آثار هخامنشی و ساسانی موروث پیدا کرد!

به گزارش شبکه شرق؛ هنوز مشخص نیست که سکه‌های هخامنشی و ساسانی، خنجرها و شمشیرهای عصر مفرغ، دستبندهای نقره ساسانی و زنگوله پیش از میلاد و مجسمه گاو عصر مفرغ به همراه مجسمه سفالی الهه ساسانی و ریتون هخامنشی و ده‌ها ظرف سفالی که احتمالا متعلق به قبور یا محوطه‌های باستانی هستند و ده‌ها آبگینه ساسانی چگونه از اجداد و نیاکان مدیران موزه جندی شاپور به آن‌ها به ارث رسیده است؟

خبرنگار ایلنا در دیدار روز گذشته معاون میراث فرهنگی و مدیران مرتبط در این حوزه، خواستار شفاف‌سازی درباره آثار باستانی موزه خصوصی جندی شاپور و منشاء این آثار که قدمت‌شان بیش از ۴۰۰ سال است، شد. کاملا مشخص است که منشاء آثار هزاران‌ساله یا از کاوش‌های باستان‌شناسی مجوزدار است که در اینصورت مالکیت آن‌ها در اختیار دولت است یا حاصل حفاری‌های غیرمجاز و خرید و فروش در بازار قاچاق!

ارثیه هخامنشی و ساسانی؟

«علی دارابی» قائم مقام وزیر میراث فرهنگی و معاون میراث‌فرهنگی کشور در پاسخ به این پرسش که منشاء آثار هخامنشی، اشکانی و ساسانی موزه خصوصی جندی شاپور کجاست؟ اعلام کرد: برخی از این آثار از حفاری‌های غیرمجاز به دست نیامده است و اشیایی هستند که از اجداد و نیاکان مالکان در این موزه خصوصی نگهداری می‌شوند. مجموعه داران، بخش خصوصی و برخی که آثار قدیمی دارند اینها آثاری از تابلوهای نقاشی و کوزه‌ها دارند که نگهداری آن‌ها غیرقانونی نیست.

معاون میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش ایلنا که آیا آثار تاریخی هخامنشی، ساسانی و اشکانی موزه‌های خصوصی از جمله موزه خصوصی جندی شاپور شیراز در سامانه جام به ثبت رسیده و تحت نظارت میراث‌فرهنگی است؟ ادامه داد: این بخش از پرسش شما که آیا اصالت سنجی، نظارت و ثبت اشیاء تاریخی موزه جندی شاپور در سامانه جام انجام شده یا خیر درست است و این آثار عملا باید در سامانه جام ثبت شود تا بر حفظ و اصالت‌سنجی این آثار نظارت شود.

او گفت: وجود اعتماد میان میراث فرهنگی و مجموعه داران مهم است. از ۸۴۷ موزه در کشور، بخش عمده‌ای از آن‌ها در اختیار مجموعه‌داران، بخش خصوصی، بانک‌ها و نیروهای مسلح و دستگاه‌های دیگر است و تملک کمتر از ۳۰۰ موزه در اختیار میراث فرهنگی است. ما چه کار باید بکنیم؟ نخست، باید به این مجموعه‌ها اعتماد داشته باشیم و در عین حال نظارت کنیم و اشیاء در اختیار آن‌ها را ثبت کنیم.

وکیل جندی شاپور می‌گوید آثار هخامنشی و ساسانی ارثیه مالک است

«لیلا خسروی» رئیس اداره کل موزه‌ها نیز در رابطه با وضعیت آثار باستانی در اختیار موزه خصوصی جندی شاپور به خبرنگار ایلنا اعلام کرد: در خصوص موزه خصوصی جندی شاپور شیراز پیگیری‌ها انجام شده و پرونده پیگیری‌ها درباره این موزه را نیز با خودم آورده‌ام. در واقع من هم به عنوان یک باستان‌شناس همین دغدغه‌های شما را دارم.

او گفت: موزه خصوصی جندی شاپور از سال ۹۵ مجوز مجموعه داری گرفته است و وکیل موزه جندی شاپور نیز که در جلسات شرکت می‌کرد، اعلام کرده است، تمام این اشیاء به صورت موروثی به آن‌ها رسیده است. البته در شورایی که برگزار شده، تعهدنامه محضری از ایشان گرفته شده تا این اشیاء حفظ، نگهداری و مرمت شوند و در سامانه جام نیز ثبت شوند.

تلاش برای تعیین تکلیف آثار باستانی موزه خصوصی جندی شاپور

مدیرکل امور موزه‌ها گفت: در حال حاضر از اشیاء موجود در موزه جندی‌شاپور ۲هزار ۳۵۷ قلم در سامانه جام ثبت شده است و سالانه هم باید مجوز خود را تمدید کند چراکه مجوز از سوی معاونت به آن‌ها داده می‌شود و مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس هم باید به کار آن‌ها نظارت کند.

