راهنمای میزبانی از کودکان بهزیستی برای خانوار
به دنبال اجرای طرح «میزبان ویژه مراقبت موقت از کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست موثر در خانواده»، سازمان بهزیستی به برخی از سوالات متداول درخصوص نحوه اجرای آن پاسخ داده است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ قانونگذار در سال ۱۳۹۲ ضمن تصویب قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، در ماده ۳۶ آن اعلام کرد که «به منظور انجام صحیح مسئولیت پذیرش، نگهداری و مراقبت، حضانت و سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست توسط سازمان بهزیستی کشور و اختیار واگذاری سرپرستی آنان به خانواده‌های واجد شرایط و مؤسسات، آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون با پیشنهاد وزارتخانه‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دادگستری و کشور ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تهیه و به تصویب هیأت وزیران برسد.»
اگرچه این ماده قانونی دارای چند محور درخصوص وظیفۀ صحیح نگهداری، مراقبت، حمایت و سرپرستی از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست بود، اما اختیار واگذاری سرپرستی به خانواده‌های واجد شرایط و مؤسسات در آئین‌نامه مورد غفلت واقع شد؛ در واقع طبق آنچه که سیدعلی کاظمی، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک پیشتر به ایسنا گفته بود، شیوه کار بر این منوال بود که سازمان بهزیستی بعد از دستور مقام قضایی، کودکان را در مراکز خود یا در مؤسساتی که با مجوز سازمان بهزیستی فعالیت می‌کنند، نگهداری می‌کرد و این درحالی بود که مطالعات انجام شده، نشان می‌داد نگهداری از کودکان به صورت اردوگاهی به ساحت‌های مختلف سلامت این کودکان آسیب رسانده و موجب بروز اختلالات در سلامت جسمی مانند مشکلات بلع و برخی اختلالات در سلامت روان کودک مانند دلبستگی ناایمن و برخی اختلالات دیگر در سلامت اجتماعی کودک به ویژه در خصوص اعتماد به نفس و مهارت‌های ارتباطی می‌شود.
به همین دلیل هم برای تغییر این روند سازمان بهزیستی و مرجع ملی حقوق کودک پیشنهاد کردند تا به موجب آن در مدتی که قرار است کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست در مراکز بهزیستی یا موسسات شبه خانواده به سربرند، وارد خانواده‌ها شوند و “مراقبت موقت” صورت گیرد. در همین راستا هم پیشنهادی برای الحاق یک ماده به آئین‌نامه اجرایی این قانون صورت گرفت.
طبق توضیحات سیدعلی کاظمی، دبیر مرجع ملی حقوق کودک درخصوص موارد اصلاحی آئین‌نامه قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، در اصلاحیه ماده یک آئین‌نامه تعریف موسسه گروهی و موسسه مراقبت خانواده محور اضافه و ماده ۱۳ که به نوعی قلب آئین‌نامه اصلاحی است به آن ملحق شد. در ماده ۱۳ اشاره شد که باید طبق شیوه‌نامه‌ای که توسط بهزیستی و مرجع ملی حقوق کودک با همکاری برخی نهادها تهیه شود، کودکان برای مراقبت موقت به خانواده‌های داوطلب سپرده شوند. درنهایت شهریورماه سال ۱۴۰۲ شیوه‌نامه آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست ابلاغ شد که به موجب این شیوه‌نامه، موسسات و مراکز نگهداری از کودکان به جای اقامتگاه دائمی به معبری برای واگذاری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست به «خانواده‌های متقاضی» تبدیل شدند.
در همین راستا اما سازمان بهزیستی به برخی از سوالات متداول درخصوص «خانواده میزبان» پاسخ داده است:
طرح خانواده میزبان چیست؟
یک شیوه مراقبت موقت از کودکان فاقد سرپرست مؤثری است که توسط مرجع قضایی به بهزیستی تحویل داده شده‌اند. در طول مدت حضور کودک در خانواده میزبان، بهزیستی و مرجع قضایی پیگیری خواهند کرد تا کودک به خانواده زیستی خود تحویل شود. در صورتی که امکان تحویل نباشد، کودک به خانواده جایگزین از بین خویشاوندان خود واگذار می‌شود. در صورت عدم امکان تحویل کودک به خانواده زیستی یا خویشاوند، کودک به فرزندخواندگی سپرده خواهد شد.
