فاجعه در ولیعصر؛ چنارهای کهنسال در آستانه نابودی
نورا حسینی :ساخت‌وسازهای بی‌رویه، تغییرات محیط‌زیستی، مترو، سنگ‌فرش‌های غیراصولی و کمبود منابع آبی، درختان چنار خیابان ولیعصر را به مرز نابودی کشانده‌اند. سیدآرش حسینی‌میلانی، عضو سابق شورای شهر، هشدار می‌دهد که اگر اقدامات فوری و علمی انجام نشود، این میراث طبیعی تهران از دست خواهد رفت.
به گزارش گروه رسانه ای شرق،سیدآرش حسینی‌میلانی، رئیس کمیته محیط‌زیست پنجمین شورای شهر تهران درباره عواملی که سبب شده درختان ولیعصر به وضعیت کنونی دچار شوند به شبکه شرق گفت :خیابان ولیعصر، یک خیابان تاریخی در تهران است که نه‌تنها به‌عنوان یک میراث فرهنگی، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث طبیعی شهر، به دلیل درختان چنار کهنسال خود، اهمیت ویژه‌ای دارد. این خیابان در طول عمر طولانی‌اش دستخوش تغییرات کالبدی و محیط زیستی شده ،برخی از این تغییرات ناگزیر بوده‌اند، زیرا بافت و شرایط زیست‌شهری تغییر کرده، در دوره‌ای که این درختان کاشته شدند، شرایط محیطی از نظر سلامت، ابنیه اطراف، و بستر خاکی که در آن قرار داشتند، بسیار متفاوت از شرایط کنونی بود.
او ادامه می دهد :اگر روندهای محیط‌زیستی تهران را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که تغییر کاربری‌های اطراف خیابان ولیعصر، افزایش جمعیت، افزایش تردد خودروها، و تولید آلاینده‌های مختلف (شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی) به تدریج بر این درختان تأثیر گذاشته‌اند. یکی از مهم‌ترین عوامل تضعیف درختان، ساخت‌وسازهای بی‌رویه است. احداث برج‌ها، نه‌فقط در خود خیابان ولیعصر، بلکه در خیابان‌های مجاور و محلات اطراف، آسیب‌های جدی به این درختان وارد کرده است.به طور مثال می بینید که در حوالی پارک ساعی این چنارهای قدیمی از بین رفته اند و حالا چنارهای جدید ۱۵ ساله جایگزین آنها شده است .
به گفته میلانی احداث خطوط مترو هم در تقاطع با این خیابان یکی از دلایلی است که بر روی درختان چنار تاثیر گذاشته است شاید ساخت این خطوط ناگزیر بوده اما به شرایط و و منابع آبی این درختان در زمان احداث باید توجه می شد .
این عضو شورای شهر پنجم شهر تهران یادآوری می کند :در بخش‌های جنوبی و مرکزی خیابان ولیعصر، برخی ساخت‌وسازهای عمرانی تأثیرات منفی بیشتری بر درختان گذاشته‌اند. شرایط نگهداری نیز از عوامل مؤثر بر وضعیت درختان است. در گذشته، بستر خاکی خیابان ولیعصر از طریق انهار و قنوات تغذیه می‌شد، اما امروزه این مسیرها بسته شده و سنگ‌فرش‌های مکعبی مدرن جایگزین آن شده‌اند. در برخی مناطق، حتی اطراف درختان به‌طور کامل سنگفرش شده که باعث کاهش نفوذ آب به ریشه‌ها شده است.
میلانی اضافه می کند :دلیل این تغییرات، عمدتاً کنترل روان‌آب‌ها و جلوگیری از آب‌گرفتگی معابر و مراکز تجاری و اداری بوده است. اما متأسفانه، اجرای این طرح‌ها بدون در نظر گرفتن نیازهای زیستی درختان، موجب تضعیف آنها شده است. در برخی نقاط، خاک اطراف درختان نیز دچار تغییر شده و آلاینده‌هایی مانند ته‌سیگار و ضایعات ساختمانی، کیفیت خاک را کاهش داده‌اند و آن را عملاً به خاک مرده تبدیل کرده‌اند.
