی‌گذارد. بر اساس این خبر ایستگاه‌های ثبت دما در قاره قطب جنوب دمای ۱۸.۳ درجه سانتیگراد را در فوریه ۲۰۲۰ ثبت کرده‌اند. برای فهمیدن عمق فاجعه کافی است بدانید در فصول سرد سال دمای هوا در قاره قطب جنوب باید منفی ۶۰ درجه سانتیگراد باشد. این خبر وقتی ترسناک‌تر می‌شود که بدانیم با گرم‌شدن دمای قطب جنوب یخچال‌های طبیعی که بیشترین آب شیرین جهان را در دل خود دارند، آب می‌شوند و به دریاها می‌ریزند که نتیجه آن بالا آمدن آب دریا و آبگرفتگی بسیاری از شهرهای جهان است. گرمایش زمین رویدادی بسیار مخرب است و پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ منجر به مرگ ۲۵۰هزار نفر شود. افزایش دما همچنین به کشاورزی لطمه خواهد زد و این موضوع منجر به ایجاد گرسنگی ۱۰۰ میلیون نفر در جهان خواهد شد. اگر دمای هوا تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو درجه گرم شود، ۱۵درصد از تولید ناخالص داخلی کل جهان کاسته می‌شود که این به معنی درآمد و رفاه کمتر است.
شهرها در خط مقدم
گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه دی‌اکسید کربن مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است و شهرها یکی از مراکز اصلی تولید این گازها هستند؛ زیرا فعالیت‌های انسانی مثل استفاده از سوخت‌های فسیلی که تولید دی‌اکسید کربن می‌کند در شهرها بیشتر است. براساس آمار سازمان ملل در حال حاضر ۵۵درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۶۸درصد می‌رسد. این در حالی است که در سال ۱۹۵۰ جمعیت شهرنشین جهان ۷۵۱ میلیون نفر بوده و این رقم در سال ۲۰۱۸ به ۴.۲ میلیارد نفر رسیده است. ۵۴درصد از شهرنشین‌های جهان نیز در آسیا زندگی می‌کنند. براساس اعلام گروه C40 Cities که بنیادی جهانی برای مقابله با اثرات گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی در شهرهاست و ۹۶ شهر بزرگ دنیا مثل لندن، پاریس، هنگ‌کنگ، میلان، توکیو، بوستون و... عضو آن هستند، شهرها دوسوم انرژی جهان را مصرف و ۷۰درصد از دی‌اکسید کربن رهاشده در جو را تولید می‌کنند. از سوی دیگر گرمایش زمین بر شهرها بیشتر از سایر مراکز تجمع گروه‌های انسانی اثرگذار است و تبعات آن وضعیت اقتصادی در شهرها را به عنوان قطب‌های تولید ثروت متأثر می‌کند. گروه C40 Cities می‌گوید که هم اکنون ۷۰درصد شهرهای جهان از
نتایج گرمایش زمین مثل بالارفتن بی‌سابقه دمای هوا، خشکسالی و کمبود منابع آب شیرین، کمبود مواد غذایی و... تأثیر پذیرفته‌اند. این بنیاد همچنین می‌گوید که ۹۰درصد از شهرهای جهان ساحلی هستند و خطر آبگرفتگی بر اثر بالاآمدن آب دریا در نتیجه گرمایش زمین تهدیدی بسیار جدی برای آنهاست. با این حال شهرها هم می‌توانند در خط مقدم ایجاد گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین باشند و هم در خط مقدم مبارزه با آن؛ زیرا علاوه بر اینکه شهرها به دلیل در اختیارداشتن منابع مالی توانایی انجام اقدامات اثرگذار علیه گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی را دارند، شهرداری‌ها و نهادهای محلی برای انجام این اقدامات نسبت به نهادهای ملی و بین‌المللی از اختیارات بیشتری برخوردار هستند. برای پی‌بردن به توانایی شهرها برای مقابله با تغییرات اقلیمی کافی است بدانیم قبل از آنکه توافق‌نامه پاریس برای کاستن از گازهای گلخانه‌ای در سال ۲۰۱۶ به امضای ۱۹۷ کشور جهان برسد، بسیاری از شهرهای جهان به سمت جایگزین‌کردن انرژی‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی و کم‌کردن اثرات گرمایش زمین پیش رفته بودند.