قوانین مربوط به مراقبت موقت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست تحت پوشش سازمان بهزیستی چیست؟
اصلاحیه آئین‌نامه اجرایی ماده ۳۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب فروردین۱۴۰۲-شیوه‌نامه مراقبت موقت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب شهریور ۱۴۰۲
هدف از مراقبت موقت چیست؟
تأمین شرایط بهتر برای رشد و تربیت کودک و نوجوان در خانواده و بهبود فرایند بازپیوند یا واگذاری سرپرستی وی به خانواده جایگزین (اقوام یا فرزندخواندگی)
چه کسانی می‌توانند میزبان کودک تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند؟
زوجینی که به صورت قانونی و دائم ازدواج کرده و حداقل یکی از آنها به سن ۳۰ سال رسیده باشند و نیز دختران و زنان بدون شوهر بالای ۳۰ سال
شرایط عمومی متقاضیان میزبانی کدام است؟
خانواده می‌بایست صلاحیت و توانایی لازم جهت مراقبت از کودک را داشته باشد. بنابراین بهزیستی خانواده باید از جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… مورد بررسی قرار گیرد. شرایط در ماده ۲۸ شیوه‌نامه مراقبت موقت به تفضیل بیان شده است.
در صورتی که خانواده سابقاً به عنوان فرزندخواندگی ثبت‌نام کرده باشد(اعم از این‌که فرزندخوانده داشته باشد یا هنوز در مراحل تحویل کودک باشد)، آیا می‌تواند متقاضی خانواده میزبان باشد؟
میزبانی از کودک در این شرایط بلامانع است.
آیا خانواده میزبان با کودک باید محرم شوند؟
اگر کودک زیر سن بلوغ شرعی باشد، ضرورتی وجود ندارد. در زمینه کودکانی که به سن بلوغ شرعی رسیده‌اند باید حرمت‌ها و حریم‌های بین اعضای خانواده و کودک رعایت شود. زیرا کودک مهمان خانواده است و حضور وی اساساً موقت و کوتاه مدت است.
ممکن است خانواده میزبان با کودک و کودک با خانواده میزبان ارتباط عاطفی پیدا کند. در صورتی که کودک به خانواده زیستی خود یا خانواده دیگر واگذار شود، این موضوع چگونه حل خواهد شد؟
خانواده میزبان و کودک (در صورت ممیز بودن) باید توجیه شوند این حضور موقت است و نباید دلبستگی در میزان بالا پدید آید. این نکته را باید توجه داشت که این مسئله جایگزینی برای نگهداری کودک در مراکز شبانه‌روزی است که در صورت ارائه بهترین خدمات نیز در این مراکز، باز هم به سبب جابجایی مکرر مربیان، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به عواطف کودکان وارد خواهد شد.
در صورتی که کودک به خانواده زیستی خود تحویل داده شود، آیا خانواده میزبان می‌تواند کودک را ملاقات کند؟
این امر به مصلحت کودک بستگی دارد. در صورتی که مصلحت را مجموعه کارشناسی سازمان بهزیستی تأیید کنند بلامانع خواهد بود.
متقاضیان از چه طریقی می‌توانند درخواست میزبانی خود را ارائه دهند؟
متقاضیان می‌بایست در سامانه ملی فرزندپذیری به نشانی اینترنتی http://adoption.behzisti.net/ ثبت‌نام و مدارک لازم را در سامانه مذکور بارگذاری کنند.
مدارک لازم که باید در سامانه ملی فرزندپذیری بارگذاری شود، چیست؟
تصویر خوانا از کلیه صفحات شناسنامه و کارت ملی اعضای خانواده برای متقاضیان ایرانی (اتباع مقیم در ایران باید تصویر مدارک تابعیت و مجوز اقامت خود در ایران را بارگذاری کنند.) تصویر صفحات ۲، ۳، ۴، ۵ و ۷ سند ازدواج (ویژه زوجین) تصویر اسناد محل سکونت دارای تاریخ اعتبار باشد. تصویر آخرین مدرک تحصیلی، تصویر گواهی عدم سوءپیشینه مؤثر کیفری کلیه اعضای خانواده (متقاضی می‌تواند شخصاً از سامانه ثنا دریافت کند یا به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند.) تصویر اسناد مربوط به اشتغال و استطاعت مالی نظیر فیش حقوقی، سند مالکیت، گواهی سپرده‌گذاری و…شناسه کاربری سامانه ثنا (متقاضی می‌تواند شخصاً از سامانه ثنا دریافت کند، یا به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند.) فرم خوداظهاری سلامت.
