برای کاهش پدیده فرونشست زمین چه باید کرد؟
ماحصل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی منجر به تنش در حوضه آبریز به خصوص از نظر فرونشست شد؛ به طوری که در بخش‌هایی از اصفهان، نرخ فرونشست از ۱۰ سانتی متر به ۲۰ سانتی‌متر رسید. این در حالی‌ست که نرخ فرونشست در جهان، ۲ سانتی‌متر است؛ یعنی میزان فرونشست در ایران ۱۰ برابر میانگین جهانی است.
به گزارش شبکه شرق، سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود گفت: براساس مدل طراحی‌شده تا سال ۱۴۰۹، نرخ فرونشست در این حوضه آبریز به حدود یک سانتی‌متر خواهد رسید که تحقق این افق به الزاماتی نیاز دارد.
به نقل از شبکه خبری آب ایران، علیرضا الماسوندی، معاون تلفیق و تنظیم‌گری شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود با تشریح طرح جامع مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده‌رود اظهار داشت: حوضه آبریز زاینده‌رود شامل دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری است. استفاده از الگوی کشت‌های پرمصرف موجب بارگذاری بیش از حد مجاز بر منابع آبی در بخش‌های صنعت، دامداری و کشاورزی این حوضه آبریز بوده است.
او افزود: همین مسئله نیاز به انجام مطالعات جامع برای دستیابی به راهکارهای مدیریت بهتر این حوضه آبریز در زمان‌های مختلف را بیش از پیش نمایان کرد. البته پیش از این، مطالعات و تحقیقاتی از سوی برخی مشاوران صورت گرفته بود اما ضرورت داشت که کل حوضه آبریز زاینده‌رود، بر اساس استانداردهای جهانی و مدل‌های جامع برنامه‌ریزی منابع آب و مصارف، مورد مطالعه قرار گیرد که این اتفاق از سال ۱۴۰۱ صورت گرفت.
الماسوندی گفت: به همین منظور یک کارگروه متشکل از کارشناسان و مسئولان آب منطقه‌ای استان، مهندسان مشاور جاماب، مؤسسه تحقیقات آب و دانشگاه شهید بهشتی تشکیل شد و مطالعات جامع زاینده‌رود شکل گرفت.
سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود، گام نخست این مطالعات را تبیین وضع موجود حوضه آبریز خواند و بیان داشت: بر همین اساس مطالعات جامعی در ارتباط با منابع و مصارف که اساس اطلاعات ورودی بر هر مدلی برای برنامه‌ریزی منابع آب است، تدقیق شد. این اطلاعات بر اساس شیوه‌های گردآوری میدانی، صحرایی و نرم‌افزاری مانند استفاده از نقشه‌های ماهواره‌ای تهیه نقشه GIS و تحلیل نسبت به تغییر و توسعه کاربری و بارگذاری بخش کشاورزی در حوضه آبریز بود.
معاون تلفیق و تنظیم‌گری شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود با تاکید بر اینکه موضوع منابع و مصارف در هر حوضه‌ای شرط مطالعات جامع در هر حوضه است، ادامه داد: بر اساس تدقیق اطلاعات منابع و مصارف و متناسب با شرایط اقلیم، آب و خاک، زمین شناسی، فرونشست و بارگذاری‌های اتفاق افتاده، مدل‌های توسعه‌یافته در سطح حوضه پیش بینی شد که علاوه بر مدل‌های قبلی، از مدل‌های استاندارد دیگری نیز استفاده شد.
الماسوندی خاطرنشان کرد: علاوه بر این نیاز بود تا مدل بارش رواناب و مدل پیشرفته ترکیبی از مدل‌های سطحی و زیرزمینی نیز استفاده شود و مدل و نرم افزاری که طراحی شد، مدل فرونشست بود که با میزان برداشت‌ها و نفوذ آب و دوره‌هایی که نرخ فرونشست را تعیین می‌کند، متناسب بود.
معاون تلفیق و تنظیم‌گری شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود اضافه کرد: بعد از این مدل‌ها، نیاز به تبیین و تعیین سناریوهای مدیریتی بود تا مشخص شود چه نوع مدیریتی در دوره زمانی کوتاه، میان مدت و بلندمدت باید بر حوضه انطباق پیدا کند که بحث مدیریت یکپارچه حوضه آبریز مطرح شد.
سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود اظهار داشت: ویژگی‌های عمومی حوضه به لحاظ شرایط فرهنگی، گردشگری و جمعیتی خاص است؛ چرا که حدود پنج میلیون نفر در این حوضه آبریز ساکن هستند که شامل بخشی از اهالی دو استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان می‌شود و همچنین این حوضه، تأمین‌کننده نیاز آبی دو بخش دیگر مانند استان یزد و برخی شهرستان‌ها مانند کاشان است.
