«شاهکار خلقت» نیازمند توجه بیشتر
تالاب استیل آستارا
از تالاب به عنوان شاهکار خلقت یاد می‌شود، چون خدمات اکوسیستمی بی‌نظیری را به محیط پیرامونی خود ارائه می‌دهد؛ اما در معرض تخریب فزاینده قرار دارد. به همین دلیل روز جهانی تالاب‌ها در سال جاری با شعار «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده‌ای مشترک» گرامی داشته می‌شود.
ایسنا: از تالاب به عنوان شاهکار خلقت یاد می‌شود، چون خدمات اکوسیستمی بی‌نظیری را به محیط پیرامونی خود ارائه می‌دهد؛ اما در معرض تخریب فزاینده قرار دارد. به همین دلیل روز جهانی تالاب‌ها در سال جاری با شعار «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده‌ای مشترک» گرامی داشته می‌شود.
نخستین معاهده زیست‌محیطی دنیا برای حفاظت از تالاب‌ها و پرندگان مهاجر، دوم فوریه ۱۹۷۱ (۱۳ بهمن سال ۱۳۴۹) در رامسر به تصویب تعدادی از کشورها رسید که بعد از مدتی به کنوانسیون رامسر مشهور شد. به‌تدریج کشورهای بیشتری به آن پیوستند، به‌گونه‌ای که در‌حال‌حاضر بیش از ۱۸۰ کشور به عضویت آن درآمده‌اند و حدود ۲۵۰ میلیون هکتار از اراضی تالاب‌های دنیا در این کنوانسیون ثبت شده‌اند و هر سال این روز با عنوان روز جهانی تالاب‌ها گرامی داشته می‌شود.
شعار روز جهانی تالاب‌ها در سال جاری «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده‌ای مشترک» است و بر ضرورت انجام اقدامات چشمگیر به منظور حفاظت از این زیستگاه‌های طبیعی برای رفاه همه مردم تأکید می‌کند. در این شرایط نسل‌های آینده نیز می‌توانند مزایای تالاب‌ها بهره‌مند شوند.
مزایای تالاب‌ها: تالاب می‌تواند محلی برای کنترل و مدیریت سیلاب‌ها باشد. علاوه‌بر‌آن، به دلیل آنکه محل نگاهداشت آب هستند، به تدریج این آب به سفره‌های زیرزمینی منتقل می‌شوند و می‌توانند آب زیادی را در خود مهار کنند و باعث تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی شوند. همچنین تعدیل‌کننده دمای محیط هستند و از بروز پدیده گردوغبار هم جلوگیری می‌کنند. تالاب‌ها، محل زندگی هزاران رأس دام بزرگ، آبزیان و پرندگان مهاجر محسوب می‌شوند و علاوه‌بر‌آن می‌توانند ده‌ها خدمات سیستمی دیگری مثل گردشگری طبیعی که باعث رونق زیاد یک منطقه شود ارائه دهند.
خطر بیخ گوش برخی تالاب‌های ایران: ایران دارای ۲۶ تالاب مهم است که در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شده‌اند و مجموع مساحت آنها به ۱,۴۹۳,۳۰۱ هکتار می‌رسد. اما با وجود آنکه آنها جزء پهنه‌های آبی ارزشمند ایران هستند، به گفته ایرج حشمتی، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، برخی از این تالاب‌ها به دلیل مشکلات زیست‌محیطی و مدیریت ناپایدار در فهرست مونترو (آن‌دسته از تالاب‌های ثبت‌شده در معاهده رامسر که با خطر نابودی روبه‌رو هستند) قرار گرفته‌اند. از جمله این تالاب‌ها می‌توان به تالاب‌های انزلی، هامون (دهانه جنوبی پوزک)، هامون (صابوری و هیرمند)، نیریز و کمجان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی اشاره کرد.
چالش‌های تالاب‌ها: چالش‌های تالاب‌های ایران را به دو دسته طبیعی و چالش‌های انسان‌ساخت می‌توان تقسیم کرد. از جمله چالش‌های طبیعی می‌توان به تغییرات اقلیمی اشاره کرد که یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای تالاب‌ها محسوب می‌شود. افزایش دما و کاهش بارش‌ها منجر به کاهش منابع آبی برخی تالاب‌ها مانند گاوخونی و بختگان شده است. خشک‌سالی نیز باعث تخریب زیستگاه‌های موجود در تالاب‌ها و کاهش تنوع زیستی آنان می‌شود. سیلاب‌های شدید از دیگر چالش‌های طبیعی تالاب‌هاست؛
چون به زیستگاه‌های موجود در آنها آسیب می‌رساند و با کاهش کیفیت زیستگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تنوع زیستی همچنین انتقال آلودگی‌ها و سموم به تالاب‌ها شود. چالش‌های انسان‌ساخت هم نقش مهمی در تخریب تالاب‌ها دارد. توسعه‌های صنعتی و کشاورزی بدون در نظر گرفتن حفاظت از منابع طبیعی منجر به تخریب تالاب‌ها شده است. بهره‌برداری‌های غیر‌اصولی از منابع آبی، برداشت‌های بی‌رویه و عدم تخصیص حقابه تالاب‌ها، از جمله مشکلات عمده در این زمینه است.