خسروی افزود: در آخرین مرحله هم گزارشی که از موزه جندی شاپور در اختیار ما قرار گرفت، مشخص کرده است که آثار این موزه کم و زیاد نشده و گویا اقدامات حفاظتی هم برای آثار انجام داده اند.

مدیرکل امور موزه‌ها اما در سخنان پایانی خود و در پاسخ به این پرسش که مگر می‌شود شمشیر عصر مفرغ و ریتون هخامنشی موروثی به مالک یک موزه خصوصی رسیده باشد و داشتن چنین آثاری در موزه‌های خصوصی براساس قوانین یونسکو و قوانین داخلی غیر قانونی است و باید به نفع دولت توقیف شود؟ گفت: به نظر شما اگر این اشیاء ثبت و ضبط و در سامانه جام وارد شود بهتر است یا از مسیر قاچاق از کشور خارج شود؟ در حال حاضر این آثار تحت نظر وزارت میراث فرهنگی اما در اختیار این موزه است، گر چه براساس قوانین نمی‌توان گفت جمع آوری این آثار کار درستی بوده، منت‌ها در لحظه‌ای تصمیم گرفته شده که این اشیاء در اختیار موزه خصوصی جندی شاپور و تحت نظارت ما باشد. اما از شما می‌خواهیم هر راهکار و راه حل منطقی که دارید در اختیار ما بگذارید تا بدانیم باید با این موزه چکار کنیم؟

قوانین جزایی ایران چه می‌گوید؟

اظهارات مقامات وزارت میراث فرهنگی مشخص می‌کند برغم آن که آن‌ها تاکید دارند که آثار هخامنشی و ساسانی و اشکانی و عصر مفرغ موجود در موزه خصوصی جندی شاپور که وکیل این موزه مدعی است، به صورت «موروثی» به این موزه رسیده است، با اتکاء به قوانین داخلی و جهانی متعلق به دولت است و نباید این موزه به جمع آوری این آثار اقدام می‌کرد.

براساس تبصره ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، خرید و فروش اموال تاریخی - فرهنگی حاصل از حفاری غیرمجاز ممنوع است و خریدار و فروشنده، علاوه بر ضبط اموال فرهنگی به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شوند. همچنین براساس قوانین مرتبط با میراث فرهنگی در کشور، افرادی که اشیای تاریخی - فرهنگی را حتی به صورت به صورت تصادفی در اختیار داشته باشند و برای تحویل این آثار به وزارت میراث فرهنگی اقدام نکنند به ضبط اموال مکشوفه محکوم می‌شوند.

ارثیه باستانی یا خرید از حفاران غیرمجاز و بازار قاچاق؟

امید غنمی، مدیرکل سابق حقوقی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در گفتگو با ایلنا، درباره منشاء این آثار اعلام کرد: موزه‌ها و افراد تمام اشیای روی خاک را که مجوز نگهداری داشته باشند و می‌تواند از ۱۵۰ سال قبل به صورت موروثی به دست آن‌ها هم رسیده باشد، امکان نگهداری از آن‌ها دارد و حتی با مجوز نیز قابلیت خروج از کشور دارند. اما یک ریتون هخامنشی یا اثر اشکانی بعید است از هزاران سال قبل به صورت موروثی به دست کسی رسیده باشد. یا حاصل حفاری غیرمجاز است یا حاصل خرید و فروش قاچاق اشیای تاریخی است که در هر دو صورت جرم است و مجازات دارد و ممنوع است و تمام این آثار باید به نغع دولت ضبط شوند.

او درباره چگونگی رسیدگی به آثار باستانی در اختیار موزه خصوصی جندی شاپور گفت: اداره کل موزه‌ها باید بررسی کند که اشیای باستانی چگونه به دست موزه خصوصی جندی شاپور رسیده است. اصلا اداره کل موزه‌ها می‌تواند مشخص کند که این آثار حاصل از حفاری غیرمجاز بوده و اصلا می‌توانسته بصورت موروثی به آن‌ها رسیده باشد یا نه؟ بنده به لحاظ حقوقی می‌گویم اشیای زیرخاکی حاصل حفاری غیرمجاز است و موروثی به دست آمدن آن‌ها غیرممکن است و باستان‌شناس‌ها تشخیص می‌دهند که شیء قبلا زیرخاک بوده و به صورت حفاری غیرقانونی به دست آمده است. چون حفاری‌های علمی همگی در اختیار وزارت میراث فرهنگی است و هیچکس نمی‌تواند حفاری غیرعلمی به جز وزارت میراث فرهنگی انجام دهد. بنابراین تمام آثاری که حاصل از حفاری غیرمجاز است باید به نفع دولت ضبط و توقیف شود.

امید غنمی با اشاره به لزوم ضبط اشیای باستانی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال از موزه‌های خصوصی یا اشخاص حقیقی اعلام کرد: متاسفانه خیلی کارها در کشور انجام نمی‌شود و ساماندهی اموال منقول در کشور نیز صورت نگرفته است.