الماسوندی با بیان اینکه منابع آبی سطحی و زیرزمینی حوضه زاینده‌رود، حدود ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را نیز تأمین می‌کند، گفت: توسعه ارضی و تغییر الگوی کشت کشاورزی (کشت غلات، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای و یونجه در قسمت‌های غرب حوضه) موجب توسعه دامداری‌های صنعتی شد و این تغییرات به‌عنوان بارگذاری جدید حوضه آبریز شرایط کمبود آب را تشدید کرد و استان اصفهان در تولید شیر و مواد لبنی نیز در رتبه نخست کشور قرار گرفت!
او افزود: از طرف دیگر حدود ۲۳۰ میلیون متر مکعب صنایع بزرگ آب‌بر مانند فولاد مبارکه، ذوب آهن، نیروگاه برق، پالایشگاه سیمان سپاهان، پلی اکریل و سایر صنایع جز نیز توسعه یافتند. این مجموع بارگذاری سبب ناترازی منابع و مصارف در حوضه آبریز زاینده‌رود و پدید آمدن مشکلات زیست محیطی شد. به طوری که زیست آبی رودخانه زاینده‌رود از حالت دائمی به فصلی تبدیل شد و تالاب گاوخونی نیز تحت تأثیر قرار گرفت.
سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود اضافه کرد: به عنوان یکی از گام‌های اولیه، باید الگوی کشت منطقه احصا می‌شد. این مطالعات نشان داد که یونجه در منطقه سومین کشت، ذرت علوفه‌ای پنجمین کشت و نزدیک به ۳۰ هزار هکتار از باغات منطقه بالادست حوضه توسعه پیدا کرد و اینها الگوهای پرمصرفی هستند که غالب کشاورزی منطقه را شامل می‌شود.
نرخ فرونشست در ایران ۱۰ برابر میانگین جهانی
الماسوندی توضیح داد: ماحصل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی منجر به تنش در حوضه آبریز به خصوص از نظر فرونشست شد؛ به طوری که در بخش‌هایی از اصفهان، نرخ فرونشست از ۱۰ سانتی‌متر به ۲۰ سانتی‌متر رسید. این در حالی‌ست که نرخ فرونشست در جهان، ۲ سانتی‌متر است؛ یعنی میزان فرونشست در ایران ۱۰ برابر میانگین جهانی است.
سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود گفت: بر همین اساس مطالعات کاملی در زمینه فرونشست در حوضه زاینده‌رود انجام و راهکارهای کاهش آن بررسی شد؛ چرا که برای بازگشت این شرایط به وضعیت پایدار، باید آب زیرزمینی را مدیریت کرد. این اتفاق اکنون در حوضه آبریز زاینده‌رود محقق شده و طی یک سال گذشته چاه‌های آب موجود کنترل‌پذیر شده و از آنها به اندازه پروانه مندرج، آب برداشت می‌شود.
الماسوندی اضافه کرد: مجموع این اقدامات و موارد دیگر موجب بهبود شرایط نفوذ آب شد؛ ولی کسری منابع آب زیرزمینی در این حوضه بیش از اینها است. به طوری که در این حوضه، با ۹ میلیارد مترمکعب کسری مخزن آب زیرزمینی روبرو هستیم و نمی‌شود توقع داشت این اقدامات، به سرعت بتواند نرخ فرونشست را کاهش دهد.
تلاش برای کاهش نرخ فرونشست تا سال ۱۴۰۹ به حدود یک سانتی‌متر
سرپرست حوضه آبریز زاینده‌رود تصریح کرد: اگر مجموعه اقدامات تدبیر شده، به طور کامل محقق شود، حدود ۶ تا هفت سال زمان نیاز دارد که نرخ فرونشست به حد استاندارد برسد. بر اساس مدل طراحی شده تا سال ۱۴۰۹ نرخ فرونشست به حدود یک سانتی‌متر خواهد رسید که تحقق این افق به الزاماتی نیاز دارد.
الماسوندی با تاکید بر اینکه مدیریت آب یک موضوع فرابخشی بوده و فقط مختص وزارت نیرو نیست، بیان کرد: محدودیت‌های لازم از سوی وزارت نیرو اعمال شده ولی در بخش کشاورزی، تغییر الگوی کشت باید با جدیت دنبال شود که برنامه زمانبندی اقدامات و نقشه راه دستگاه‌های مختلف به منظور تعادل‌بخشی حوضه آبریز زاینده‌رود تدوین و ابلاغ شده که لازم است دستگاه‌های مرتبط متناسب با آن اقدام کنند.
