خنجر هخامنشی، اصل یا جعل؟

علی هژبری*:عده‌ای از پژوهشگران به دلایلی که در ادامه آمده درباره اصالت آکیناکه/ آکیناکس (شمشیر/ خنجر) منسوب به اردشیر اول هخامنشی تردیدهایی دارند یا اصالت آن را هنوز قطعی نمی‌دانند: استفاده از موتیف‌های شناخته‌شده دوره هخامنشی به صورت بسیار فراوان در یک سطح شلوغ و درهم-‌غیر از «چند استثنا» و اینکه عمده کتیبه‌های کوتاه اردشیر اول به چهار زبان نوشته شده است؛ فارسی باستان، عیلامی هخامنشی، بابلی هخامنشی و مصری باستان. این کتیبه اما به سه زبان نوشته شده است. در متن فارسی باستان بین دو واژه، واژه جداکن دیده نمی‌شود و علامت تخصیص‌گر DIŠ قبل از هر دو واژه به شکل یک میخ عمودی منفرد آمده است. علامت تخصیص‌گر پیش از نام اردشیر با m نشان داده شده است. دو نشانه ak و su در این تصویر کمی مبهم هستند؛ بنابراین با علامت تعجب حرف‌نویسی شده‌اند [نشانه ak با شکل معمول آن در کتیبه‌های هخامنشی تفاوت دارد]. به ‌دلیل املای نام اردشیر در نسخه‌های عیلامی و بابلی و تفاوت این املا در کتیبه‌ها حتی شاید اردشیر دوم باشد. با این وصف اصالت یا جعلی‌بودن کتیبه «فعلا» مشخص نیست. پشت غلاف دو حلقه دیده می‌شود که یک نوآوری است و در موارد دیگر دیده نشده است. با این اوصاف تا آنالیز عنصری، عیارسنجی رادیولوژی، بررسی شیوه‌های قلم‌زنی و جوشکاری و اتصالات برای تعیین اصالت شیء همچنان باید شکیبا بود. باید صبر کرد و منتظر بررسی‌های کارشناسی دقیق‌تر بود. هرچند نقوش روی ‌آکیناکه -با کتیبه اردشیر اول هخامنشی- تا حدودی با نمونه موزه بریتانیا و نیز نقش آن در تخت جمشید و بیشتر با یک نمونه سکایی شباهت‌هایی دارد اما طبق گزارش برخی باستان‌شناسان جعلی زیباست و بر اساس بررسی‌ها، کتیبه آن اشکالاتی دارد. با این وصف تا بررسی‌های دقیق‌تر زبان‌شناسی، باستان‌شناسی و اجماع نظر کارشناسان آثار هنری دوره هخامنشی باید صبر کرد. پرونده این شی‌ء هم کاش بررسی شود تا مشخص شود این اثر چگونه به گتی‌ویلا رسیده است. دکتر متئو کنپا از استادان بنام مشغول در دانشگاه کالیفرنیا که آکیناکه منسوب به اردشیر اول هخامنشی را از نزدیک بررسی کرده است، پاسخی در فیس‌بوک به بنده دادند که لازم است آن‌ را در اینجا مطرح کنم: «وقتی این اثر از جعبه برای قراردادن در نمایشگاه خارج شد، متوجه شدم که چوب خشک‌شده (پوسیده) در غلاف وجود دارد. همچنین می‌توانید ببینید که بقایای تیغه، زنگ زده اما باقی مانده است. اگر تقلبی باشد، باید کاری بسیار پیچیده و علمی باشد تا چوب باستانی و فلز اکسید‌شده را در خود جای دهد.‌ من [کنپا] از متصدیان گتی خواستم از آن نمونه‌برداری و آزمایش کنند، اما آنها نخواستند زیر بار آن بروند. ای‌کاش آنها این کار را انجام می‌دادند تا امکان بررسی داده‌های تجربی به دست آید». نظر ایشان درباره کتیبه این بود که «من هم مطمئن نیستم... کتیبه با فرمول معمولی که روی ظروف هخامنشی می‌بینیم متفاوت است. اما به‌طور ‌کلی باید نسبت به کتیبه‌های «بیش از حد کامل» و یکنواخت شک کنیم. واقعا امیدوارم مجموعه‌ای که آن را در اختیار دارد مایل به آزمایش چوب باشد». خنجر طلایی منسوب به اردشیر هخامنشی در کنار حدود ۲۰۰ شیء تاریخی دیگر در نمایشگاه «ایران ‌باستان، جهان کلاسیک» از ششم آوریل (چهارشنبه ۱۷ فروردین‌) در موزه گتی‌ویلا در شهر لس‌آنجلس آمریکا، به نمایش گذاشته شده است. آثار به نمایش گذاشته‌شده از موزه‌های ایالات متحده آمریکا، اروپا و خاورمیانه، از‌جمله متروپولیتن، مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو، لوور و برلین و همچنین مجموعه‌های خصوصی گردآوری شده است.

*باستان‌شناس و کارشناس وزارت میراث فرهنگی