سالمندان به شهر بازمیگردند
اصفهان هم مثل بسیاری از کلانشهرهای کشور، آمار سالمندانش بالاست. مطابق تعریف ارائهشده از سوی سازمان بهداشت جهانی، افراد بالای 60 سال در طبقهبندی سالمندان قرار میگیرند؛ قشری که به دلیل واردشدن به برهه بازنشستگی، نیازمند حمایت روحی و جسمی فراوانی هستند. با توجه به روند پیرشدن جمعیت در کشور، توجه به قشری که بهسرعت به سمت بازنشستگی پیش میروند، از اهمیت زیادی برخوردار است. سالمندان در جهان میراث شهرها هستند؛ آنها که با حضورشان در شهرها میتوانند چهره شهر را دگرگون کنند. حضور آنها در شهرها و خروج از منزل با داشتن هدفی مشخص میتواند در بالابردن روحیه و گریز از افسردگی کمک شایانی به آنها باشد. افزایش امکانات، بهبود کیفیت زندگی و سلامت سالمندی از نکاتی است که مدیران شهری هر استان باید به آن توجه ویژهای داشته باشند. عوارض جسمی و روانی در سالمندی قابل پیشگیری است؛ به شرطی که با رفع کمبودهای اجتماعی، درمانی، رفاهی و تفریحی به آنها توجه شود و آنها نیز درک کنند که برای جامعه حائز اهمیت هستند. طبیعتا اصفهان نیز از این قاعده مستثنا نیست. سال 95 در ایران هفتمیلیونو 450 هزار نفر سالمند زندگی میکردند که 9.3 جمعیت
کشور را تشکیل میدادند که در سال 97 به هفتمیلیونو 993 هزار نفر رسیده است. مطابق همین آمار، اصفهان در سال 95 حدود دومیلیونو 250 هزار نفر جمعیت داشته و حدود 11 درصد از جمعیت شهر اصفهان را سالمندان تشکیل میدادند که از میانگین کشوری بالاتر است. بنابراین مجموع شرایط در اصفهان توجه بیش از پیش مدیران شهری را به مسئله سالمندی طلب میکند. اصفهان بهعنوان شهری با پاتوقهای فراوان، همیشه کانون حضور سالمندان است. در پارکها و اماکن تفریحی اصفهان و بازار سنتی میتوان حضور محسوس آنها را حس کرد. به همین دلایل توجه ویژه به افزایش پاتوق برای سالمندان از اهداف مهم شهرداری اصفهان بوده است.
مناسبسازی فضای شهری برای سالمندان
دکتر سیداحمد حسینینیا، معاون شهرسازی شهرداری اصفهان است. او با حوصله به سؤالات ما درباره اقدامات شهرداری پاسخ میدهد. او در پاسخ به این سؤال که مهمترین اقداماتی که در معاونت شهرسازی و معماری درخصوص سالمندان انجام شده در چه حوزههایی بوده است، میگوید: «با توجه به افزایش رشد جمعیت سالمند و همچنین افزایش امید به زندگی، ضرورت نگرش به مسئله سالمندان در حوزه شهری، انکارناپذیر است. سالمندی دورانی است که تواناییهای جسمی کاهش یافته و از طرفی با افزایش زمان فراغت افراد مواجه هستیم و از سوی دیگر نیاز به تحرک و تعاملات اجتماعی نیز افزایش پیدا میکند. ازاینرو، سعی شده است تا از طریق مناسبسازی فضاهای شهری وضع موجود، فضاهای شهری را با توجه به توانمندیهای سالمند بهسازی کرده و از سوی دیگر در طراحی و ایجاد فضاهای شهری جدید مناسب با حضور شهروندان سالمند، ظرفیت امکان بهرهمندی این عزیزان را از فضاهای شهری افزایش دهیم».
حسینینیا با بیان اینکه یکی دیگر از رویکردهای معاونت شهرسازی و معماری بهرهمندی از تجارب و ایجاد حس ارزشمندی در سالمندان است، افزود: «برای نمونه در نهادهای توسعه محلی بافتهای ناکارآمد ما که در حال حاضر شش دفتر است و برنامهریزیهای لازم برای افزایش آن به 15 دفتر در سال آتی انجام شده، بیشتر معتمدین محلی و شهروندان دارای نفوذ محلی از قشر سالمندان هستند که از ظرفیتهای شهروندی آنان در ارتقای وضعیت محلات استفاده شده است».