تجربه آنها
همان طور که اشاره شد بسیاری از شهرهای جهان حتی قبل از آنکه یک توافق‌نامه بین‌المللی در زمینه ضرورت مقابله با گرمایش زمین به تصویب برسد، قدم در این راه گذاشته بودند. در این میان تجربه سه شهر یوکوشیما در ژاپن، ولف‌هاگن در آلمان و توبلاک در ایتالیا در زمینه جایگزینی سوخت‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی بسیار قابل توجه است. سوخت‌های فسیلی مثل نفت، گاز و گازوییل نقش بسیار زیادی در گرم و روشن نگه‌داشتن ساختمان‌ها و مراکز عمومی در شهرها دارند. به همین دلیل این سه شهر تلاش کردند تا انرژی لازم برای ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی را ۱۰۰درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کنند و در این راه موفق بوده‌اند. جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر در کنار انجام اقداماتی برای بالا‌بردن بهره‌وری در مصرف انرژی مثل استفاده از پنجره‌های دوجداره که مانع از هدررفت انرژی می‌شود یا استفاده از چراغ‌های سنسوردار که در صورت نیازنبودن به روشنایی خاموش می‌شوند و... اقداماتی کوچک اما بسیار موثرند. یکی دیگر از منابع اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای در شهرها وسایل نقلیه هستند. گسترش وسایل نقلیه عمومی نقش بسیار مهمی در این زمینه دارد. از آن بهتر شهرهای
دوستدار دوچرخه هستند که در تمامی قسمت‌ها مسیرهای دوچرخه وجود دارد. بنیاد آمریکایی حمل‌ونقل عمومی می‌گوید در صورت از کارافتادن سیستم حمل‌ونقل عمومی در ایالات متحده آمریکا سالانه ۳۷ میلیون مترمکعب دی‌اکسید کربن در جو این کشور رها خواهد شد. این آمار درباره بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان مشابه است. به همین دلیل دستیابی به حمل‌ونقل عمومی در دسترس و پاک یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که شهرها در زمینه مبارزه با گرمایش زمین می‌توانند انجام دهند. تجربه بوگاتا پایتخت ۸ میلیون نفری کلمبیا بسیار جالب توجه است؛ در این شهر ناوگان برقی بدون دود به جای تمامی اتوبوس‌ها و تاکسی‌های قدیمی جایگزین شده است. در کنار اینها حفظ اکوسیستم طبیعی شهر، کاشت درخت و افزایش فضای سبز تأثیر باورنکردنی بر کاهش اثرات گرمایش زمین دارد. هر یک درخت می‌تواند دی‌اکسید کربن ناشی از ۲۶ هزار مایل حرکت یک خودرو را جذب کند. به همین دلیل است که در شهرهای فرانسوی نظیر پاریس ساختمان‌های تجاری موظف هستند سقف‌های خود را به «روف‌گاردن» یا به قول خودمان به باغچه تبدیل کنند. این کار علاوه بر اینکه مانع از هدررفت انرژی می‌شود در پاکیزه‌کردن هوا و کاهش گرمای
هوا در شهرها بسیار موثر است.
تجربه ما
«تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیاست.» این جمله را در آبان امسال سیدآرش میلانی، عضو کمیسیون سلامت شورای اسلامی شهر تهران اعلام کرده و گفته بود که طی سال ۱۳۹۸ درمجموع میانگین غلظت سالانه تمامی آلاینده‌ها به غیر از منواکسید کربن نسبت به سال ۱۳۹۷ حدود ۵.۸درصد بیشتر شده و میزان منواکسید کربن نیز مشابه سال قبل بوده است. آلودگی هوای تهران به گره کوری تبدیل شده است که سال‌هاست دست و دندان هیچ مسئولی نتوانسته آن را باز کند. گسترش حمل‌ونقل عمومی شاه‌کلید حل این مشکل است؛ اگر چه برخی معتقدند حمل‌ونقل عمومی در تهران خود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در این شهر است. از سوی دیگر بزرگراه پر رفت‌وآمدی که در سال‌های اخیر بین شهرداری تهران با نهادهای سیاسی کشیده شده، بسیاری از اقدامات اصولی را با شوهای تبلیغاتی جایگزین کرده است. با این حال اگر بخواهیم از اقدام مثبتی که در شهرداری تهران در این زمینه در حال انجام است، نام ببریم باید به برگزاری سالانه رویداد بین‌المللی «کلیماتون» اشاره کنیم. کلیماتون یک رویداد بین‌المللی با موضوع ایده‌های تحول‌آفرین برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و تاب‌آوری شهری در مواجهه با تغییرات
اقلیمی است. این رویداد هر ساله در بیش از ۱۰۰ شهر دنیا به صورت همزمان برگزار می‌شود و امسال نیز سومین سالی است که در آذرماه این رویداد در تهران برگزار شد. به گفته شینا انصاری، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، سال گذشته یکی از ایده‌هایی که از ایران به دبیرخانه بین‌المللی کلیماتون رفت به عنوان ایده برتر شناخته شد. البته ایده‌های مطرح‌شده در کلیماتون برای پیاده‌سازی نیاز به سرمایه‌گذار دارند و باید پس از رویداد برای عملیاتی‌کردن آن اقدام کرد. با این حال نفس به رسمیت شناخته‌شدن مسأله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین در تهران و برداشتن قدم‌های آگاهی‌آفرین در این زمینه خود اقدامی قابل قبول است.