او معتقد است :علاوه بر این عوامل، بیماری‌های مختلفی نیز به‌مرورزمان گریبان‌گیر درختان چنار شده است. البته تشخیص دقیق این بیماری‌ها بر عهده مراکز گیاه‌پزشکی است و شهرداری از مشاوران متخصص در این زمینه استفاده می‌کند. اما به نظر می‌رسد که اقدامات سازمان پارکها، باوجود تلاش‌هایی که انجام شده، نتوانسته‌اند روند آسیب به درختان را متوقف کنند.
به گفته میلانی برای جبران این خسارات، تصمیم گرفته شد که درختان جدیدی در محور جنوبی و مرکزی خیابان ولیعصر کاشته شوند. در همین راستا، تا سال ۱۴۰۰ ، ۳۶۰۰ درخت جدید کاشته شده است و از پیمانکاران اجرای این طرح نیز تضمین‌های لازم برای نگهداری و استقرار گرفته شده است.البته این درختان به لحاظ ارزش میراثی جایگزین درختان کهنسال قطع شده نمی شوند، اما اقدامی اولیه برای احیای فضای سبز محسوب می‌شوند. در مناطقی که کاملاً قطع شده بودند، خاک مناسبی جایگزین شده تا اشتباهات گذشته تکرار نشوند.
رئیس کمیته محیط‌زیست پنجمین شورای شهر تهران می گوید :در دوره پنجم در ارتباط با جایگزینی سنگفرش کف انهار گزارش‌هایی درباره روش‌های زیرسازی و مطالعات مرتبط ارائه شده است تا از تکرار مشکلات قبلی، مانند خفگی گیاهان، جلوگیری شود اما به دلیل هزینه بیشتر این موضوع در پروژه جاری جایگزینی سنگفرش، حتما باید رعایت استانداردها توسط مراجع ذیربط کنترل و صحت سنجی شود از جمله در منطقه ۳ که این اقدامات دوباره آغاز شده. همچنین، در دوره چهارم شورای شهر، مصوبه‌ای درباره حفاظت از درختان خیابان ولیعصر تصویب کرد و کمیته‌ای نیز برای پیگیری آن تشکیل شده است که تشکیل و عملکرد بهینه آن،نیازمند پیگیری و نظارت منظم از سوی شورای شهر است .
به‌طور کلی، خیابان ولیعصر همچنان در معرض تهدیدهای محیط‌زیستی و ساخت‌وسازهای نامناسب قرار دارد، اما تلاش‌هایی برای حفظ و احیای آن در جریان است.شهرداری تهران موظف است که برای حفظ درختان چنار خیابان ولیعصر، به‌طور مستمر وضعیت این درختان را بررسی کرده و گزارش‌های لازم را به شورای شهر ارائه کند.
این گزارش‌ها باید شامل وضعیت نگهداری، میزان موفقیت در حفظ درختان و هماهنگی‌های لازم جهت تأمین منابع آبی و جلوگیری از خشکیدگی باشد.
اوتاکید می کند :یکی از مسائل مهم در این حوزه، منابع آبی مورد استفاده برای آبیاری درختان چنار است. بررسی‌ها باید مشخص کند که آیا این منابع همچنان کفایت می‌کنند یا نیاز به جایگزینی دارند. در همین راستا، وزارت نیرو و شهرداری تهران تفاهم‌نامه‌ای منعقد کرده‌اند که بر اساس آن، تصفیه‌خانه‌های مناطق مجاور، از جمله زرگنده، می‌توانند آب تصفیه‌شده‌ای را که قابلیت استفاده برای آبیاری دارد، تأمین کنند. این موضوع باید مورد ارزیابی قرار گرفته و بر اساس آن، درباره ادامه حمایت از این میراث طبیعی تصمیم‌گیری شود.
میلانی اضافه می کند :با توجه به هزینه‌های سنگینی که صرف فضای سبز شهر می‌شود، حفاظت از درختان چنار اهمیت بسیاری دارد. اگرچه شرایط بحرانی می‌تواند شهرداری را به اتخاذ تصمیمات سخت وادار کند، اما همچنان راهکارهای متعددی برای حفظ این درختان وجود دارد که نباید نادیده گرفته شود. تأمین منابع آبی پایدار یکی از این راهکارهاست که باید به‌صورت جدی مورد بررسی قرار گیرد.