پاتوقی برای سالمندان
به صورت کلی از سیاستهای شهری که در سالهای اخیر و برنامههای توسعه شهری به آن توجه شده، ایجاد شهر دوستدار سالمند است؛ با وجود این، حضور شهروندان سپیدموی هنوز در سطح شهرهای ما چندان محسوس نیست. کمبودن معابر مسطح و هموار و همچنین پاتوقهایی که سالمندان بتوانند در آنجا دوستان و همسنوسالان خود را ببینند، یکی از دلایل منزویشدن این قشر است. پیادهروهای باریک، خیابانهای پرتردد و ترافیک و همچنین آلودگی هوا در کلانشهرها باعث میشود سالمندان ترجیح بدهند در خانه بمانند. ایستگاههای مترو با پلههای فراوان و همچنین نداشتن تهویه مطبوع هم باعث میشود آنها ترجیح دهند از وسایل حملونقل عمومی کمتر استفاده کنند. همه این مسائل آنها را به سمت منزویشدن و افسردگی سوق میدهد. مرکز اصلی جمعشدن سالمندان در پاکهاست. این مسئله در تمامی شهرهای کشور یک نکته بدیهی است. آنها بعدازظهرها زیر سایه درختان آرام میگیرند و با گروه همسالان خود وقت میگذرانند، صحبت میکنند و گاهی تا ساعتها به دوردست خیره میشوند. خیابان یکی از اصلیترین فضاهایی است که سالمندان نیازمند استفاده از آن برای ارتباط بیرونی با شهر هستند؛ اما تجربه
زمینخوردن، ترافیک و تصادف و گاهی هم رعایتنشدن احساسات آنها از سوی شهروندان، خیابان را به مکانی پراسترس برای سالمندان تبدیل میکند. همین مسئله سالمند را از خیابان و اجتماع طرد میکند و این آغاز افسردگی برای سالمندان است. در سالهای اخیر مدیران شهری اصفهان تلاش کردهاند، پاتوقهای سالمندی را افزایش دهند. بر اساس تعاریف، شهر دوستدار سالمند شهری است که سالمندان به اندازه دیگر شهروندان بتوانند از امکاناتش استفاده کنند و مبلمان شهری متناسب با نیازهای آنها طراحی شود. از دکتر حسینینیا درباره ایجاد پاتوقهای سالمندان سؤال کردهایم. او دراینباره میگوید: «ایجاد پاتوقهای شهری بهعنوان یک رویکرد در حال حاضر در شهرداری اصفهان وجود دارد. ساماندهی برخی از پاتوقهای شهری موجود از نظر مبلمان شهری و زیباسازی در دستور کار قرار گرفته است که در محلات مختلف اصفهان هستند؛ اما بهطور منسجم در معاونت شهرسازی و معماری شناسایی، طراحی و ایجاد پاتوقهای شهری یا درنگگاهها در دستور کار قرار گرفته است. در ادبیات شهرسازی، فضاهای عمومی شهری، بستر روابط اجتماعی ساکنان شهرها به شمار میرود. با ورود مدرنیسم به ایران و تحمیل آرایش
فضایی جدید منتج از آن، پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و فرهنگی ساکنان این بافتها به فراموشی سپرده شده است. ازاینرو، یکی از رویکردهایی معاونت شهرسازی و معماری در سالهای اخیر احیای زندگی اجتماعی بافتهای قدیمی و تاریخی مدنظر و توجه به فضاهای عمومی آنهاست».