فرم خوداظهاری سلامت جسم و روان چیست؟
فرمی که نسخه خام آن در سامانه فرزندپذیری موجود بوده و متقاضیان باید آن را تکمیل کنند. متقاضیان میزبانی با تکمیل این فرم سلامت جسم و روان خود را به بهزیستی اعلام می‌کنند. فرم در نهایت توسط پزشک معتمد سازمان بهزیستی بررسی و تایید خواهد شد.
آیا متقاضیان میزبانی جهت بررسی سلامت جسم و روان به پزشکی قانونی معرفی خواهند شد؟
خیر. این مسئله از طریق پزشک معتمد سازمان صورت می‌گیرد.
در چه صورت مدارک بارگذاری شده مورد تأیید قرار نخواهد گرفت؟
در صورتی که مدارک ناقص باشد. نقص پرونده شامل یکی از موارد ذیل است: مدارک فاقد تاریخ اعتبار باشد. برخی مدارک بارگذاری نشود. تصویر مدارک غیرواضح باشد. تصویر مدارک با گوشی همراه و با فضای اطراف باشد.
آیا خانواده نیاز به آموزش خاصی جهت میزبان کودک دارد؟
بله. بعد از تایید خانواده توسط بهزیستی استان، خانواده باید دوره آموزش مشخص شده را طی کرده و از بهزیستی در این زمینه گواهی دریافت کند.
آیا خانواده میزبان می‌تواند خودش کودک را انتخاب کند؟
در این زمینه تمایل و رضایت خانواده و کودک با سن بالای پنج سال بسیار حائز اهمیت است؛ اما در نهایت بهزیستی شهرستان باید تایید کند.
کودک در چه رده سنی به خانواده میزبان تحویل می‌شود؟
در تحویل کودک همواره باید رعایت فاصله سنی کودک و خانواده میزبان مورد توجه قرار گیرد. اما لزوماً به متقاضیان بالای ۵۰ سال ترجیحاً کودکان بالای ۲ سال تحویل داده خواهد شد.
آیا یک خانواده می‌تواند دو یا چند کودک را به میزبانی کند؟
سپردن سه کودک و نوجوان به خانواده میزبان به صورت همزمان امکان‌پذیر است. واگذاری بیش از این تعداد، در مورد خواهران و برادران زیستی یا کودکان دارای شرایط ویژه بلامانع است.
آیا برای تحویل گرفتن کودک توسط خانواده میزبان، خانواده نیاز به مراجعه به دادگاه دارد؟
خیر. خانواده کودک را از بهزیستی تحویل خواهد گرفت و نیاز به تشریفات اخذ رأی سرپرستی قضایی نیست.
آیا خانواده میزبان مکلف به تملیک اموال به کودک هستند؟
خیر، نیازی به تملیک وجود ندارد.
آیا امکان بردن کودک به مسافرت وجود دارد؟
مسافرت داخل کشور بلامانع است. فقط خانواده میزبان باید مراتب را به بهزیستی اعلام کند. اما مسافرت خارج کشور امکان‌پذیر نیست.
انجام کارهای اداری روزمره کودک (مانند ثبت نام در مدرسه، مراکز درمانی، بیمارستان و…) چگونه انجام خواهد شد؟
اداره بهزیستی شهرستان برای خانواده میزبان معرفی‌نامه صادر خواهد کرد. خانواده با معرفی‌نامه مربوطه می‌توانند امور درمانی، تحصیلی و … کودک را انجام دهد.
آیا بهزیستی هزینه‌ای برای مراقبت کودک به خانواده میزبان می‌پردازد؟
هزینه‌های مراقبت کودک بر عهده خانواده میزبان است. برای کودکان نیازمند مراقبت درمانی در صورت درخواست خانواده، کمک‌هزینه‌ای پرداخت خواهد شد.
کودک تا چه زمان نزد خانواده میزبان می‌ماند؟
تا زمان تعیین تکلیف نهایی کودک مبنی بر بازپیوند به خانواده زیستی یا ورود به خانواده جایگزین خویشاوند یا فرزندخواندگی، کودک می‌تواند نزد خانواده میزبان بماند. اما هر زمان خانواده تمایل به ادامه میزبانی نداشته باشد یا بهزیستی تشخیص دهد حضور کودک در خانواده به مصلحت وی نیست، کودک از خانواده میزبان تحویل گرفته خواهد شد.
آیا خانواده میزبان می‌تواند کودک را برای همیشه نزد خود نگهداری کند؟
در صورت عدم امکان بازپیوند کودک به خانواده زیستی و تمایل خانواده میزبان، پذیرش کودک به صورت فرزندخوانده بلامانع است. در صورت وجود متقاضی فرزندخواندگی دیگر و در شرایط مساوی، خانواده میزبان از اولویت برخوردار است.