از دیگر چالش‌ها می‌توان به ورود پساب‌های صنعتی، معدنی و کشاورزی به تالاب‌ها اشاره کرد که منجر به تخریب زیست‌بوم‌ها شده است و سلامت آب و جانوران آبزی را به خطر می‌اندازد. آلودگی‌های ناشی از دفع پسماندها و همچنین اکتشاف و بهره‌برداری از منابع نفت و گاز و احداث صنایع پتروشیمی در حریم تالاب‌ها، تهدیدی جدی برای این اکوسیستم‌ها محسوب می‌شود. شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، درباره وضعیت تالاب‌های ایران اذعان می‌کند: با اینکه کشور ما اولین کنوانسیون جهانی تالاب‌ها (رامسر) را به نام خود ثبت کرده است، اما اکنون ۴۳ درصد از تالاب‌های کشور در معرض خشکی قرار دارند و به کانون‌های گردوغبار تبدیل شده‌اند. این وضعیت یکی از بحران‌ها و چالش‌های بزرگ کشور است.
چه باید کرد؟ بر‌اساس اصل ۵ قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست وظیفه همگانی است. به گفته احمد لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه بین‌نسلی است. همه نسل‌ها و آحاد مردم در حفاظت از محیط زیست نقش دارند. وقتی هم از مردم نام می‌بریم، آنهایی را هم که در دستگاه‌های دولتی شاغل هستند، شامل می‌شود؛ یعنی اگر فردی در مسئولیتی منصوب شده، باید در مسئولیت خود برای حفظ محیط زیست تلاش کند. در‌حال‌حاضر بیشترین توسعه ما به لحاظ مصرف، در حوزه کشاورزی است. اولین دستگاهی که نقش اساسی در موضوع تالاب و حفاظت از آن را بر عهده دارد، وزارت جهاد کشاورزی است که باید به سمت کشاورزی پایدار برود؛ مدلی که با مصرف حداقل آب می‌تواند حداکثر محصول را به ما بدهد.
او ادامه می‌دهد: دومین وزارتخانه تأثیرگذار در این زمینه، وزارت نیرو است. باید به‌گونه‌ای در حوزه آبریزش برنامه‌ریزی کند تا حداقل آبِ تالاب‌ها محفوظ بماند و آسیبی به حقابه تالاب‌ها وارد نشود. در موضوع کیفیت تالاب‌ها شرکت‌های آب و فاضلاب خیلی نقش دارند. وزارت جهاد کشاورزی در مصرف پودر و سموم نقش مؤثری دارد. شهرداری و دهیاری‌ها در مدیریت پسماند مسئولیت سنگینی دارند.
حذف پلاستیک باید در اولویت قرار بگیرد؛ زیرا آب‌ها به صورت میکروپلاستیک وارد تالاب و بعد وارد چرخه غذایی ما می‌شود. به گفته لاهیجان‌زاده، نقش وزارت نفت نیز در حفظ تالاب‌ها حائز اهمیت است؛ زیرا بخشی از طرح‌های توسعه نفت داخل تالاب‌ها انجام می‌گیرد یا فلرهای نفتی که سوخته می‌شود که از طریق بارندگی و آلودگی هوا به آب رودخانه و تالاب راه پیدا می‌کند. شیلات نیز نقشی مهمی دارد تا گونه‌های مهاجم را در طبیعت رها نکند. با توجه به اهمیت و نقش تالاب‌ها، حفاظت از آنها نیازمند همکاری دستگاه‌های مختلفی است، البته جلب همکاری مردم و بهره‌گیری از حفاظت مشارکتی نیز قابل چشم‌پوشی نیست. به گفته مهری اثنی‌عشری، مدیر ملی طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران، در‌حال‌حاضر ۴۹ تالاب کشور که ۲۲ درصد کل تالاب‌های کل کشور را شامل شده است، در قالب مشارکت مدیریت زیست‌بومی اداره می‌شوند.
شینا انصاری نیز ضمن اشاره به اینکه در طرح قبلی، سه تالاب ارومیه، شادگان و بختگان در بحث حفاظت مشارکتی قرار داشتند که در مرحله جدید دو تالاب انزلی و پریشان به آن اضافه شده است، می‌گوید: در حوزه آب با ناترازی جدی مواجه هستیم. همواره تمرکز بر سازه‌ها سخت‌افزاری بود که در دوره جدید باید به سمت بهبود سطح نرم‌افزاری پیش برویم. یکی از محورهای اصلی طرح حفاظت از تالاب‌ها، همین روند نرم‌افزاری است. همچنین باید بر تأمین حقابه تالاب‌ها نیز تأکید شود تا در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد. علاوه‌بر تالاب‌های داخلی، تالاب‌های مشترک با کشورهای همسایه هم نیازمند توجه ویژه‌ای است.
از جمله آنها تالاب هامون است که اخیرا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه حکومت سرپرستی افغانستان، درباره حقابه ایران گفت‌وگو کرد و به گفته صدیقه ترابی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، پیشنهاد اجرای طرح‌های مشترک محیط‌زیستی به دولت افغانستان داده شد.