به صورت کلی سالمندان در دوره آغازین سالمندی، چند تروما را با هم تجربه میکنند؛ پایان دوران اشتغال، احساس تنهایی، ازدستدادن همسر یا دوستان و در سالهای اخیر فشار روانی از صنعتیشدن جوامع که آنها را از تکنولوژی و ارتباط با دیگران دور میکند. آنها در سالهای اخیر به دلیل نداشتن زبان مشترک با جوانان و فرزندانشان که حاصل زندگی در دنیای تکنولوژی هستند، بیش از پیش به سمت انزوا میروند. مطابق نگاهی که در برنامهریزی شهری وجود دارد، شهرهای صنعتی امروز از آشفتگی برخوردارند و در بسیاری از مراکز مبلمان شهری مطابق نیاز این گروه سنی فراهم نشده است. در چنین شرایطی شهری میتواند دوستدار سالمند تلقی شود که این نسل بتواند به راحتی تعاملات اجتماعی با گروه همسالان خود برقرار کند و فضای شهر برای تردد به او احساس امنیت بدهد و رفتارهای شهروندان به وی احساس شکوه و ارزش بدهد. شهری با چنین مختصاتی فرصت زندگی منحصربهفردی را برای سالمندانی فراهم میکند که نوبت آسایش و فراغت آنهاست. این گروه سنی به دلیل رسیدن به پیری ممکن است با بیماریهای فیزیکی زیادی دستبهگریبان باشند، در چنین شهری میشود از اندوه روانی آنها کاست و رنج
ازدستدادن دوستان در گروه سنیشان را اندکی زدود.
بخش دیگر گفتوگو با معاون شهرسازی شهرداری تهران درباره همین موضوع بود. از او سؤال کردیم که شما بهعنوان کسی که سروکار مستقیم با این پروژهها دارید، فکر میکنید حضور سالمندان در شهر چقدر میتواند در حفظ روحیه آنها مؤثر باشد؟ او در پاسخ به این سؤال میگوید: «اجازه بدهید از منظر یک شهرساز به این سؤال پاسخ بدهم، همانطور که میدانید از دیدگاه شهرسازی بستر فیزیکی نامناسب شهر بهعنوان یک مسئله اصلی برای گروههای توانخواه ازجمله سالمندان به حساب میآید و امکان بهرهمندی از فضاهای شهری را با هدف رفع نیازهای شهروندی را از بین میبرد. ایجاد فضاهای شهری که در طراحی آن دوستدار سالمند بودن مدنظر بوده باشد، میتواند دستیابی به مزایایی ازجمله تعاملات اجتماعی با دوستان، احساس ارزشمندی، استقلال فردي، ورزش و سلامت فیزیکی و احساس آزادي را به همراه داشته باشد؛ در غیر این صورت میتواند به احساس ترس و وحشتزدگی، جداافتادگی اجتماعی، افسردگیهای مزمن و ناتوانی زودرس منجر شود».
حسینینیا هم معتقد است طراحیهای امروز شهرها منجر به دوریگزیدن سالمندان از شهرگردی شده است. برای همین ایجاد طرحی که بتواند باعث استقبال این گروه شود، کار سادهای نیست. به گفته حسینینیا امروزه طراحی و برنامهریزی شهرها منجر به دور نگهداشتن بسیاری از گروههای اجتماعی ازجمله سالمندان از فضاهای شهری شده و شهر بايد از ظرفیتهای لازم براي تقويت و رشد فرهنگ جامعه شهروندی برخوردار باشد و فرایند توسعه شهری مبتنی بر خواست و نیاز همه ساکنان شهر و در چارچوب حق به شهر بهعنوان پاسخی قدرتمند برای تمامی نیازهای شهروندان که به صورتهای گوناگون از تبعیض ایجادشده رنج میبرند، باشد. این رویکرد که از اصول اصلی معاونت شهرسازی و معماری در سالهای اخیر است، نشان داده توجه به مسائل شهروندان همیشه با استقبال همراه بوده است.
توجه به مشکلات اجتماعی سالمندان یکی از مهمترین سیاستها برای رسیدن به شهر دوستدار سالمند است. این گروه سنی برای بقا نیازمند مشارکت در حرکتهای اجتماعی است. آنها هم مانند دیگر اقشار حقوقی دارند که در شهر شکل میگیرد. نیازمند تفریح هستند و باید احساساتشان را در نظر گفت. فرصت زندگی در شهر به آنها اعتمادبهنفس دوباره میدهد و این همان مسئلهای است که سیاستگذاران شهرداری اصفهان به آن رسیدهاند. معاون شهرسازی اصفهان امیدوار است دوباره حضور سالمندان در شهر پررنگ شود؛ مردان قدیمی اصفهان، در میدانهای پرتردد شهر رفتوآمد کنند، به نوای سازها گوش دهند و در جاهای دیدنی شهر با گروه همسالانشان عکس یادگاری بگیرند.