شرط بین المللی برای نمایش آثار باستانی در موزه‌های خصوصی

قوانین ملی و جهانی موزه داری صراحت دارد که هیچ شیء تقلبی نباید در هیچ موزه‌ای اعم از خصوصی یا دولتی نگهداری شود. همچنین آثار به دست آمده از حفاری‌های غیرمجاز یا آثار خریداری شده از بازار قاچاق در موزه‌های دولتی و خصوصی نباید به نمایش گذاشته شوند مگر آن که شناسنامه اثر بطور کامل مشخص باشد. مثلا در آن ذکر شده باشد فلان اثر از فلان قاچاقچی از محموله فلان در فلان گمرک کشف و ضبط شده است. همچنین هیچ موزه خصوصی و دولتی حق خرید و فروش اشیای باستانی قاچاق را ندارد. براساس قوانین موزه داری آثار باستانی به نمایش درآمده در موزه‌های خصوصی تنها در صورت داشتن شناسنامه مشخص که توسط مامورین گمرکات یا مامرین مقابله با قاچاق اشیای تاریخی ضبط شده باشند، نه آثاری که جعل باشند یا به صورت قاچاق خریداری شده باشند قابلیت نمایش با ذکر جزییات دارند.

اما موزه‌های خصوصی در چه صورت می‌توانند آثار باستانی که عمر آن‌ها بیش از ۴۰۰ سال است را به نمایش بگذارند؟ براساس قوانین بین المللی، این آثار باید ابتدا از محموله‌های قاچاق در گمرکات کشورها به صورت قانونی کشف و ضبط شده باشند. سپس به دولت آن کشور تحویل شوند و اگر وزارتخانه متولی قصد نمایش این آثار در یک موزه خصوصی یا واگذاری آثار را داشته باشد، باید پس از اصالت‌سنجی شیء، شناسنامه دار کردن اثر و کنترل فهرست اموال موزه مورد نظر، محموله‌های توقیف شده را باید با نظارت اداره کل موزه‌های خود به نفع منابع عمومی دولت به مزایده بگذارد و پس از آن نظارت کامل دولت بر آن شیء نیز اعمال شود. در شناسنامه اثر نیز باید حتما ذکر شود که اشیای به نمایش گذاشته شده یا در اختیار موزه مورد نظر، چگونه و با طی چه تشریفاتی به آن موزه راه یافته است. در غیر اینصورت نمایش آثار باستانی در موزه‌های خصوصی یا دولتی کاملا غیرقانونی است. این قوانین بین المللی موزه داری در تمام جهان رعایت می‌شود و بخش مهمی از قوانین مرتبط با ایکوم جهانی و موضوع موزه داری جهان است. این اتفاق در موزه خصوصی جندی شاپور نیفتاده و آثار باستانی به نمایش درآمده در این موزه تنها با ذکر عنوان و قدمت اثر نه به نمایش عمومی که به نمایش خصوصی درآمده‌اند و نگرانی‌ها از فعالیت این موزه و منشاء جمع آوری آثار این موزه را افزایش داده است.

مگر می‌شود آثار هخامنشی و ساسانی ارثیه افراد باشد؟

امین طباطبایی فعال میراث فرهنگی در استان فارس نیز درباره وضعیت موزه خصوصی جندی شاپور شیراز به ایلنا می‌گوید: دو نکته درباره آثار باستانی در اختیار موزه خصوصی جندی شاپور مطرح است. معاونت میراث فرهنگی کشور که متولی حفاظت و صیانت از آثار تاریخی است به جای آن که مجری و مروج اجرای قانون باشد و اگر نقصی در اجرای قانون موزه داری وجود داشته به رفع نقایصص بپردازد، اقدامی برای تدقیق قوانین موزه داری انجام نداده و حتی آنجا هم که قانون صراحت دارد در اختیار داشتن اشیای هخامنشی، ساسانی و اشکانی و آثار بیش از ۴۰۰ سال قدمت توسط اشخاص و موزه‌های خصوصی تخلف است، یاز هم به وظیفه خود درباره موزه خصوصی جندی شاپور عمل نکرده است.

او گفت: اشیاء باستانی هزاران‌ساله مردم ایران، آثاری نیستند که به صورت موروثی به مالکین موزه‌های خصوصی منتقل شده باشند و پذیرفتن این موضوع که یک موزه خصوصی در کشور آثار هخامنشی و ساسانی و اشکانی را به صورت موروثی در اختیار دارد، غیرممکن است. در موضوع بررسی منشاء آثار باستانی در اختیار موزه جندی شاپور هم وزارت میراث فرهنگی به جای آنکه قوانین موزه داری را اجرا و قاطعانه عمل کند، هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهد. حتی زمانی که اطلاع‌رسانی اولیه درباره آثار باستانی دراختیار موزه جندی شاپور در برخی رسانه‌ها صورت گرفت باز هم در اجرای قانون از سوی وزارت میراث فرهنگی درباره تعیین تکلیف آثار باستانی ارزشمند در اختیار این موزه خصوصی اهمال شد.