این عضو سابق شورای شهر تهران ادامه می دهد :یکی از مباحث مطرح‌شده در این زمینه، انتخاب گونه‌های جایگزین برای درختان چنار است. آقای مختاری، ریاست سازمان پارکها، اعلام کرده که مشاوران خارجی پیشنهاد کاشت چنارهای ایتالیایی را مطرح کرده‌اند، اما در مقابل، برخی کارشناسان داخلی معتقدند که گونه‌های چنار در شهرهایی مانند اصفهان و قزوین شباهت بیشتری به چنارهای تهران دارند و گزینه‌های بهتری محسوب می‌شوند. این موضوع نیازمند بررسی علمی و میدانی است تا مشخص شود که کدام گونه از نظر مقاومت و سازگاری با شرایط تهران، مناسب‌تر است. گزارش‌هایی مبنی بر عدم موفقیت کاشت برخی از درختان جدید وجود دارد که باید به‌طور مستقل و علمی بررسی شوند تا از تکرار اشتباهات جلوگیری شود.
همچنین، همکاری دانشگاه‌های ایران، از جمله دانشکده های گیاه پزشکی و گیاه‌شناسی، در زمینه شناسایی گونه‌های مقاوم‌تر و بومی می‌تواند راهگشا باشد. مهم است که در این فرآیند، تصمیمات بر اساس تحقیقات علمی و شرایط محیطی تهران اتخاذ شوند تا هزینه‌های صرف‌شده برای کاشت درختان جدید، اثربخش باشد.
او با اشاره به این که یکی از دغدغه‌های مهم در این حوزه، قطع درختانی است که در معرض خطر سقوط قرار دارند می گوید : قبل از هرگونه اقدام برای قطع درختان، باید تمامی راهکارهای مراقبتی و پرستاری از آنها به‌طور کامل اجرا شود و فرصت کافی برای بازگشت درختان به وضعیت پایدار در نظر گرفته شود. از سوی دیگر، شهرداری تهران باید با انتشار گزارش‌های علمی و فنی، شفافیت بیشتری در این زمینه ایجاد کند تا اعتماد عمومی جلب شود.
یکی از راه‌های جلب اعتماد، برگزاری جلسات هم‌اندیشی با حضور فعالان محیط زیست، کارشناسان و نمایندگان مردم است. شورای شهر نیز می‌تواند نقش مؤثری در ایجاد بستر مناسب برای این گفتگوها داشته باشد و از شهرداری بخواهد که اطلاعات خود را به‌صورت شفاف ارائه دهد. همچنین، پیشنهاد شده که کمپین‌هایی مردمی برای مشارکت در حفظ و نگهداری از درختان خیابان ولیعصر تشکیل شود. مشارکت شهروندان و صاحبان کسب‌وکارهای اطراف خیابان ولیعصر در این فرایند می‌تواند تأثیر مثبتی در حفظ این میراث طبیعی داشته باشد.
او یادآوری می کند :خوشبختانه شهرداری تهران سامانه‌ای به نام "نهال" را ایجاد کرده که اطلاعات مربوط به درختان را ثبت و مدیریت می‌کند. برخلاف برخی ادعاها، بسیاری از درختان خیابان ولیعصر دارای شناسنامه هستند، اما لازم است که این اطلاعات برای عموم مردم نیز قابل دسترسی باشد. انتشار نقشه‌های مربوط به وضعیت درختان می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی و مشارکت شهروندان در پایش سلامت درختان کمک کند.
میلانی معتقد است :در بسیاری از شهرهای دنیا، نیروهای داوطلب مردمی در پایش سلامت درختان مشارکت دارند. شهرداری تهران نیز می‌تواند از این ظرفیت استفاده کند و شهروندان علاقه‌مند را در روند حفاظت از فضای سبز شهری سهیم نماید. استفاده از تجربیات جهانی در این زمینه و تعامل میان شهرداری و سازمان‌های مردمی می‌تواند گامی مؤثر در بهبود وضعیت درختان خیابان ولیعصر باشد.
در مجموع، برای حل مشکلات فضای سبز تهران و به‌ویژه خیابان ولیعصر، لازم است که علاوه بر اقدامات اجرایی، بر سیاست‌های شفاف، تصمیم‌گیری علمی و جلب مشارکت عمومی تأکید شود. ایجاد بسترهای مناسب برای تعامل میان مدیریت شهری، متخصصان و شهروندان می‌تواند به حفظ این میراث ارزشمند کمک کند.