اصفهان هم مثل بسیاری از کلانشهرهای کشور، آمار سالمندانش بالاست. مطابق تعریف ارائهشده از سوی سازمان بهداشت جهانی، افراد بالای 60 سال در طبقهبندی سالمندان قرار میگیرند؛ قشری که به دلیل واردشدن به برهه بازنشستگی، نیازمند حمایت روحی و جسمی فراوانی هستند. با توجه به روند پیرشدن جمعیت در کشور، توجه به قشری که بهسرعت به سمت بازنشستگی پیش میروند، از اهمیت زیادی برخوردار است. سالمندان در جهان میراث شهرها هستند؛ آنها که با حضورشان در شهرها میتوانند چهره شهر را دگرگون کنند. حضور آنها در شهرها و خروج از منزل با داشتن هدفی مشخص میتواند در بالابردن روحیه و گریز از افسردگی کمک شایانی به آنها باشد. افزایش امکانات، بهبود کیفیت زندگی و سلامت سالمندی از نکاتی است که مدیران شهری هر استان باید به آن توجه ویژهای داشته باشند. عوارض جسمی و روانی در سالمندی قابل پیشگیری است؛ به شرطی که با رفع کمبودهای اجتماعی، درمانی، رفاهی و تفریحی به آنها توجه شود و آنها نیز درک کنند که برای جامعه حائز اهمیت هستند. طبیعتا اصفهان نیز از این قاعده مستثنا نیست. سال 95 در ایران هفتمیلیونو 450 هزار نفر سالمند زندگی میکردند که 9.3 جمعیت
کشور را تشکیل میدادند که در سال 97 به هفتمیلیونو 993 هزار نفر رسیده است. مطابق همین آمار، اصفهان در سال 95 حدود دومیلیونو 250 هزار نفر جمعیت داشته و حدود 11 درصد از جمعیت شهر اصفهان را سالمندان تشکیل میدادند که از میانگین کشوری بالاتر است. بنابراین مجموع شرایط در اصفهان توجه بیش از پیش مدیران شهری را به مسئله سالمندی طلب میکند. اصفهان بهعنوان شهری با پاتوقهای فراوان، همیشه کانون حضور سالمندان است. در پارکها و اماکن تفریحی اصفهان و بازار سنتی میتوان حضور محسوس آنها را حس کرد. به همین دلایل توجه ویژه به افزایش پاتوق برای سالمندان از اهداف مهم شهرداری اصفهان بوده است.
مناسبسازی فضای شهری برای سالمندان
دکتر سیداحمد حسینینیا، معاون شهرسازی شهرداری اصفهان است. او با حوصله به سؤالات ما درباره اقدامات شهرداری پاسخ میدهد. او در پاسخ به این سؤال که مهمترین اقداماتی که در معاونت شهرسازی و معماری درخصوص سالمندان انجام شده در چه حوزههایی بوده است، میگوید: «با توجه به افزایش رشد جمعیت سالمند و همچنین افزایش امید به زندگی، ضرورت نگرش به مسئله سالمندان در حوزه شهری، انکارناپذیر است. سالمندی دورانی است که تواناییهای جسمی کاهش یافته و از طرفی با افزایش زمان فراغت افراد مواجه هستیم و از سوی دیگر نیاز به تحرک و تعاملات اجتماعی نیز افزایش پیدا میکند. ازاینرو، سعی شده است تا از طریق مناسبسازی فضاهای شهری وضع موجود، فضاهای شهری را با توجه به توانمندیهای سالمند بهسازی کرده و از سوی دیگر در طراحی و ایجاد فضاهای شهری جدید مناسب با حضور شهروندان سالمند، ظرفیت امکان بهرهمندی این عزیزان را از فضاهای شهری افزایش دهیم».
حسینینیا با بیان اینکه یکی دیگر از رویکردهای معاونت شهرسازی و معماری بهرهمندی از تجارب و ایجاد حس ارزشمندی در سالمندان است، افزود: «برای نمونه در نهادهای توسعه محلی بافتهای ناکارآمد ما که در حال حاضر شش دفتر است و برنامهریزیهای لازم برای افزایش آن به 15 دفتر در سال آتی انجام شده، بیشتر معتمدین محلی و شهروندان دارای نفوذ محلی از قشر سالمندان هستند که از ظرفیتهای شهروندی آنان در ارتقای وضعیت محلات استفاده شده است».
پاتوقی برای سالمندان
به صورت کلی از سیاستهای شهری که در سالهای اخیر و برنامههای توسعه شهری به آن توجه شده، ایجاد شهر دوستدار سالمند است؛ با وجود این، حضور شهروندان سپیدموی هنوز در سطح شهرهای ما چندان محسوس نیست. کمبودن معابر مسطح و هموار و همچنین پاتوقهایی که سالمندان بتوانند در آنجا دوستان و همسنوسالان خود را ببینند، یکی از دلایل منزویشدن این قشر است. پیادهروهای باریک، خیابانهای پرتردد و ترافیک و همچنین آلودگی هوا در کلانشهرها باعث میشود سالمندان ترجیح بدهند در خانه بمانند. ایستگاههای مترو با پلههای فراوان و همچنین نداشتن تهویه مطبوع هم باعث میشود آنها ترجیح دهند از وسایل حملونقل عمومی کمتر استفاده کنند. همه این مسائل آنها را به سمت منزویشدن و افسردگی سوق میدهد. مرکز اصلی جمعشدن سالمندان در پاکهاست. این مسئله در تمامی شهرهای کشور یک نکته بدیهی است. آنها بعدازظهرها زیر سایه درختان آرام میگیرند و با گروه همسالان خود وقت میگذرانند، صحبت میکنند و گاهی تا ساعتها به دوردست خیره میشوند. خیابان یکی از اصلیترین فضاهایی است که سالمندان نیازمند استفاده از آن برای ارتباط بیرونی با شهر هستند؛ اما تجربه
زمینخوردن، ترافیک و تصادف و گاهی هم رعایتنشدن احساسات آنها از سوی شهروندان، خیابان را به مکانی پراسترس برای سالمندان تبدیل میکند. همین مسئله سالمند را از خیابان و اجتماع طرد میکند و این آغاز افسردگی برای سالمندان است. در سالهای اخیر مدیران شهری اصفهان تلاش کردهاند، پاتوقهای سالمندی را افزایش دهند. بر اساس تعاریف، شهر دوستدار سالمند شهری است که سالمندان به اندازه دیگر شهروندان بتوانند از امکاناتش استفاده کنند و مبلمان شهری متناسب با نیازهای آنها طراحی شود. از دکتر حسینینیا درباره ایجاد پاتوقهای سالمندان سؤال کردهایم. او دراینباره میگوید: «ایجاد پاتوقهای شهری بهعنوان یک رویکرد در حال حاضر در شهرداری اصفهان وجود دارد. ساماندهی برخی از پاتوقهای شهری موجود از نظر مبلمان شهری و زیباسازی در دستور کار قرار گرفته است که در محلات مختلف اصفهان هستند؛ اما بهطور منسجم در معاونت شهرسازی و معماری شناسایی، طراحی و ایجاد پاتوقهای شهری یا درنگگاهها در دستور کار قرار گرفته است. در ادبیات شهرسازی، فضاهای عمومی شهری، بستر روابط اجتماعی ساکنان شهرها به شمار میرود. با ورود مدرنیسم به ایران و تحمیل آرایش
فضایی جدید منتج از آن، پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و فرهنگی ساکنان این بافتها به فراموشی سپرده شده است. ازاینرو، یکی از رویکردهایی معاونت شهرسازی و معماری در سالهای اخیر احیای زندگی اجتماعی بافتهای قدیمی و تاریخی مدنظر و توجه به فضاهای عمومی آنهاست».
به صورت کلی سالمندان در دوره آغازین سالمندی، چند تروما را با هم تجربه میکنند؛ پایان دوران اشتغال، احساس تنهایی، ازدستدادن همسر یا دوستان و در سالهای اخیر فشار روانی از صنعتیشدن جوامع که آنها را از تکنولوژی و ارتباط با دیگران دور میکند. آنها در سالهای اخیر به دلیل نداشتن زبان مشترک با جوانان و فرزندانشان که حاصل زندگی در دنیای تکنولوژی هستند، بیش از پیش به سمت انزوا میروند. مطابق نگاهی که در برنامهریزی شهری وجود دارد، شهرهای صنعتی امروز از آشفتگی برخوردارند و در بسیاری از مراکز مبلمان شهری مطابق نیاز این گروه سنی فراهم نشده است. در چنین شرایطی شهری میتواند دوستدار سالمند تلقی شود که این نسل بتواند به راحتی تعاملات اجتماعی با گروه همسالان خود برقرار کند و فضای شهر برای تردد به او احساس امنیت بدهد و رفتارهای شهروندان به وی احساس شکوه و ارزش بدهد. شهری با چنین مختصاتی فرصت زندگی منحصربهفردی را برای سالمندانی فراهم میکند که نوبت آسایش و فراغت آنهاست. این گروه سنی به دلیل رسیدن به پیری ممکن است با بیماریهای فیزیکی زیادی دستبهگریبان باشند، در چنین شهری میشود از اندوه روانی آنها کاست و رنج
ازدستدادن دوستان در گروه سنیشان را اندکی زدود.
بخش دیگر گفتوگو با معاون شهرسازی شهرداری تهران درباره همین موضوع بود. از او سؤال کردیم که شما بهعنوان کسی که سروکار مستقیم با این پروژهها دارید، فکر میکنید حضور سالمندان در شهر چقدر میتواند در حفظ روحیه آنها مؤثر باشد؟ او در پاسخ به این سؤال میگوید: «اجازه بدهید از منظر یک شهرساز به این سؤال پاسخ بدهم، همانطور که میدانید از دیدگاه شهرسازی بستر فیزیکی نامناسب شهر بهعنوان یک مسئله اصلی برای گروههای توانخواه ازجمله سالمندان به حساب میآید و امکان بهرهمندی از فضاهای شهری را با هدف رفع نیازهای شهروندی را از بین میبرد. ایجاد فضاهای شهری که در طراحی آن دوستدار سالمند بودن مدنظر بوده باشد، میتواند دستیابی به مزایایی ازجمله تعاملات اجتماعی با دوستان، احساس ارزشمندی، استقلال فردي، ورزش و سلامت فیزیکی و احساس آزادي را به همراه داشته باشد؛ در غیر این صورت میتواند به احساس ترس و وحشتزدگی، جداافتادگی اجتماعی، افسردگیهای مزمن و ناتوانی زودرس منجر شود».
حسینینیا هم معتقد است طراحیهای امروز شهرها منجر به دوریگزیدن سالمندان از شهرگردی شده است. برای همین ایجاد طرحی که بتواند باعث استقبال این گروه شود، کار سادهای نیست. به گفته حسینینیا امروزه طراحی و برنامهریزی شهرها منجر به دور نگهداشتن بسیاری از گروههای اجتماعی ازجمله سالمندان از فضاهای شهری شده و شهر بايد از ظرفیتهای لازم براي تقويت و رشد فرهنگ جامعه شهروندی برخوردار باشد و فرایند توسعه شهری مبتنی بر خواست و نیاز همه ساکنان شهر و در چارچوب حق به شهر بهعنوان پاسخی قدرتمند برای تمامی نیازهای شهروندان که به صورتهای گوناگون از تبعیض ایجادشده رنج میبرند، باشد. این رویکرد که از اصول اصلی معاونت شهرسازی و معماری در سالهای اخیر است، نشان داده توجه به مسائل شهروندان همیشه با استقبال همراه بوده است.
توجه به مشکلات اجتماعی سالمندان یکی از مهمترین سیاستها برای رسیدن به شهر دوستدار سالمند است. این گروه سنی برای بقا نیازمند مشارکت در حرکتهای اجتماعی است. آنها هم مانند دیگر اقشار حقوقی دارند که در شهر شکل میگیرد. نیازمند تفریح هستند و باید احساساتشان را در نظر گفت. فرصت زندگی در شهر به آنها اعتمادبهنفس دوباره میدهد و این همان مسئلهای است که سیاستگذاران شهرداری اصفهان به آن رسیدهاند. معاون شهرسازی اصفهان امیدوار است دوباره حضور سالمندان در شهر پررنگ شود؛ مردان قدیمی اصفهان، در میدانهای پرتردد شهر رفتوآمد کنند، به نوای سازها گوش دهند و در جاهای دیدنی شهر با گروه همسالانشان عکس یادگاری بگیرند.